زنانی که دنیای اینترنت را ممکن کردند

سال ۱۸۴۲، چارلز ببیج، ریاضی‌دان مشهور انگلیسی به کنفرانسی در دانشگاه تورین ایتالیا دعوت شد تا درباره‌ی ماشین محاسبه‌گر خود سخنرانی کند. متن سخنرانی او به فرانسه که آن زمان زبان رسمی علم بود، نوشته شد. چندهفته بعد چارلز ویت‌استون، یکی از دوست‌های ببیج ریاضی‌دان از آگوستا آدا لاولیس، یکی از معدود زن‌های ریاضی‌دان زمان خواست تا مقاله‌ ببیج را از فرانسه به انگلیسی ترجمه کند. آگوستا آدا، تنها دختر جورج گوردن شاعر و آنا ایزابل بایرون بود. کودکی‌اش با مریضی‌های جورواجور و یک دوره‌ موقت فلج گره خورده بود. اما از همان کودکی به ریاضیات علاقه‌ نشان داد، استعداد ریاضی‌اش نیز چشمگیر بود.

آدا لاولیس وقت ترجمه‌ متن چارلز ببیج به بعضی ایرادهای کار او پی برد، مشکلات را اصلاح و چیزهایی به متن مقاله‌ او اضافه کرد. کار لاولیس آن‌قدر دقیق و خوب بود که به همکاری او و ببیج منجر شد. لاولیس برنامه‌نویس ماشین تحلیل‌گر شد که کار مشترک او و ببیج بود. ماشین تحلیلی قرن نوزدهم، نسخه‌ای ابتدایی از آن‌چیزی است که بعدها به ماشین حساب معروف شد و رواج یافت. کار ساخت این ماشین اما هیچ‌وقت به پایان نرسید.

نزدیک به یک قرن بعد در سال ۱۹۵۳ مقاله‌ی آدا لاولس درباره‌ ماشین تحلیل‌گر بار دیگر منتشر شد. کارشناسان مقاله‌ لاولس را اولین تجربه و کار علمی از آن‌چه حالا به برنامه‌نویسی برای نرم‌افزارهای کامپیوتری معروف است، ارزیابی کردند. آگوستا آدا لاولیس در سن ۳۶ سالگی در اثر ابتلا به سرطان رحم درگذشت و کار علمی‌اش بی‌پایان ماند؛ اما مقاله و تحقیق او ماندگار شد و به عنواناولین برنامه‌نویس کامپیوتر تاریخ در محافل علمی شناخته شد. وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۹ به افتخار کار علمی مهم او نام او را بر روی زبان برنامه‌نویسی ساخت این وزارت‌خانه گذاشت. جامعه‌ کامپیوتر بریتانیا نیز هرسال جایزه‌ای را با نام آگوستا آدا لاولنس به برگزیدگان رشته‌های کامپیوتر و فن‌آوری اهدا می‌کند.

آدمیرال گریس هارپر، مادر علم برنامه‌نویسی
در سال ۱۹۴۳، گریس هارپر ۳۷ ساله تقاضا کرد که به استخدام نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا درآید. وزن‌اش ۶ کیلو کمتر از حداقل وزنی بود که برای عضویت و آموزش در نیروی دریایی لازم بود. بعد از کشمکش و اصرار بالاخره توانست به آکادمی علوم دریایی راه یابد. بعد از یک سال به دفتر امور کشتی‌رانی و پروژه‌ای که به دنبال طراحی نرم‌افزار برای این دفتر بود، ملحق شد. گریس هارپر کمی بعد به گروه تحقیقی مارک اول در دانشگاه هاروارد پیوست.

این گروه به دنبال طراحی دستگاه الکترونیکی و مکانیکی بود تا برای پیشبرد مقاصد جنگی در جنگ دوم جهانی استفاده شود. دستگاهی که بالاخره در آخرین ماه‌های جنگ ساخته و استفاده شد. پانصد صفحه برنامه‌نویسی و راهنمای این ماشین را که از اولین کامپیوترهای جهان شناخته می‌شود، گریس هارپر نوشت. او بعدتر اولین زبان برنامه‌نویسی مدون را نوشت که به برنامه‌نویس‌ها این امکان را داد که از زبان ویژه برای کدنویسی استفاده کنند.

آن چند زن برنامه‌نویس
اولین کامپیوتر الکترونیکی همه‌منظوره در سال ۱۹۴۶ تکمیل و ساخته شد؛ کامپیوتری که به انیاک معروف شد. انیاک کامپیوتر سنگینی بود که نزدیک به هزار متر مربع جا اشغال می‌کرد و ۱۳۹ هزار وات انرژی مصرف می‌کرد. انیاک در زمانه‌ خود به پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین دستگاه الکترونیکی مشهور بود. کار برنامه‌نویسی این ماشین عظیم را که تحولی مهم در علم به شمار می‌رفت، یک گروه ۶ نفره انجام دادند که همگی زن بودند: کی مک‌نالتی، بتی جنینگز، بتی سیندر، مرلین وسکاف، فران بیلس و روت لیخترمن.

در آن سال‌های جنگ دوم جهانی کار در حوزه‌ی دستگاه‌های الکترونیکی که بعدها به ساخت کامپیوترها منجر شد برای بیشتر مردان جذاب نبود و کار در این حوزه‌ها زنانه به شمار می‌رفت. نام این شش زن که ساخت انیاک با برنامه‌نویسی و کار جدی و مداوم آن‌ها ممکن شد، در سازمان جهانی زنان و تکنولوژی در جایگاهی بی‌بدیل قرار گرفته است.

زنی که شبکه‌سازی کامپیوتری را ممکن کرد
رادیا پرلمن که خیلی‌ها از او به عنوان مادر اینترنت یاد می‌کنند، طراح نرم‌افزار و مهندس شبکه است. خودش اما دوست ندارد از او با این عنوان یاد شود. او کسی است که پروتکل درخت پوشا را اختراع کرد، پروتکلی که تحول عظیمی در علم شبکه‌سازی کامپیوتری را رقم زد و این امکان را فراهم کرد که هر کامپیوتر ارسال‌کننده‌ پیام، فقط یک مسیر برای ارسال اطلاعات به کامپیوتر مقصد داشته باشد.

کار برنامه‌نویسی ماشین انیاک را که در زمان خود پیشرفته‌ترین اختراع بود گروه شش نفره‌ای از زنان انجام دادند. اختراع او این امکان را فراهم کرد که پروتکل ایترنت با ایجاد چند گره ارتباطی در مسیری کوتاه، شبکه‌ای بزرگ برای تبادل اطلاعات فراهم کند. امکانی که بعدتر منجر به ساخت اینترنت شد.

زنی که زنان شاغل در فن‌آوری و کامپیوتر را گردهم آورد
در سال ۱۹۸۷ آنیتا بورگ دکترای علوم کامپیوتر را از دانشگاه نیویورک گرفت. اما کار برنامه‌نویسی کامپیوتر را خیلی زودتر، از سال ۱۹۶۹ شروع کرده بود. او یکی از موثرترین افرادی است که ۴ سال وقت و انرژی گذاشت تا سیستم عاملی مبتنی بر یونیکس بنویسد که قابلیت تحمل خطا داشته باشد. کار ماندگار و مهم‌تر او اما درک لزوم تاسیس نهاد برای تشویق و گردهم‌آوردن زنان شاغل در فن‌آوری و کامپیوتر و تشویق زنان جوان به تحصیل در این رشته‌ها بود.

آنیتا بورگ انیستیتو زنان و تکنولوژی را بنیان نهاد تا محفلی برای تشویق به حضور زنان در علوم کامپیوتری و فن‌آوری و استفاده از قابلیت‌های آن‌ها باشد. جایزه‌ی گریس هارپر هم که هرسال از سوی این انیستیتو به کارآفرینی و خلاقیت زنی شاغل در حوزه‌ی تکنولوژی اهدا می‌شود، از ابتکارات آنیتا بورگ است.

کارول شاو و تحول در صنعت بازی‌های کامپیوتری
نسلی که در کودکی دستگاه آتاری داشت که نسخه‌ ماقبل بازی‌های کامپیوتری است، بازی محبوب ریور راید را به یاد دارند که حالا در جهان بازی‌های کامپیوتری به اثری کلاسیک مشهور است. طراحی این بازی با کارل شاو بود؛ برنامه‌نویسی اولیه دستگاه آتاری هم کار شاو است که به عنوان اولین زن در صنعت بازی‌های کامپیوتری شناخته می‌شود. یه یمن تلاش زن‌های پیشگام، راه ورود به دنیای علوم کامپوتری و اینترنت برای زنان بسیاری باز شد.

حرفه‌‌ها و رشته‌های تحصیلی که برای بسیاری از زنان جذاب نیست
در اواخر دهه‌ هشتاد میلادی در آمریکا شمار زنانی که مدرک لیسانس خود را در رشته‌های علوم کامپیوتر اخذ کردند به ۴۰ درصد رسید. اما با آغاز دهه‌ نود با این‌که انتظار می‌رفت این رقم روندی افزایشی داشته باشد، تعداد زنان علاقه‌مند به تحصیل در این رشته‌ها کاهش یافت.
این کاهش در بازه‌ زمانی سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ آن‌قدر شدید شد که به گزارش آمار سایت زنان و تکنولوژی کاهش تعداد زنان علاقه‌مند به علوم کامپیوتر به ۷۹ درصد رسید. در نتیجه‌ این کاهش استقبال است که امروز در ایالات متحده آمریکا که مهد تحول در حوزه‌های کامپیوتری و اینترنت محسوب می‌شود، تنها ۲۷ درصد دانش‌آموختگان علوم کامپیوتری زن‌اند.

تحقیقات موسسه‌ زنان و تکنولوژی سویه‌های نابرابر دیگری از وضعیت را هم پررنگ می‌کند. در آمریکا بیشتر زنان شاغل در شرکت‌های اینترنتی و فن‌آوری که تازه از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدند، برای کار مساوی با همتایان مرد خود، دستمزدی معادل ۷۵ درصد دستمزد پرداختی همکار مرد دریافت می‌کنند. تحقیق این موسسه در سیلیکون ولی هم که قلب جهان اینترنت و کامپیوتر است، نشان می‌دهد وضعیت نابرابر برای زنان شاغل در شرکت‌های بزرگ اینترنتی و فن‌آوری در اشکال مختلفی وجود دارد. برای مثال ۳۹ درصد زنان شاغل در این شرکت‌ها گفتند در محیط کار کلیشه‌های جنسیتی درباره‌ زنان و توانایی‌های کامپیوتری و مهندسی آن‌ها وجود دارد.

آمار حضور زنان در حرفه‌های مربوط به کامپیوتر و فن‌آوری در اتحادیه اروپا هم فاصله‌ عمیقی با حضور مردان دارد. آمار سال ۲۰۱۰ اتحادیه اروپا می‌گوید ۳۹ درصد شاغلان در شرکت‌ها و حرفه‌های مربوط به این حوزه در داخل مرزهای اتحادیه زن‌اند. تنها در ۵ کشور پرتغال، اسلواکی، جمهوری چک، اسلوانی و مجارستان است که بیش از پنجاه درصد زنان شاغل در این حرفه‌ها از میان زنان استخدام شدند.

در آلمان تنها ۱۳ درصد زنان جوان در رشته‌های کامپیوتری تحصیل می‌کنند؛ این رقم در بریتانیا کمتر از ۸ درصد است. این در حالی است که در شرق آسیا و برای مثال در ژاپن علاقه‌ زنان به تحصیل در این علوم به مراتب بیشتر است. بیست و سه درصد فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها در ژاپن زن‌اند.

زندگی بدون اینترنت و کامپیوتر حالا دیگر ممکن نیست. دست‌نوشته‌های آدا لاولیس که دریچه‌ی تازه‌ای به ممکن‌های دور از دسترس شد، در کنار ۵۰۰ صفحه برنامه‌نویسی گریس هارپر جهان متصل به‌هم و وسیعی را ساخت که نیم قرن پیش تصورش ممکن نبود. در سال ۲۰۱۴ اما حضور کم‌تعداد زنان و رواج کلیشه‌های جنسیتی و نابرابری دستمزد در راهی که به پشتوانه‌ی کار زنان ممکن شد، دغدغه‌ای جدی است که می‌تواند یکی از اهداف فمینیست‌ها برای مبارزه علیه نابرابری در روز جهانی زن باشد.