موج اعتراضات کدام دانشجوها را از کشور خارج می‌کند؟

گروه اقتصادی: رصدخانه مهاجرت ایران در پیمایشی میل به مهاجرت دانشجویان از چهار دانشگاه برتر کشور را بررسی کرد. دانشگاه صنعتی شریف، علم وصنعت ایران، تهران و امیرکبیر در این پیمایش مورد بررسی قرار گرفتند.بر اساس داده‌هایی که این موسسه در اختیار تجارت‌نیوز قرار داد، تمایل به مهاجرت در دانشگاه صنعتی شریف ۷۰ درصد، علم و صنعت ایران ۶۶ درصد، دانشگاه تهران ۶۳ درصد و دانشگاه صنعتی امیر کبیر ۶۱ درصد است. به عبارتی میل به مهاجرت دانشجویان این دانشگاه‌ها زیاد و بسیار زیاد است و دانشجویان صنعتی شریف نیز بیشترین میل به مهاجرت را دارند.داده‌هایی که نشان از نارضایتی آنها از ادامه تحصیل و اشتغال در ایران می‌دهد و حالا با اعتراضات اخیر بیم آن می‌رود که ناامیدی آنها از اصلاح امور بیشتر شود.

تمایل به مهاجرت در میان چهار دانشگاه برتر کشور، زیاد و بسیار زیاد است.یکی از مقاصد مهم مهاجرتی دانشجویان ایرانی، امریکاست. البته در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ شرایط برای مهاجرت دانشجویان به این کشور سخت شد و مقصد آنها به سمت کشورهای دیگر مانند ترکیه و کانادا تغییر کرد. نکته مهم دیگر در وضعیت دانشجویان ایرانی در امریکا این است که بیش از نیمی از آنها در رشته‌های مهندسی مشغول به تحصیل هستند.

افزایش مهاجرت دانشجویان بعد از سال ۸۸
سوالی که وجود دارد این است که آیا میل به مهاجرت در میان دانشجویان در مقاطع خاصی تغییر می‌کند یا نه؟ داده‌های رصدخانه مهاجرت ایران نشان می‌دهد که پس از وقایع مهم سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در کشور، مهاجرت دانشجویان نیز کاهش یا افزایش داشته است. پس از سال ۸۸، رتبه دانشجوفرستی ایران در جهان بدتر شد. به عبارتی تعداد دانشجویانی که مهاجرت را به ماندن در کشور ترجیح دادند بیشتر شد.به گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، رتبه دانشجوفرستی ایران در جهان در سال ۲۰۱۲ نسبت به سال ۲۰۰۳، ۱۸ پله افت کرد و از جایگاه ۲۹ در سال ۲۰۰۳ به جایگاه ۱۱ در سال ۲۰۱۲ رسید. این بالاترین جهش رتبه دانشجوفرستی ایران در طول دو دهه گذشته بود.سال ۱۳۸۷ رتبه دانشجوفرستی ایران ۱۵ بود اما در سال ۸۸ با دو پله سقوط به رتبه ۱۳ رسید. سال ۸۷ تعداد دانشجویان ایرانی در خارج ۳۹ هزار و ۷۰۰ نفر بود که در سال ۸۸ به ۴۴ هزار و ۵۰۰ نفر رسید.

افزایش فرار مغزها در ایران در سال‌های اخیر
در کنار مهاجرت دانشجویان، شاخص مهمی که می‌توان به آن پرداخت، فرار مغزهاست.  فرار مغزها هم شامل مهاجرت داوطلبانه کارآفرینان و نیروی کار ماهر می‌شود، هم مهاجرت‌های اجباری متخصصان و ترس از ماندن و آینده‌ای نامعلوم. رتبه ایران در شاخص فرار مغزها از ۱۲۴ در سال ۲۰۰۷ به رتبه ۹۶ در سال ۲۰۲۱ کاهش داشت. به عبارتی در سال‌های اخیر همزمان با بدتر شدن شرایط کشور، خروج سرمایه انسانی از کشور نیز شدت بیشتری پیدا کرد.

بنا بر این گزارش بدترین رتبه فرار مغزهای ایران مربوط به سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ است. یعنی از سال ۸۷ تا سال ۹۳. اگر نگاهی به وقایع مهم آن سال‌ها داشته باشیم این رتبه به دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد و همچنین تشدید تحریم‌های ایران برمی‌گردد.بررسی‌های رصدخانه نشان می‌دهد در سال‌های اخیر رتبه فرار مغزها در ایران به میانگین جهانی و خاورمیانه نزدیک شده است که نشان از بدتر شدن وضعیت ایران می‌دهد.

میل به مهاجرت در میان گروه‌های مختلف
پیش از این نیز تجارت‌نیوز در گزارشی به وضعیت میل به مهاجرت در میان گروه‌های مختلف پرداخت. بر این اساس ۴۰ درصد از دانشجویان و بیش از ۵۰ درصد دانشجویان تمایل به مهاجرت دارند.بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۰، تمایل به بازگشت مهاجران تحصیلی نیز چندان تعریفی ندارد. از ۲ هزار و ۷۶۵ المپیادی، هزار و ۲۹ نفر از آنها مقیم خارج هستند؛ یعنی بیش از ۳۷ درصد از آنها. ضمن اینکه تنها ۱۲۲ نفر از المپیادی‌هایی که سابقه خروج از کشور را داشتند را به ایران برگشتند. (سال ۸۰_۹۴)

همچنین از سال ۸۰ تا ۹۱، بیش از ۱۵ درصد رتبه‌های برتر کنکور سراسری (یک تا هزار) مقیم خارج شدند و دیگر به ایران بازنگشتند.در سال‌های گذشته تراز جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج ثابت بود که می‌توان ریشه آن را در شیوع ویروس کرونا و قیمت دلار جست‌وجو کرد. اما با فروکش کردن موج کرونا در جهان و البته شرایط ناپایدار اقتصادی در ایران، بار دیگر زمزمه موج جدید مهاجرت ایرانیان شنیده می‌شود.با توجه به شدت گرفتن مهاجرت دانشجویان در بازه سالهای ۸۷ تا ۹۳ (وقایع سیاسی ۸۸ و تشدید تحریم‌ها) این نگرانی مطرح می‌شود که موج مهاجرت دانشجویان ایرانی دوباره شدت بگیرد. موجی که در قدم اول احتمالا دانشجویان چهار دانشگاه برتر را با خود از ایران خارج کند.