زنگ خطر استعمال مواد مخدر در کودکان!

در ایران نیز برخی تحقیقات حاکی از وجود و افزایش اعتیاد به مواد مخدر و مصرف این مواد در کودکان و نوجوانان زیر 18 سال است. آمار مراجعان خودمعرف به مراکز بازپروری طی سال­‌های 1375 تا 1377 سهم کسانی که پیش از 10 سالگی مصرف مواد خود را آغاز کرده بودند از تقریباً صفر به 1.2 درصد رسید. سهم کسانی که اعتیاد آن‌ها پیش از 15 سالگی آغاز شده است تنها طی دو سال از حدود 1 درصد به 3.3 درصد رسید. به بیانی دیگر در سال 1375 تنها 13 درصد افراد مراجعه‌کننده قبل از 19 سالگی مصرف مواد را شروع کرده بودند و این رقم در سال 1377 به 25.5 درصد رسید. تحقیقات دیگر نیز در سال‌های اخیر وجود اعتیاد و مصرف مواد را در کودکان تائید می‌کنند.

همدان نیز به همین درد مبتلاست اما حالا چرا مسئولان از صحبت‌کردن در این‌باره طفره می‌روند و اصرار دارند این مسأله در رسانه‌ها مطرح نشود سوالی است که باید آن‌ها پاسخ دهند.

عوامل افزایش اعتیاد در کودکان و نوجوانان
یک کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در این‌باره می‌گوید: عواملی همچون بحرانی بودن سنین نوجوانی، افزایش دسترسی، کاهش قابل توجه قیمت، نگرش مثبت نسبت به مصرف، ادراک­ پایین خطر و... در افزایش مصرف مواد در این گروه جمعیتی دخیل دانسته شده­‌اند. همچنین علاوه بر مواد غیرقانونی داروهای تجویز شده دارای پتانسل سوءمصرف همچون ترامادول، ترکیبات حاوی کدئین، بنزودیازپین­‌ها و... نیز به قصد تجربه سرخوشی از طرف برخی کودکان و نوجوانان مورد مصرف قرار می­‌گیرد و منجر به وابستگی به خود این داروها یا پیشروی به سمت مصرف مواد سنگین­‌تر می­‌شوند.

"محمد ترکمان" می‌افزاید: مصرف مواد در کودکان و نوجوانان با مجموعه­‌ای از آسیب­‌ها و مشکلات حوزه سلامت عمومی همچون اختلالات رفتاری و روانی و بیماری­‌های منتقله از راه جنسی همراه است. به علاوه شروع مصرف مواد از دوره کودکی و نوجوانی به شدت عوارض اجتماعی ناشی از مصرف را تشدید کرده و مانع شکل­‌گیری مهارت­‌های لازم برای یک زندگی مولّد می­‌شود.

اینک، سؤال و نگرانی اساسی مردم از مسئولان نهادهای دولتی و خصوصی این است: برای پیشگیری از اعتیاد کودکان و نوجوانان حداقل در سطح تدوین برنامه‌های آموزشی که هزینه مالی زیادی ندارد و از درگیری‌ها و کشمکش‌های امنیتی و سیاسی به دور است، چه برنامه‌ای دارید؟ آموزش‌هایی که با تکیه برتحقیقات علمی، عوامل خطر و روش‌های پیشگیری و مقابله را مشخص کند، به صورت مؤثر و هماهنگ اجرا شود و تا سالیان دراز تداوم یابد! در این راستا یکی از برنامه‌های مفید شناسایی کودکان و نوجوانان در معرض خطر سوء مصرف مواد (با گرایش مثبت نسبت به مصرف مواد) و سایر رفتارهای پرخطر باید از دغدغه‌های اساسی متولیان تعلیم و تربیت باشد.

لزوم مداخلات دولت برای حل بحران
ترکمان در ادامه می‌گوید: در زمینه مداخلات دولت در این مورد، می‌توان گفت ماده 33 پیمان‌نامه جهانی کودک صراحتاً خود دولت‌ها را مسئول حمایت کودکان و نوجوانان در برابر مواد‌مخدر می‌داند و می‌گوید: دولت‌ها باید تمامی اقدامات مناسب همراه استفاده از امکانات قانونی، اداری، اجتماعی و آموزشی را به عمل ‌آورند تا کودک را علیه موادی که مطابق اسناد بین‌المللی به‌عنوان مواد اعتیادآور و مخدر شناخته شده‌اند، حمایت و از به کارگیری غیرمجاز کودکان در تولید و یا توزیع این مواد جلوگیری کنند.

وی می‌افزاید: آموزش مهارت‌های فرزندپروری به والدین برای فراگیری الگوهای صحیح تربیتی، آموزش مهارت‌های زندگی با تأکید بر مهارت‌های ارتباطی و قاطعیت‌ورزی به کودکان و نوجوانان در معرض خطر، آشناسازی کودکان و نوجوانان در معرض خطر با انواع مواد مخدر و عوارض مواد مخدر، تشکیل گروه­‌های همیاری، آگاه‌سازی معلمان و والدین در زمنیه راهکارهای پیشگیرانه از اعتیاد، ارائه بسته­‌های آموزشی-تفریحی و... از جمله مداخلات پیشگیرانه مناسب در زمینه اعتیاد کودکان و نوجوانان است.

یک درمان سازمان‌یافته نیاز است
این روانشناس بالینی درباره نحوه درمان کودکان و نوجوانان مبتلا به سوءمصرف مواد مخدر توضیح می‌دهد: از منظر درمانی نیز ذکر این نکته لازم است که چون کودکان و نوجوانان اساساً با بزرگسالان متفاوت هستند، درمان­‌های معمول بزرگسالان اغلب برای آن‌ها مؤثر واقع نمی‌شود. کودکان و نوجوانان به لحاظ رشد تکاملی، نگرش­‌ها، باورها و ملاحظات محیطی همچون پس­‌زمینه­‌های خانوادگی و تحصیلی شرایط متفاوتی با بزرگسالان دارند. برای درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان یک رویکرد سازمان‌یافته، نظام­‌مند و ادغام یافته مورد نیاز است.

در این رویکرد باید تمام نیازهای درمانی کودکان و نوجوانان شناسایی شده، سپس برنامه درمانی متناسب برای پاسخ به آن نیازها توسط متخصصان رشته­‌های مختلف حوزه درمان­‌های طبی، روانی، اجتماعی طراحی و با مشارکت نزدیک خانواده و افراد کلیدی اجتماع اجرا شود.

پیشگیری بهتر از درمان
ترکمان در پایان می‌گوید: گرچه با این توصیف و لزوم اهمیت ما شاهد غفلت مداخلات در سنین کودکی و نوجوانی در سطح کشور هستیم به گونه‌ای که هیچ مرکز یا موسسه‌ای در زمینه پیشگیری و مداخلات درمانی در کشور تأسیس نشده است. البته اخیراً زمزمه‌های تأسیس اولین کمپ ترک اعتیاد کودکان و نوجوانان در تهران بصورت پایلوت به گوش می‌رسد اما آیا بهتر نیست پیشگیری را از سطوح اول و دوم که بسیار کم هزینه‌تر هستند، شروع کنیم؟ این امر تحقق نمی‌یابد مگر با راه اندازی مراکز و موسساتی که به صورت اختصاصی با هدف پیشگیری از اعتیاد در کودکان و نوجوانان فعالیت کنند.