تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۲۷ ساعت ۱۰:۱۲
کد مطلب : ۳۹۳۰۰۸
جشنهای ایران باستان
گروه فرهنگی: تمدن های کهن در گذر تاریخ با هزار فراز و نشیب عبور کرده‌اند تا حالا در اصالتی نجیب و عزیز در اختیار ما قرار بگیرند. تمدن ایرانی یکی از همین یادگاران باستانی است که باید آن را هر چه بهتر و عزیزتر بشناسیم.
قطعا هر تمدنی در قامت نمادهایی اصیل شناخته می‌شود و جشن های ایران باستان از بهترین جلوه‌های نمایش اصالتی کهن هستند. جشن های ایرانی بسیار زیاد هستند و هر کدام آیین و رسوم خاص خودش را دنبال می‌کنند. اما در کل تمام جشن های باستانی ایران هرکدام یک گوشه از اطلاعات تاریخی ماندگار و مردمانی شاد و میهن دوست را نشان می‌دهند.
ایرانی‌ها به شادمانی معروف هستند. مردمان این سرزمین از سال های دور برای ایام گوناگون از سال به بهانه‌های مختلف از مراسم آئینی تا فرهنگی و حتی برداشت محصول و رویدادهای تاریخی و تقویمی جشن برپا می‌کردند. جشنهای باستانی ایرانی در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند. بسیاری از این جشن‌ها فراموش شده هستند. برخی در غربتی گمنام هنوز نفس می‌کشند و در نزد مردمان اصیل برگزار می‌شوند و معدود جشنهای ایرانی باستانی تبدیل به نمادهای قدرتمند از هویت اصیل ایرانی شده‌اند.
در این مقاله قصد داریم تا فهرست کاملی از تمام جشنهای ایران ذکر شده در تقویم اوستایی را معرفی کنیم. قطعا با برخی از این مناسبت های ایرانی آشنا هستید و احتمالاً در رسم برگزاری آنها استاد شده‌اید. اما شاید برخی دیگر از جشن ها را نمی‌شناسید و یا با راه و رسمی متفاوت از سبکی اصیل برگزار می‌کنید. به هر صورت اگر ایران دوست هستید و می‌خواهید از راه و رسم شادمانی آبا و اجداد خود بدانید در این مقاله همراه ما باشید تا به اصلی‌ترین جشن های باستانی ایرانی بپردازیم.
جشن های ایران باستان و جشن های ایرانی چرا زیاد هستند؟
در این مطلب قرار است با لیست بلند بالایی از انواع جشن های ایران باستان آشنا شوید. اما قبل از این آشنایی یک سوال ساده و شیرین مطرح است. اینکه چرا ایرانی ها تا این اندازه به جشن گرفتن علاقه داشتند؟
مفهوم جشن در تمدن ایرانی با مفهوم جشن در تفکر امروزی متفاوت است. جشن ایرانی آوردگاهی برای بزرگداشت نیکی‌ها بود. قطعا شادمانی و نوع دوستی از مظاهر کلیدی در جشن های ایرانی هستند. اما ماهیت اصلی این جشن های اصیل ایرانی جایی در تفکر زرتشتی و یا بهتر گفته باشیم حس و حال نیکو پسند ایرانی‌ها نهفته است.
زرتشت آئین ایران باستان است و نکوهش بدی‌ها و پاسداشت نیکی‌ها از مظاهر این آئین باستانی است. زرتشت مذهب شاد زیستن است و در این مذهب باستانی برای جلوه‌گاه نیکی ارزش زیادی قائل شده‌اند. مردمان ایران باستان از هر بهانه‌ای برای رسیدن به چیزهای خوب در آئین نیکی استفاده می‌کردند. به نوعی پرستش و ستایش ایزد ایرانیان در شکوه جشن هایی ماندگار تجلی شده است. این تجلی آنچنان ریشه‌دار بود که ایرانی ها را به جشن دوست ترین مردمان جهان تبدیل کرده بود. جشن هایی که حالا در گذر تاریخ برای ما به یادگار مانده‌اند. اما این جشن های ایرانی کدام‌اند؟
دسته‌بندی جشن های ایران باستان
جشن های ایرانی در ایام مختلف سال و به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌شدند. بخش بزرگی از این جشن‌ها در سلسله جشن های تقویمی قرار می‌گیرند. این جشن ها بهانه خاص تاریخی و یا جغرافیایی ندارند. بلکه به مناسبت فرار سیدن ایامی خاص از گذر هر سال برگزار می‌شوند. جشن نوروز معروف ترین این جشن ها می‌باشد.
ایرانیان باستان برای ایام سال ارزش زیادی قائل بودند تا جاییکه برای هر روز سال یک نام بخصوص داشتند. جشن های ماهانه ایام خاصی از سال و جشن آغاز سال در تقویم ایرانی بسیارند که حالا در چند جشن شناخته شده مانند جشن نوروز و یلدا به یادگار مانده‌اند.
برخی دیگر از جشن های ایرانی ریشه‌های مذهبی دارند. چهارشنبه سوری معروف خودمان یکی از همین جشن های باستانی ایرانی است که با ریشه‌های مذهبی همچنان زنده و پویا برپا می‌شود. جشن نوسره از دیگر جشن های ایرانی با ریشه‌های مذهبی در آیین زرتشتی است. عمده این جشن ها با محوریت استفاده از آتش به عنوان نمادی از قدرت خدایی برگزار می‌شدند. برخی دیگر از جشن های ایرانی پاسداشت نعمت‌ها و شکرگزاری خداوند است. جشن پایان محصول در بسیاری از شهرهای کشور از چنین جشن هایی هستند. مانند جشن انار کردستان و پاوه که ریشه‌هایی کاملاً تاریخی و باستانی دارند. حالا با این مقدمه در یک دسته‌بندی ساده به معرفی جشن های ایران باستان می‌پردازیم.
جشن نوروز
نوروز از معروف‌ترین جشن های اصیل ایرانی است. این جشن از همان ایام باستان تا به امروز مهم ترین جشن ایرانی ها نیز می‌باشد. جشنی که به مناسبت آغاز سال جدید در تقویم اوستایی ایرانیان باستان قرار گرفته است. نوروز در ابتدای فروردین ماه و با آغاز اولین روز بهار در پایان سرمای زمستانی جشن گرفته می‌شود.
جشن نوروز از زیباترین و جذاب‌ترین جشن های ایران باستان است. جشن سال نو همیشه هیجان‌انگیز، خصوصا که در ابتدای بهار با سرآغاز حیاتی دوباره در دامان طبیعت زنده شده برپا شده باشد. ایرانی های باستان در جانمایی روز آغازین سال نو هنرمندانه ظاهر شده‌اند. آنها آغاز سال نو خودشان را به ابتدای بهار و آغاز زندگی دوباره گیاهان و زمین گره زده‌اند.
روز اول بهار را به نام نوروز کوچک می‌شناسند و پنج روز نخست در این ایام آغازین هر سال ارزش معنوی زیادی دارد. چهار روز پس از روز آغازین هر کدام نمادی از یک فصل سال می‌باشند. این روزهای نخستین نوروز آداب و رسوم خاصی برای برپایی جشن های باستانی دارند. اما حالا تمام نوروز در یک فرهنگ اصیل ایرانی از آغاز سالی جدید تا دید و بازدید از بزرگان و آشنایان خلاصه شده است.
برپایی سفره‌های رنگین تا نماد هفت شین که حالا به دلایلی تبدیل به هفت سین شده است از مظاهر اصیل این عید باستانی هستند. کاشت سبزه برای نمایش آغاز بهار از دیگر نمادهای جذاب این جشن آغازین است. جشنی که تمام قد هویت ملی باستانی ایرانی‌ها حتی فراتر از مرزهای جغرافیایی برای تمام فارسی زبان‌ها را نمایش می‌دهد.
سیزده به در یا روز طبیعت
سیزده به در یکی از جشن های ایران باستان است که در امتداد جشن نوروز برگزار می‌شود. سیزده به در که حالا از آن با عنوان روز طبیعت یاد می‌کنیم یک جشن مستقل باستانی نیست. بلکه یک جشن شیرین طبیعت دوستی است که در امتداد جشن نوروز و به نوعی از حلقه پایانی جشنهای آغازین سال برگزار می‌شود.
صحرایی سرسبز که مردمان زیادی آنجا را برای شادی و گذراندن جشن سیزده به در انتخاب کرده اند.برخی به اشتباه از این روز با عنوان یک نماد نحس یاد می‌کنند که نباید در خانه بمانند. داستان‌هایی هم برای این ماجرا وجود دارد که درکل بیشتر شبیه به افسانه‌های غریب و غیر واقعی هستند. اما اصل ماجرای سیزده به در که حالا به درستی با نام روز طبیعت معرفی شده است، یک بازدید از حیات تازه متولد شده‌ی بهاری است. این روز پایان جشن های آغازین سال است و با حضور در دامان طبیعت ما را با دنیای تازه شده از حضور شیرین بهاری آشنا خواهد کرد. در روز طبیعت همراه طبیعت هستیم تا بهار را با دنیایی زنده شده جشن بگیریم.
جشن شب یلدا
شب یلدا از دیگر جشن های ایرانی است که همچنان کاملاً زنده پویا و بسیار مشهور و ماندگار در نزد تمام ایرانی‌ها برگزار می‌شود. شب یلدا بلندترین شب سال در گذر از آخرین روز پاییز تا اولین روز زمستان قرار دارد. شبی که نماد اصیل ایرانی‌ها در عبور از تیرگی تا رسیدن به روشنایی می‌باشد.
شب یلدا از جمله جشن های آئینی است که جایی در فهرست جشن های تقویمی قرار دارد. این شب در تاریخ باستان به عنوان شب زایش ایزد مهر، شب تولد میترا معرفی می‌شود. شبی که در آن ایزد مهر بر تیره‌گی‌ها چیره خواهد شد و هنرمندانه بر قامت تاریک شب پیروز می‌شود و طول روز را بر طول شب می‌افزاید. اما اصل ماجرا در برگزاری شب یلدا مربوط به تقویم گاه شماری ایرانیان باستان بوده است.
حتما می‌دانید که طول شب و روز در ایام سال متغیر است. در تابستان مدت زمان روشنایی بیشتر از تاریکی است و در زمستان مدت تاریکی بر روشنایی روز پیشی می‌گیرد. در تقویم گاه‌شماری ایرانیان باستان دو نقطه عطف بسیار مهم وجود دارد. دو شب چله که با نام‌های چله‌ی تابستان و چله زمستان معرفی می‌شوند. چله تابستان در کوتاه ترین شب سال درست در وسط ایام کار و فعالیت کشاورزان نقش گرفته است. شبی کوتاه که در امتداد روزی بلند قرار می‌گیرد.
اما شب چله که همان شب یلدا است درست در وسط ایام سرد سال قرار دارد. این شب طولانی نوید پایان شب‌های سرد زمستانی است. زیرا بعد از این شب طولانی اندک اندک مدت زمان روشنایی روز بر حجم تاریکی شب‌ها غلبه می‌کند. این شب خبر از دگرگون شدن حال و احوال زمین است. خبر از آغاز فصل کار و تلاش در فرهنگ کشاورزان و دامپروران ایرانی است. خبری که خیلی شیرین در نزد ایرانیان باستان تبدیل به یک جشن ملی فرهنگی با قدمتی تاریخی شده است.
ایرانی‌ها جشن شب یلدا را مخصوص خانواده برگزار می‌کنند. این جشن با دورهمی اعضای خانواده در یک مهمانی خودمانی آغاز می‌شود و با شعرخوانی و مثل گویی و… ادامه پیدا می‌کند. خوردنی‌های شب یلدا از بخش‌های جذاب این جشن ایرانی است. البته ایرانی‌ها در تنظیم خوردنی‌های شب یلدا هنرمندانه ظاهر شده‌اند. چراکه آنها از میوه‌های خشک شده، آجیل و میوه‌های فصلی برای هرچه جذاب‌تر کردن این جشن استفاده می‌کنند. انار نماد شب یلدا انار میوه اصیل فصل پاییز، نماد برکت ایرانی‌ها در ایام زمستان و شیرین‌کننده مجلس جشن شب یلدا است.
جشن چهارشنبه سوری و دیگر جشنهای آتشین ایرانی
چهارشنبه سوری از سری جشن های آتشین ایرانی ها است که البته معروف‌ترین و ماندگارترین جشن آتش در جمع مناسبت های ایرانی می‌باشد. آتش در نزد ایرانیان باستان جایگاه ویژه‌ای داشته است تا جاییکه به عنوان نمادی محوری در برخی از جشن های اصیل ایرانی هویتی کاملاً مستقل پیدا کرده است.
آتش جشن چهارشنبه سوری یکی از همین آتش‌های اصیل از فرهنگ کهن ایرانی است. چهارشنبه سوری از آن دست جشن های پر ابهام ایرانی است. فرهنگ شناسان و تاریخ نویسان مبدأ اثبات شده ای برای هویت آتش چهارشنبه سوری ندارند. برخی این جشن را ریشه در تاریخی بسیار کهن می‌دانند و برخی دیگر جشن چهارشنبه سوری را به دوره پس از اسلام جلو می‌کشانند. به هرحال رسم از آتش پریدن در هیچ مناسبت مشابه دیگر ایرانی وجود ندارد و شاید مشابه سبک شادمانی از دوران جدیدتر در فرهنگ ایرانی باشد. داستان عبور سیاوش از آتش در شاهنامه فردوسی می‌تواند نماد عینی از چنین مراسمی باشد.
البته برخی از باستان شناسان جشن چهارشنبه سوری را با ریشه‌هایی قوی در تاریخ کهن ایرانی معرفی می‌کنند که با شیوه و آدابی متفاوت از آنچه هم اکنون می‌دانیم انجام می‌شده است. هیچ بعید نیست تا گذر تاریخی چند هزار ساله سبک و روش یکی از جشنهای ایران باستان را به کلی دگرگون کرده باشد. خصوصا که همین حالا هم سبک جشن چهارشنبه سوری ما با چند سال اخیر به کلی تغییر کرده است. چهارشنبه سوری هرچه باشد با هر پیش فرض تاریخی یکی از جشن های اصیل ایرانی است. جشنی در شب آخرین چهارشنبه سال که تمام قد در حضور آتش برافروخته به استقبال بهار می‌رود.
آتش در جشن های فراموش شده ایرانی
آتش در نزد ایرانیان باستان نماد پاک کنندگی است. آتش عنصری برای زدودن ناپاکی‌ها است و هیچ بعید نیست آتش چهارشنبه سوری قرار است ناپاکی‌های یک‌سال گذشته را بزداید تا روح پاک شده ما را برای استقبال بهار آماده کرده باشد. جشن نوسره و جشن سده از دیگر جشنهای آتشین در مناسبت های ایرانی هستند. این دو جشن نیز پیوندی عمیق با آتش دارند. هرچند هنوز زنده و پویا برگزار می‌شوند اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
جشن سده از مهم‌ترین جشن های ایران باستان در مذهب زرتشت است. این جشن همه ساله در تاریخ دهم بهمن ماه برگزار می‌شود. در این جشن از آتش به عنوان نمادی برای نمایش قدرت اهورا مزدا استفاده می‌شود.
جشن سده ظاهرا به صدمین روز از فصل زمستان اشاره می‌کند. زیرا ده بهمن ماه دقیقاً صدمین روز فصل سرد سال در فرهنگ زرتشتی است. زمستان ایرانی های باستان از ابتدای آبان‌ماه آغاز می‌شود و ده بهمن‌ماه صدمین روز در این تقویم متفاوت است. از طرفی از ده بهمن‌ماه تا ابتدای سال فقط پنجاه شب و پنجاه روز باقی مانده است.
جشن نوسره از دیگر جشن های ایران باستان است که در حجم بزرگی از آتش برگزار می‌شود. جشن نوسره در پنج بهمن‌ماه و پنج روز قبل‌از جشن سده برگزار می‌شود. این جشن یک پیش درآمد است برای آماده شدن جشن بزرگ‌تر که همان جشن سده می‌باشد.
جشنهای تقویمی اما کمتر شناخته شده ایران باستان
بسیاری از جشن های ایرانی باستانی ریشه در مناسبت‌های گوناگون دارند که بخش بزرگی از آنها در روزهای ثابتی از ایام سال برگزار می‌شوند. جشن های تقویمی از ریشه‌دارترین جشن های ایرانی هستند. اما در این ایام یا به فراموشی سپرده شده‌اند و یا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. برخی از مهم‌ترین جشن های باستانی ایرانی به قرار زیر می‌باشند:
جشن فرورگان: نوزدهمین روز هر ماه در مناسبت های ایرانی باستانی به نام روز مردگان شناخته می‌شود. ایرانیان باستان در نوزدهمین روز از هر ماه به یاد گذشتگان بر سر مزار آنها به شادی و پایکوبی جشنی هرچند ساده برگزار می‌کردند. اوج این جشن ها در نوزدهمین روز از آغاز سال بود. نوزده فروردین مهم‌ترین روز از سری جشنهای فرورگان بود که در شکوه و عظمتی مثال زدنی همه ساله برگزار می‌شد. در این جشن برپا کردن آتش و روشن کردن عود بر سر مزار گذشتگان مرسوم بوده است.
جشن اردیبهشتگان: سومین روز هر ماه روز اردیبهشت بود و در سومین روز از ماه اردیبهشت جشن اردیبهشتگان برگزار می‌شد. این جشن به مناسبت شکوفایی گل‌ها و سرسبزی باغ‌ها برگزار می‌شد و در تمام فضای جشن حس و حال ماندن در هوای بهاری حضوری پر رنگ داشت. به مانند اکثر جشن های ایرانی در این جشن نیز آتش برپا می‌شد و تماماً در رقص و پایکوبی ادامه پیدا می‌کرد.
جشن خردادگان: این جشن از سری جشن های آیینی در نزد مردمان ایران باستان بود. جشنی برای بزرگداشت اهورامزدا که در ششمین روز از خردادماه برگزار می‌شد. جشن خردادگان جشنی برای بزرگداشت آب به عنوان نماد رشد و تعالی بوده است. در این جشن به سمت سرچشمه رودها و رودخانه‌ها حرکت می‌کردند و با شستشوی بدن در آب روان رودخانه‌ها پاکیزه می‌شدند. در این روز تمام نهرها، کاریزها و قنات‌ها و… را مرمت می‌کردند و با ستایش خداوند به خاطر نعمت آب به پایان می‌رساندند.
جشن تیرگان: جشن تیرگان در سیزدهمین روز از تیرماه برگزار می‌شد. این جشن که از مهم ترین جشن های ایران باستانی بوده است، یادآور سالروز رها شدن تیر از چله کمان آرش می‌باشد. آرش کمان‌گیر از اساتیر برجسته در فرهنگ ایران باستانی است. این شخصیت از قهرمانان کیانیان است که در داستانی اساطیری با چله‌کشی کمان پهلوانی و رها کردن تیری از قله دماوند، مرز میان ایران و توران را مشخص می‌کند. تیر آرش پایان نبردهای تاریخی اساطیری میان ایرانیان و تورانیان است.
جشن تیرگان به پاس این تیراندازی تاریخ ساز و به یاد دلیر مردی آرش کمان‌گیر به پاس صلح و دوستی برگزار می‌شود. جشن تیرگان به سبکی متفاوت از دیگر جشن های باستانی ایرانی برگزار می‌شود. در این جشن آب‌پاشی به یکدیگر مرسوم است. مردم به کنار رودخانه‌ها می‌روند و به بهانه فرار از گرمای تیرماه، آب بازی می‌کنند. این جشن با گردهمایی در کنار رودخانه‌ها ادامه پیدا می‌کند. جشنی سراسر شادی و پایکوبی است و جالب است که در این سال‌های اخیر نگاه فرهنگی به جشن تیرگان شده است. شاید نام و نشان بلند آوازه آرش در این زنده شدنی جذاب تاثیرگذار بوده است. به هرحال جشن تیرگان در سیزدهمین روز تیرماه حالا از نمادها در فهرست آثار ملی ثبت شده است و در سراسر کشور به شکل پویش رسمی برگزار می‌شود.
جشن شهریورگان: جشن شهریورگان یادبودی است از تولد داراب که روز پدر در فرهنگ اوستایی است. در عین حال این جشن یادآور روز مرگ مانی از شخصیت‌های برجسته اوستایی می‌باشد. جشن شهریورگان در روز چهارم از ماه شهریور برگزار می‌شود. در بعضی از تفسیرها این جشن مصادیق بهشت و یا سرزمین قدرتمند و باشکوه ایرانیان باستان بوده است. شاید جشن شهریورگان به نوعی یک جشن ملی برای بزرگداشت شکوه سرزمین ایرانیان باشد.
جشن مهرگان: جشن مهرگان از مهم‌ترین جشن های ایران باستان است که هنوز هم جایگاه شناخته شده ای دارد. این جشن از جمله مناسبت‌های زنده ایرانیان است و خیلی‌ها آن را جدی می‌گیرند. جشن مهرگان در شانزدهمین روز از مهر ماه برگزار می‌شود. طبق افسانه‌های اساطیری این روز همان روز قیام کاوه بر ضحاک ستمگر می‌باشد. قطعا کاوه و قیام او از مهم‌ترین وقایع تاریخی اساطیری ایرانیان است. قیام کاوه یک قیام ملی است که هنوز هم حتی در هاله‌ای از افسانه مورد احترام ایرانیان قرار دارد. روز ملی این قیام جشن بزرگ و معروف و اثرگذاری است. البته برخی فرهنگ شناسان جشن مهرگان را جشن نوروز باستانی می‌دانند. طبق روایت‌هایی باستانی مهر ماه آغاز سال ایرانیان بوده است و جشن مهرگان به نوعی یک جشن آغاز سال نو معرفی شده است.
برای جشن مهرگان نیز آتش برپا می‌کنند و گرداگرد آتش سفره می‌گذارند و یکدیگر را به انواع خوراکی و آب و گلاب و شربت و شیرینی مهمان می‌کنند. جشن مهرگان یک نماد جذاب از فرهنگ اصیل ایرانی است. فصل پاییز جشنهای دیگری نیز دارد. جشن آبانگان در روز دهم آبان‌ماه و همچنین جشن آذرگان که در روز نهم آذر ماه برگزار می‌شود از سری جشنهای فصل پاییز هستند.
جشن بهمنگان: در روز دوم بهمن‌ماه یکی دیگر از جشنهای مهم ایران برپا می‌شود. جشن بهمنگان از سلسله جشنهای آیینی برای بزرگداشت اهورامزدا است. این جشن برای پاسداشت حیوانات خصوصا چهارپایان اهلی می‌باشد. ایرانیان باستان در جشنهای ایرانی به یاد حیوانات نیز بوده‌اند و در این روز به خصوص حضور حیوانات در کنار خود را ارج می‌نهادند. در این روز از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند و لباس یکدست سفید می‌پوشند. جشن بادیده که به نکوداشت ایزد باد برگزار می‌شود از سری جشنهای بهمن‌ماه در تداوم جشن بهمنگان می‌باشد.
جشن سپندارمذگان: این جشن از جمله جشنهای ایرانی باستانی است که ریشه‌هایی تاریخی آئینی دارد. جشن سپندارمذگان در روز پنجم اسفندماه به ستایش الهه نگهبان بانوان پارسا برگزار می‌شود. این روز برای زنان ایران زمین است و مردها به مناسبت چنین روزی برای بانوان خود هدیه تهیه می‌کنند. واژه سپندارمذ در زبان اوستایی به معنی فروتنی و پاک‌دامنی است. در این روز اهورامزدا نسبت به جایگاه زنان تواضع و فروتنی نشان می‌دهد. از طرفی این روز نماد باروری و زایش است و قطعا بانوان در جایگاه برجسته از چنین روز مبارکی قرار دارند. جشن سپندارمذگان یک جشن جذاب برای بزرگداشت بانوان است. در این روز خانم‌ها لباس‌های زیبا و فاخر می‌پوشند و در مراسمی نمادین فرمانروای خانه‌هایشان می‌شوند. البته این جشن بیشتر دلیلی است برای نمایش عشق و علاقه آقایان تا با بزرگداشت بانوان خود از آنها به نیکی یاد کرده باشند.
کلام آخر درباره جشن های ایرانی:
جشنهای ایرانی آینه ای زیبا از هنر زندگی شاد و شادپسند ایرانی‌هاست. این جشن‌ها فراتر از هر کشورگشایی تا تاریخ جنگ‌ها و فتوحات و سلسه‌ها از فرهنگ و هنر ایرانی‌ها می‌گویند. جشنهای ایران باستان در نهایت حس انسان دوستی در کنار ماندن با طبیعت برگزار می‌شوند. حالا جشنهای ایران باستان در عبور از تاریخی چند هزار ساله در اختیار ما قرار گرفته‌اند و ما وظیفه داریم تا این اصالت باستانی را بهتر و زیباتر از همیشه برای آیندگان نگهداری کنیم.
قطعا هر تمدنی در قامت نمادهایی اصیل شناخته می‌شود و جشن های ایران باستان از بهترین جلوه‌های نمایش اصالتی کهن هستند. جشن های ایرانی بسیار زیاد هستند و هر کدام آیین و رسوم خاص خودش را دنبال می‌کنند. اما در کل تمام جشن های باستانی ایران هرکدام یک گوشه از اطلاعات تاریخی ماندگار و مردمانی شاد و میهن دوست را نشان می‌دهند.
ایرانی‌ها به شادمانی معروف هستند. مردمان این سرزمین از سال های دور برای ایام گوناگون از سال به بهانه‌های مختلف از مراسم آئینی تا فرهنگی و حتی برداشت محصول و رویدادهای تاریخی و تقویمی جشن برپا می‌کردند. جشنهای باستانی ایرانی در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند. بسیاری از این جشن‌ها فراموش شده هستند. برخی در غربتی گمنام هنوز نفس می‌کشند و در نزد مردمان اصیل برگزار می‌شوند و معدود جشنهای ایرانی باستانی تبدیل به نمادهای قدرتمند از هویت اصیل ایرانی شده‌اند.
در این مقاله قصد داریم تا فهرست کاملی از تمام جشنهای ایران ذکر شده در تقویم اوستایی را معرفی کنیم. قطعا با برخی از این مناسبت های ایرانی آشنا هستید و احتمالاً در رسم برگزاری آنها استاد شده‌اید. اما شاید برخی دیگر از جشن ها را نمی‌شناسید و یا با راه و رسمی متفاوت از سبکی اصیل برگزار می‌کنید. به هر صورت اگر ایران دوست هستید و می‌خواهید از راه و رسم شادمانی آبا و اجداد خود بدانید در این مقاله همراه ما باشید تا به اصلی‌ترین جشن های باستانی ایرانی بپردازیم.
جشن های ایران باستان و جشن های ایرانی چرا زیاد هستند؟
در این مطلب قرار است با لیست بلند بالایی از انواع جشن های ایران باستان آشنا شوید. اما قبل از این آشنایی یک سوال ساده و شیرین مطرح است. اینکه چرا ایرانی ها تا این اندازه به جشن گرفتن علاقه داشتند؟
مفهوم جشن در تمدن ایرانی با مفهوم جشن در تفکر امروزی متفاوت است. جشن ایرانی آوردگاهی برای بزرگداشت نیکی‌ها بود. قطعا شادمانی و نوع دوستی از مظاهر کلیدی در جشن های ایرانی هستند. اما ماهیت اصلی این جشن های اصیل ایرانی جایی در تفکر زرتشتی و یا بهتر گفته باشیم حس و حال نیکو پسند ایرانی‌ها نهفته است.
زرتشت آئین ایران باستان است و نکوهش بدی‌ها و پاسداشت نیکی‌ها از مظاهر این آئین باستانی است. زرتشت مذهب شاد زیستن است و در این مذهب باستانی برای جلوه‌گاه نیکی ارزش زیادی قائل شده‌اند. مردمان ایران باستان از هر بهانه‌ای برای رسیدن به چیزهای خوب در آئین نیکی استفاده می‌کردند. به نوعی پرستش و ستایش ایزد ایرانیان در شکوه جشن هایی ماندگار تجلی شده است. این تجلی آنچنان ریشه‌دار بود که ایرانی ها را به جشن دوست ترین مردمان جهان تبدیل کرده بود. جشن هایی که حالا در گذر تاریخ برای ما به یادگار مانده‌اند. اما این جشن های ایرانی کدام‌اند؟
دسته‌بندی جشن های ایران باستان
جشن های ایرانی در ایام مختلف سال و به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌شدند. بخش بزرگی از این جشن‌ها در سلسله جشن های تقویمی قرار می‌گیرند. این جشن ها بهانه خاص تاریخی و یا جغرافیایی ندارند. بلکه به مناسبت فرار سیدن ایامی خاص از گذر هر سال برگزار می‌شوند. جشن نوروز معروف ترین این جشن ها می‌باشد.
ایرانیان باستان برای ایام سال ارزش زیادی قائل بودند تا جاییکه برای هر روز سال یک نام بخصوص داشتند. جشن های ماهانه ایام خاصی از سال و جشن آغاز سال در تقویم ایرانی بسیارند که حالا در چند جشن شناخته شده مانند جشن نوروز و یلدا به یادگار مانده‌اند.
برخی دیگر از جشن های ایرانی ریشه‌های مذهبی دارند. چهارشنبه سوری معروف خودمان یکی از همین جشن های باستانی ایرانی است که با ریشه‌های مذهبی همچنان زنده و پویا برپا می‌شود. جشن نوسره از دیگر جشن های ایرانی با ریشه‌های مذهبی در آیین زرتشتی است. عمده این جشن ها با محوریت استفاده از آتش به عنوان نمادی از قدرت خدایی برگزار می‌شدند. برخی دیگر از جشن های ایرانی پاسداشت نعمت‌ها و شکرگزاری خداوند است. جشن پایان محصول در بسیاری از شهرهای کشور از چنین جشن هایی هستند. مانند جشن انار کردستان و پاوه که ریشه‌هایی کاملاً تاریخی و باستانی دارند. حالا با این مقدمه در یک دسته‌بندی ساده به معرفی جشن های ایران باستان می‌پردازیم.
جشن نوروز
نوروز از معروف‌ترین جشن های اصیل ایرانی است. این جشن از همان ایام باستان تا به امروز مهم ترین جشن ایرانی ها نیز می‌باشد. جشنی که به مناسبت آغاز سال جدید در تقویم اوستایی ایرانیان باستان قرار گرفته است. نوروز در ابتدای فروردین ماه و با آغاز اولین روز بهار در پایان سرمای زمستانی جشن گرفته می‌شود.
جشن نوروز از زیباترین و جذاب‌ترین جشن های ایران باستان است. جشن سال نو همیشه هیجان‌انگیز، خصوصا که در ابتدای بهار با سرآغاز حیاتی دوباره در دامان طبیعت زنده شده برپا شده باشد. ایرانی های باستان در جانمایی روز آغازین سال نو هنرمندانه ظاهر شده‌اند. آنها آغاز سال نو خودشان را به ابتدای بهار و آغاز زندگی دوباره گیاهان و زمین گره زده‌اند.
روز اول بهار را به نام نوروز کوچک می‌شناسند و پنج روز نخست در این ایام آغازین هر سال ارزش معنوی زیادی دارد. چهار روز پس از روز آغازین هر کدام نمادی از یک فصل سال می‌باشند. این روزهای نخستین نوروز آداب و رسوم خاصی برای برپایی جشن های باستانی دارند. اما حالا تمام نوروز در یک فرهنگ اصیل ایرانی از آغاز سالی جدید تا دید و بازدید از بزرگان و آشنایان خلاصه شده است.
برپایی سفره‌های رنگین تا نماد هفت شین که حالا به دلایلی تبدیل به هفت سین شده است از مظاهر اصیل این عید باستانی هستند. کاشت سبزه برای نمایش آغاز بهار از دیگر نمادهای جذاب این جشن آغازین است. جشنی که تمام قد هویت ملی باستانی ایرانی‌ها حتی فراتر از مرزهای جغرافیایی برای تمام فارسی زبان‌ها را نمایش می‌دهد.
سیزده به در یا روز طبیعت
سیزده به در یکی از جشن های ایران باستان است که در امتداد جشن نوروز برگزار می‌شود. سیزده به در که حالا از آن با عنوان روز طبیعت یاد می‌کنیم یک جشن مستقل باستانی نیست. بلکه یک جشن شیرین طبیعت دوستی است که در امتداد جشن نوروز و به نوعی از حلقه پایانی جشنهای آغازین سال برگزار می‌شود.
صحرایی سرسبز که مردمان زیادی آنجا را برای شادی و گذراندن جشن سیزده به در انتخاب کرده اند.برخی به اشتباه از این روز با عنوان یک نماد نحس یاد می‌کنند که نباید در خانه بمانند. داستان‌هایی هم برای این ماجرا وجود دارد که درکل بیشتر شبیه به افسانه‌های غریب و غیر واقعی هستند. اما اصل ماجرای سیزده به در که حالا به درستی با نام روز طبیعت معرفی شده است، یک بازدید از حیات تازه متولد شده‌ی بهاری است. این روز پایان جشن های آغازین سال است و با حضور در دامان طبیعت ما را با دنیای تازه شده از حضور شیرین بهاری آشنا خواهد کرد. در روز طبیعت همراه طبیعت هستیم تا بهار را با دنیایی زنده شده جشن بگیریم.
جشن شب یلدا
شب یلدا از دیگر جشن های ایرانی است که همچنان کاملاً زنده پویا و بسیار مشهور و ماندگار در نزد تمام ایرانی‌ها برگزار می‌شود. شب یلدا بلندترین شب سال در گذر از آخرین روز پاییز تا اولین روز زمستان قرار دارد. شبی که نماد اصیل ایرانی‌ها در عبور از تیرگی تا رسیدن به روشنایی می‌باشد.
شب یلدا از جمله جشن های آئینی است که جایی در فهرست جشن های تقویمی قرار دارد. این شب در تاریخ باستان به عنوان شب زایش ایزد مهر، شب تولد میترا معرفی می‌شود. شبی که در آن ایزد مهر بر تیره‌گی‌ها چیره خواهد شد و هنرمندانه بر قامت تاریک شب پیروز می‌شود و طول روز را بر طول شب می‌افزاید. اما اصل ماجرا در برگزاری شب یلدا مربوط به تقویم گاه شماری ایرانیان باستان بوده است.
حتما می‌دانید که طول شب و روز در ایام سال متغیر است. در تابستان مدت زمان روشنایی بیشتر از تاریکی است و در زمستان مدت تاریکی بر روشنایی روز پیشی می‌گیرد. در تقویم گاه‌شماری ایرانیان باستان دو نقطه عطف بسیار مهم وجود دارد. دو شب چله که با نام‌های چله‌ی تابستان و چله زمستان معرفی می‌شوند. چله تابستان در کوتاه ترین شب سال درست در وسط ایام کار و فعالیت کشاورزان نقش گرفته است. شبی کوتاه که در امتداد روزی بلند قرار می‌گیرد.
اما شب چله که همان شب یلدا است درست در وسط ایام سرد سال قرار دارد. این شب طولانی نوید پایان شب‌های سرد زمستانی است. زیرا بعد از این شب طولانی اندک اندک مدت زمان روشنایی روز بر حجم تاریکی شب‌ها غلبه می‌کند. این شب خبر از دگرگون شدن حال و احوال زمین است. خبر از آغاز فصل کار و تلاش در فرهنگ کشاورزان و دامپروران ایرانی است. خبری که خیلی شیرین در نزد ایرانیان باستان تبدیل به یک جشن ملی فرهنگی با قدمتی تاریخی شده است.
ایرانی‌ها جشن شب یلدا را مخصوص خانواده برگزار می‌کنند. این جشن با دورهمی اعضای خانواده در یک مهمانی خودمانی آغاز می‌شود و با شعرخوانی و مثل گویی و… ادامه پیدا می‌کند. خوردنی‌های شب یلدا از بخش‌های جذاب این جشن ایرانی است. البته ایرانی‌ها در تنظیم خوردنی‌های شب یلدا هنرمندانه ظاهر شده‌اند. چراکه آنها از میوه‌های خشک شده، آجیل و میوه‌های فصلی برای هرچه جذاب‌تر کردن این جشن استفاده می‌کنند. انار نماد شب یلدا انار میوه اصیل فصل پاییز، نماد برکت ایرانی‌ها در ایام زمستان و شیرین‌کننده مجلس جشن شب یلدا است.
جشن چهارشنبه سوری و دیگر جشنهای آتشین ایرانی
چهارشنبه سوری از سری جشن های آتشین ایرانی ها است که البته معروف‌ترین و ماندگارترین جشن آتش در جمع مناسبت های ایرانی می‌باشد. آتش در نزد ایرانیان باستان جایگاه ویژه‌ای داشته است تا جاییکه به عنوان نمادی محوری در برخی از جشن های اصیل ایرانی هویتی کاملاً مستقل پیدا کرده است.
آتش جشن چهارشنبه سوری یکی از همین آتش‌های اصیل از فرهنگ کهن ایرانی است. چهارشنبه سوری از آن دست جشن های پر ابهام ایرانی است. فرهنگ شناسان و تاریخ نویسان مبدأ اثبات شده ای برای هویت آتش چهارشنبه سوری ندارند. برخی این جشن را ریشه در تاریخی بسیار کهن می‌دانند و برخی دیگر جشن چهارشنبه سوری را به دوره پس از اسلام جلو می‌کشانند. به هرحال رسم از آتش پریدن در هیچ مناسبت مشابه دیگر ایرانی وجود ندارد و شاید مشابه سبک شادمانی از دوران جدیدتر در فرهنگ ایرانی باشد. داستان عبور سیاوش از آتش در شاهنامه فردوسی می‌تواند نماد عینی از چنین مراسمی باشد.
البته برخی از باستان شناسان جشن چهارشنبه سوری را با ریشه‌هایی قوی در تاریخ کهن ایرانی معرفی می‌کنند که با شیوه و آدابی متفاوت از آنچه هم اکنون می‌دانیم انجام می‌شده است. هیچ بعید نیست تا گذر تاریخی چند هزار ساله سبک و روش یکی از جشنهای ایران باستان را به کلی دگرگون کرده باشد. خصوصا که همین حالا هم سبک جشن چهارشنبه سوری ما با چند سال اخیر به کلی تغییر کرده است. چهارشنبه سوری هرچه باشد با هر پیش فرض تاریخی یکی از جشن های اصیل ایرانی است. جشنی در شب آخرین چهارشنبه سال که تمام قد در حضور آتش برافروخته به استقبال بهار می‌رود.
آتش در جشن های فراموش شده ایرانی
آتش در نزد ایرانیان باستان نماد پاک کنندگی است. آتش عنصری برای زدودن ناپاکی‌ها است و هیچ بعید نیست آتش چهارشنبه سوری قرار است ناپاکی‌های یک‌سال گذشته را بزداید تا روح پاک شده ما را برای استقبال بهار آماده کرده باشد. جشن نوسره و جشن سده از دیگر جشنهای آتشین در مناسبت های ایرانی هستند. این دو جشن نیز پیوندی عمیق با آتش دارند. هرچند هنوز زنده و پویا برگزار می‌شوند اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
جشن سده از مهم‌ترین جشن های ایران باستان در مذهب زرتشت است. این جشن همه ساله در تاریخ دهم بهمن ماه برگزار می‌شود. در این جشن از آتش به عنوان نمادی برای نمایش قدرت اهورا مزدا استفاده می‌شود.
جشن سده ظاهرا به صدمین روز از فصل زمستان اشاره می‌کند. زیرا ده بهمن ماه دقیقاً صدمین روز فصل سرد سال در فرهنگ زرتشتی است. زمستان ایرانی های باستان از ابتدای آبان‌ماه آغاز می‌شود و ده بهمن‌ماه صدمین روز در این تقویم متفاوت است. از طرفی از ده بهمن‌ماه تا ابتدای سال فقط پنجاه شب و پنجاه روز باقی مانده است.
جشن نوسره از دیگر جشن های ایران باستان است که در حجم بزرگی از آتش برگزار می‌شود. جشن نوسره در پنج بهمن‌ماه و پنج روز قبل‌از جشن سده برگزار می‌شود. این جشن یک پیش درآمد است برای آماده شدن جشن بزرگ‌تر که همان جشن سده می‌باشد.
جشنهای تقویمی اما کمتر شناخته شده ایران باستان
بسیاری از جشن های ایرانی باستانی ریشه در مناسبت‌های گوناگون دارند که بخش بزرگی از آنها در روزهای ثابتی از ایام سال برگزار می‌شوند. جشن های تقویمی از ریشه‌دارترین جشن های ایرانی هستند. اما در این ایام یا به فراموشی سپرده شده‌اند و یا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. برخی از مهم‌ترین جشن های باستانی ایرانی به قرار زیر می‌باشند:
جشن فرورگان: نوزدهمین روز هر ماه در مناسبت های ایرانی باستانی به نام روز مردگان شناخته می‌شود. ایرانیان باستان در نوزدهمین روز از هر ماه به یاد گذشتگان بر سر مزار آنها به شادی و پایکوبی جشنی هرچند ساده برگزار می‌کردند. اوج این جشن ها در نوزدهمین روز از آغاز سال بود. نوزده فروردین مهم‌ترین روز از سری جشنهای فرورگان بود که در شکوه و عظمتی مثال زدنی همه ساله برگزار می‌شد. در این جشن برپا کردن آتش و روشن کردن عود بر سر مزار گذشتگان مرسوم بوده است.
جشن اردیبهشتگان: سومین روز هر ماه روز اردیبهشت بود و در سومین روز از ماه اردیبهشت جشن اردیبهشتگان برگزار می‌شد. این جشن به مناسبت شکوفایی گل‌ها و سرسبزی باغ‌ها برگزار می‌شد و در تمام فضای جشن حس و حال ماندن در هوای بهاری حضوری پر رنگ داشت. به مانند اکثر جشن های ایرانی در این جشن نیز آتش برپا می‌شد و تماماً در رقص و پایکوبی ادامه پیدا می‌کرد.
جشن خردادگان: این جشن از سری جشن های آیینی در نزد مردمان ایران باستان بود. جشنی برای بزرگداشت اهورامزدا که در ششمین روز از خردادماه برگزار می‌شد. جشن خردادگان جشنی برای بزرگداشت آب به عنوان نماد رشد و تعالی بوده است. در این جشن به سمت سرچشمه رودها و رودخانه‌ها حرکت می‌کردند و با شستشوی بدن در آب روان رودخانه‌ها پاکیزه می‌شدند. در این روز تمام نهرها، کاریزها و قنات‌ها و… را مرمت می‌کردند و با ستایش خداوند به خاطر نعمت آب به پایان می‌رساندند.
جشن تیرگان: جشن تیرگان در سیزدهمین روز از تیرماه برگزار می‌شد. این جشن که از مهم ترین جشن های ایران باستانی بوده است، یادآور سالروز رها شدن تیر از چله کمان آرش می‌باشد. آرش کمان‌گیر از اساتیر برجسته در فرهنگ ایران باستانی است. این شخصیت از قهرمانان کیانیان است که در داستانی اساطیری با چله‌کشی کمان پهلوانی و رها کردن تیری از قله دماوند، مرز میان ایران و توران را مشخص می‌کند. تیر آرش پایان نبردهای تاریخی اساطیری میان ایرانیان و تورانیان است.
جشن تیرگان به پاس این تیراندازی تاریخ ساز و به یاد دلیر مردی آرش کمان‌گیر به پاس صلح و دوستی برگزار می‌شود. جشن تیرگان به سبکی متفاوت از دیگر جشن های باستانی ایرانی برگزار می‌شود. در این جشن آب‌پاشی به یکدیگر مرسوم است. مردم به کنار رودخانه‌ها می‌روند و به بهانه فرار از گرمای تیرماه، آب بازی می‌کنند. این جشن با گردهمایی در کنار رودخانه‌ها ادامه پیدا می‌کند. جشنی سراسر شادی و پایکوبی است و جالب است که در این سال‌های اخیر نگاه فرهنگی به جشن تیرگان شده است. شاید نام و نشان بلند آوازه آرش در این زنده شدنی جذاب تاثیرگذار بوده است. به هرحال جشن تیرگان در سیزدهمین روز تیرماه حالا از نمادها در فهرست آثار ملی ثبت شده است و در سراسر کشور به شکل پویش رسمی برگزار می‌شود.
جشن شهریورگان: جشن شهریورگان یادبودی است از تولد داراب که روز پدر در فرهنگ اوستایی است. در عین حال این جشن یادآور روز مرگ مانی از شخصیت‌های برجسته اوستایی می‌باشد. جشن شهریورگان در روز چهارم از ماه شهریور برگزار می‌شود. در بعضی از تفسیرها این جشن مصادیق بهشت و یا سرزمین قدرتمند و باشکوه ایرانیان باستان بوده است. شاید جشن شهریورگان به نوعی یک جشن ملی برای بزرگداشت شکوه سرزمین ایرانیان باشد.
جشن مهرگان: جشن مهرگان از مهم‌ترین جشن های ایران باستان است که هنوز هم جایگاه شناخته شده ای دارد. این جشن از جمله مناسبت‌های زنده ایرانیان است و خیلی‌ها آن را جدی می‌گیرند. جشن مهرگان در شانزدهمین روز از مهر ماه برگزار می‌شود. طبق افسانه‌های اساطیری این روز همان روز قیام کاوه بر ضحاک ستمگر می‌باشد. قطعا کاوه و قیام او از مهم‌ترین وقایع تاریخی اساطیری ایرانیان است. قیام کاوه یک قیام ملی است که هنوز هم حتی در هاله‌ای از افسانه مورد احترام ایرانیان قرار دارد. روز ملی این قیام جشن بزرگ و معروف و اثرگذاری است. البته برخی فرهنگ شناسان جشن مهرگان را جشن نوروز باستانی می‌دانند. طبق روایت‌هایی باستانی مهر ماه آغاز سال ایرانیان بوده است و جشن مهرگان به نوعی یک جشن آغاز سال نو معرفی شده است.
برای جشن مهرگان نیز آتش برپا می‌کنند و گرداگرد آتش سفره می‌گذارند و یکدیگر را به انواع خوراکی و آب و گلاب و شربت و شیرینی مهمان می‌کنند. جشن مهرگان یک نماد جذاب از فرهنگ اصیل ایرانی است. فصل پاییز جشنهای دیگری نیز دارد. جشن آبانگان در روز دهم آبان‌ماه و همچنین جشن آذرگان که در روز نهم آذر ماه برگزار می‌شود از سری جشنهای فصل پاییز هستند.
جشن بهمنگان: در روز دوم بهمن‌ماه یکی دیگر از جشنهای مهم ایران برپا می‌شود. جشن بهمنگان از سلسله جشنهای آیینی برای بزرگداشت اهورامزدا است. این جشن برای پاسداشت حیوانات خصوصا چهارپایان اهلی می‌باشد. ایرانیان باستان در جشنهای ایرانی به یاد حیوانات نیز بوده‌اند و در این روز به خصوص حضور حیوانات در کنار خود را ارج می‌نهادند. در این روز از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند و لباس یکدست سفید می‌پوشند. جشن بادیده که به نکوداشت ایزد باد برگزار می‌شود از سری جشنهای بهمن‌ماه در تداوم جشن بهمنگان می‌باشد.
جشن سپندارمذگان: این جشن از جمله جشنهای ایرانی باستانی است که ریشه‌هایی تاریخی آئینی دارد. جشن سپندارمذگان در روز پنجم اسفندماه به ستایش الهه نگهبان بانوان پارسا برگزار می‌شود. این روز برای زنان ایران زمین است و مردها به مناسبت چنین روزی برای بانوان خود هدیه تهیه می‌کنند. واژه سپندارمذ در زبان اوستایی به معنی فروتنی و پاک‌دامنی است. در این روز اهورامزدا نسبت به جایگاه زنان تواضع و فروتنی نشان می‌دهد. از طرفی این روز نماد باروری و زایش است و قطعا بانوان در جایگاه برجسته از چنین روز مبارکی قرار دارند. جشن سپندارمذگان یک جشن جذاب برای بزرگداشت بانوان است. در این روز خانم‌ها لباس‌های زیبا و فاخر می‌پوشند و در مراسمی نمادین فرمانروای خانه‌هایشان می‌شوند. البته این جشن بیشتر دلیلی است برای نمایش عشق و علاقه آقایان تا با بزرگداشت بانوان خود از آنها به نیکی یاد کرده باشند.
کلام آخر درباره جشن های ایرانی:
جشنهای ایرانی آینه ای زیبا از هنر زندگی شاد و شادپسند ایرانی‌هاست. این جشن‌ها فراتر از هر کشورگشایی تا تاریخ جنگ‌ها و فتوحات و سلسه‌ها از فرهنگ و هنر ایرانی‌ها می‌گویند. جشنهای ایران باستان در نهایت حس انسان دوستی در کنار ماندن با طبیعت برگزار می‌شوند. حالا جشنهای ایران باستان در عبور از تاریخی چند هزار ساله در اختیار ما قرار گرفته‌اند و ما وظیفه داریم تا این اصالت باستانی را بهتر و زیباتر از همیشه برای آیندگان نگهداری کنیم.
پربينندهترين مطالب و خبرها
