زخم‌کاری مدیران نالایق بر تن میراث ملی

گروه فرهنگ وهنر: به دنبال آبگیری مجدد مزارع پرورش میگو در عرصه و حریم گنبد و غار نمکدان؛ وسیع‌ترین غار نمکی جهان واقع در غرب جزیره قشم، کمیسیون ملی یونسکو به سازمان امور اراضی درباره افزایش خطر آسیب به این ژئوسایت جهانی هشدار داد. 
به گزارش اعتماد، خبرگزاری مهر هفته گذشته گزارش داد که با وجود سکوت وزارت میراث فرهنگی در قبال از سرگیری فعالیت‌های مخرب در عرصه و حریم این اثر تاریخی و طبیعی که بخشی از ژئوپارک قشم است، علی‌اکبر متکان؛ دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در نامه‌ای خطاب به رضا افلاطونی؛ رییس سازمان امور اراضی کشور نوشته است: «ژئوپارک قشم به عنوان تنها ژئوپارک کشور و خاورمیانه، عضو شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو بوده و سال گذشته نیز این عضویت برای چهار سال تمدید شده است. این ژئوپارک، پیش از این یک‌بار به دلیل رعایت نکردن ضوابط سایت‌های جهانی و در نتیجه ارزیابی منفی کارشناسان، از شبکه خارج شده و مجددا به عضویت شبکه جهانی در آمده است.طبق گزارش دریافتی از مدیر این ژئوپارک، برخلاف قوانین و مقررات سایت‌های جهانی یونسکو حدود ۸۰۰ هکتار از اراضی مجاور گنبد و غار نمکدان به منظور پرورش میگو واگذار شده و به‌رغم پیگیری‌های متعدد صورت گرفته از سوی سازمان منطقه آزاد قشم، متاسفانه در بهمن ماه سال گذشته (1401) این فعالیت پس از یک‌بار توقف، از سر گرفته شده است. بدین وسیله ضمن اعلام حمایت کمیسیون ملی یونسکو ایران از ژئوپارک جهانی قشم و با توجه به جایگاه کشورمان در یونسکو و در عرصه بین‌الملل، مجددا یادآوری می‌شود که ادامه این‌گونه فعالیت‌ها تبعات جبران‌ناپذیری را به وجهه کشورمان در سطح بین‌الملل وارد می‌کند. بنابراین شایسته است با اراده قوی و انجام تعهدات با در نظر داشتن منافع ملی در جهت رعایت معیارهای یونسکو قدم برداشته و در حفظ تنها ژئوپارک کشور کوشا باشیم. از این رو خواهشمند است مقرر فرمایید موضوع بررسی شود و این کمیسیون را از نتیجه مطلع فرمایند.» اولین خبر درباره تخریب بخشی از غار نمکی واقع در عرصه طبیعی غار نمکدان به دلیل آبگیری حدود 1200 هکتار مزارع میگو در فاصله 15 کیلومتری این میراث طبیعی، بهمن 1398 منتشر شد.  چند روز بعد از انتشار این خبر، مسوولانی از سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت میراث فرهنگی و سازمان منطقه آزاد قشم گفتند مشکل اصلی، مشخص نبودن محدوده دقیق ژئوسایت‌هاست چنانکه معاون فرهنگی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم به خبرنگاران گفت که حریم گنبد نمکدان محدوده‌ای به وسعت ۳۰۰ کیلومتر شامل ژئوسایت‌های مختلفی همچون غار نمکدان، تنگه چاهکوه، ساحل کارگر و دره تندیس‌هاست، اما مدیر ژئوپارک قشم، وسعت گنبد نمکی را دایره‌ای به قطر هفت کیلومتر و با دربرگیری تمام چشم‌اندازهای طبیعی و از جمله تمام غارها اعلام کرد. به دنبال انتشار این اخبار و در حالی که کارشناسان میراث طبیعی، احتمال اخراج ژئوپارک قشم از فهرست ژئوپارک جهانی یونسکو را بسیار پررنگ دانستند، مسوولان استانی، بلافاصله درصدد انکار اتفاقات برامدند و ضمن تکذیب مساحت واقعی مزارع میگو، مدعی شدند وسعت زمین‌های واگذار شده برای پرورش میگو حدود ۷۹۲ هکتار و شامل دو سایت است که یکی از مزارع با وسعت ۴۹۲ هکتار، در فاصله ۱۵ کیلومتری با دهانه غار و حدود هشت کیلومتر دورتر از حریم ژئوسایت گنبد نمکی واقع شده است.
مسوولان با اظهارات و ادعاهای جدید، معیشت بومیان منطقه و اشتغال‌زایی مزارع میگو در مناطق محروم و نیازمند جزیره را دستاویز قرار دادند تا راه را بر هرگونه اعتراض گسترده نسبت به اقدامات تخریبی در این عرصه تاریخی ببندند علاوه بر اینکه تناقض اظهارات مسوولان استانی در توضیح جزییات این اتفاق غیرمنتظره که چیزی جز تخریب عامدانه و آگاهانه میراث طبیعی کشور نبود، در حدی آشکار بود که هرگونه تلاش برای کتمان و تکذیب را غیرممکن می‌کرد؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست هرمزگان، با اعلام اینکه حریم‌ ژئوسایت‌های ژئوپارک قشم در اختیار سازمان منطقه آزاد قشم است و اداره کل محیط زیست هرمزگان اطلاع دقیقی از حوزه آنها ندارد، مدعی شده بود که در واگذاری مزارع پرورش میگو در غرب جزیره قشم در نزدیکی حریم ژئوسایت نمکدان، حریم‌های قانونی و فاصله 1200 متری از عرصه طبیعی رعایت شده در حالی که بنا به ادعای رییس اداره شیلات قشم، سایت پرورش میگو در غرب جزیره قشم، در فاصله 6 کیلومتری ژئوسایت نمکدان واقع شده بود و بنابراین، نه تنها مزارع میگو، خطری برای ژئوسایت نمکدان محسوب نمی‌شد، بنا به اذعان این مقام استانی، برای واگذاری زمین اختصاص یافته به ایجاد مزارع میگو، ۲۰ مجوز از دستگاه‌های مختلف از جمله میراث فرهنگی و گردشگری، دامپزشکی، شرکت‌های آب و برق و غیر آن اخذ شده بود.  طبق اعلام وب‌سایت ژئوپارک جهانی قشم، این عرصه تاریخی و میراث طبیعی ایران، یکی از نخستین ژئوپارک‌های شبکه جهانی است که سال 1385 با مساحت 300 کیلومتر مربع به ثبت رسید. اردیبهشت 1396 محدوده ژئوپارک قشم افزایش یافت و کل جزیره قشم، جنگل‌های حرا واقع در شمال جزیره قشم و جزیره هنگام در جنوب و خلیج دلفین‌ها هم به عنوان محدوده ژئوپارک جهانی قشم در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو ثبت شد و اکنون مساحت این ژئوپارک 2063 کیلومتر مربع (طول جزیره نزدیک به 130 کیلومتر و عرض آن حداکثر 30 کیلومتر) است در حالی که مرتفع‌ترین نقطه این جزیره به ارتفاع 397 متر، قله کوه نمکدان است که در جنوب غربی جزیره واقع شده است. جزیره قشم دارای 3 شهر و 66 روستاست و حدود 120 هزار نفر در جزیره زندگی می‌کنند که حرفه اصلی ساکنان جزیره قشم و محدوده ژئوپارک، تجارت و ماهیگیری است.  مهر پارسال، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم از ثبت ژئوسایت غار نمکدان قشم در جدول ۱۰۰ جایگاه برتر زمین‌شناسی جهان در سال ۲۰۲۲ خبر داد. افشار فتح‌الهی در اعلام این رخداد گفت: «اتحادیه بین‌المللی علوم زمین (IUGS) با برگزاری رای‌گیری برای انتخاب بین 181 جایگاه از 56 کشور، 100 سایت را به عنوان مهم‌ترین و شاخص‌ترین محل و مکان‌های زمین‌شناسی جهان معرفی کرد که از ایران هم ژئوسایت غار نمکی نمکدان قشم، بیابان لوت و سازند پالئوزوئیک طبس به اتحادیه بین‌المللی علوم زمین معرفی شده بود. در نهایت و پس از ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی کمیته انتخاب و رای‌گیری، ژئوسایت غار نمکدان قشم و بیابان لوت با کسب رای اکثریت دانشمندان علوم زمین و زمین‌شناسان صاحب‌نام جهان، برای ثبت در فهرست 100 سایت برتر زمین‌شناسی جهان معرفی شدند.»
مروری بر فهرست جفای مدیران نالایق بر تن میراث ملی و جهانی ایران در 10 سال اخیر 
طی دهه اخیر، تعدادی از آثار تاریخی کشورمان به دلیل تخریب طبیعی یا انسانی، مرمت غیراصولی و ساخت‌وسازهای غیرقانونی در عرصه و حریم اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، در معرض خروج از این فهرست قرار گرفته‌اند.   ۲۳ مرداد ۱۳۹۹ خبرگزاری تسنیم گزارش داد که به دنبال صدور مجوز افزایش ارتفاع یک ساختمان تجاری تا سقف 9 متر در اطراف میدان نقش جهان اصفهان و در حالی که مطابق با آیین‌نامه‌های سازمان یونسکو و اداره‌ کل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان، ساختمان‌های اطراف میدان تنها تا ارتفاع 5.5 متر اجازه ساخت‌وساز دارند، بار دیگر این میدان که از اولین آثار ایرانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده، در خطر حذف از این فهرست قرار گرفت. آذر 1400 پایگاه خبری «صدای میراث» درباره از سر‌گیری ساخت‌وسازهای غیرقانونی در حریم طاق‌بستان و خطر مجدد خروج این اثر از فهرست آزمایشی ثبت میراث جهانی یونسکو گزارش داد. طبق این گزارش، ساخت‌وساز غیرقانونی در حریم طاق بستان که اثری بازمانده از دوره ساسانیان است، سابقه 15 ساله داشته و در این بازه زمانی بارها به دنبال رسانه‌ای شدن این فعالیت غیرقانونی و اوج‌گیری اعتراضات مردمی، متوقف شده است. طبق گزارش جدید این پایگاه خبری، در دور جدید تخلفات ساخت و ساز در حریم این اثر ثبت شده در فهرست آزمایشی میراث جهانی یونسکو، از آبان 1399، اقداماتی برای احداث هتل 4 طبقه در محدوده دشت کاهو و در ضلع غربی پارک کوهستان واقع در حریم ویژه طاق بستان آغاز شده در حالی که طبق قانون، هر گونه اقدام و دخل و تصرف نظیر احداث جاده، اجرای تاسیسات نظامی، تغییر در توپوگرافی کوه‌ها و تخریب غار‌ها و چشمه‌ها که باعث آسیب به بنیان یا منظر طاق بستان می‌شود، ممنوع است.  مهر ماه 1392 خبرگزاری مهر در گزارشی نوشت که مالک سرای دلگشای تهران، با دریافت مجوز احداث ساختمانی با ارتفاع ۲۷ متر، قصد خارج کردن کاخ گلستان را از فهرست جهانی دارد آن‌هم پس از آنکه این کاخ، در تیرماه سال 1392 در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.  آبان 1399 خبرگزاری مهر با انتشار گزارشی از «رویداد ساری ۲۰۲۲» و به نقل از مدیرکل میراث فرهنگی مازندران نوشت: «اگر از کاخ جهان‌نما، باغ ملی عباس‌آباد و مسجد فرح‌آباد خوب محافظت نشود، خطر خروج از فهرست جهانی یونسکو این آثار را تهدید می‌کند. باغ تاریخی عباس‌آباد از ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری استان به شمار می‌رود و متاسفانه میراث فرهنگی در باغ تاریخی عباس‌آباد بهشهر برای ماهانه یک میلیون تومان بهره مالکانه خلع ید می‌شود درحالی که این اثر ثبت جهانی یونسکو است. مسجد فرح‌آباد و کاخ جهان‌نما از دیگر آثار تاریخی استان هستند که برخی می‌خواستند مسجد فرح‌آباد را تبدیل به مصلی کنند.» از ابتدای تابستان 1401، اخباری درباره آسیب‌های جدی به گنبد مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به دلیل مرمت غیر اصولی منتشر شد. طبق این اخبار، گنبد مسجد 400 ساله جامع عباسی، متاثر از تحمل وزن داربست‌هایی که به مدت 14 سال بر سطح این گنبد نصب بوده و همچنین به دلیل رعایت نشدن اصول مرمت، در بخش‌هایی دچار فرورفتگی شده علاوه بر اینکه نیمه گنبد با نیمه دیگر آن اختلاف قرینگی کاملا محسوس داشت و علاوه بر همه اینها، چین‌خوردگی‌ها بر سطح گنبد، فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌های سطح گنبد، هم‌تراز نبودن ترک‌های گنبد و ناهمخوانی کاشیکاری‌های انجام‌شده با نقش گنبد قرینه، در تصاویر کاملا مشهود بود در حالی که مرمت مسجد جامع عباسی، زیر نظر وزارت میراث فرهنگی اتفاق افتاده بود. دو سال پیش از آن و در سال 1399 مرمت غیراصولی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله که از دیگر آثار تاریخی واقع در میدان نقش جهان است، باعث دو رنگ شدن سطح بیرونی گنبد شده بود در حالی که مسوولیت مرمت گنبد هر دو اثر تاریخی در میدان نقش جهان با فریبا خطابخش؛ مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان اصفهان بود. پس از افشای این اتفاق تلخ، سید محمد بهشتی، رییس سابق سازمان میراث فرهنگی درباره خطر حذف این بنا از فهرست میراث جهانی یونسکو هشدار داد و در گفت‌وگو با «صدای میراث و دید‌بان ایران» گفت: «وقتی اثری در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود، هر رفتار و فعل و انفعالاتی که در آن اثر انجام می‌شود باید همخوان با ضوابط و قوانین جهانی یونسکو باشد. گزارش وضعیت آثار ثبت جهانی شده نیز باید هر سال به یونسکو ارسال شود و اگر اتفاقاتی که در یک اثر ثبت جهانی‌شده صورت گرفته با اصول علمی فاصله داشته باشد، این موضوع می‌تواند در روند ماندگاری اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو اخلال ایجاد کند و حتی می‌تواند پرونده یک اثر ثبت جهانی‌شده را تا آنجا پیش ببرد که اثر در فهرست میراث در معرض خطر یونسکو قرار بگیرد و این رخداد یک آبروریزی برای کشور خواهد بود. » آذر 1399 و به دنبال افشای تسطیح قسمت‌هایی از اراضی ملی واقع در حریم درجه یک معبد 3 هزارساله زیگورات، چغازنبیل واقع در شهرستان شوش استان خوزستان با هدف ایجاد کارخانه قند آن هم در جوار یکی از مشهورترین پرستشگاه‌های جهان، معاون وزارت میراث فرهنگی از اخطار یونسکو به ایران بابت این اقدام غیرقانونی و توضیح بابت این تخلف آسیب‌زا برای بنای ارزشمند چغازنبیل خبر داد. محمد حسن طالبیان در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفت:  «یونسکو با دریافت خبرهای مربوط به این اثر که نخستین اثر ثبت‌شده کشورمان در فهرست میراث ‌جهانی است بر اساس وظیفه از وزارت میراث فرهنگی ارسال گزارش از آخرین وضعیت حفاظتی و اقدامات صورت‌گرفته را درخواست کرده است. وزارت میراث فرهنگی نیز حسب دستور استاندار خوزستان، منتظر قطعی شدن جابه‌جایی محل کارخانه قند از حریم این اثر جهانی است تا برطرف شدن تهدید حرم اثر را رسما به یونسکو اعلام کند. در خصوص چغازنبیل و دیگر آثار جهانی کشورمان در صورتی که قوانین یادشده از سوی دستگاه‌ها و مسوولان اجرایی رعایت نشود و تعرض به آنها وجهه بین‌المللی میراث جهانی را خدشه‌دار کند، ورود به فهرست میراث در خطر یا خروج کامل از فهرست میراث جهانی دور از انتظار نخواهد بود و بدیهی است این موضوع بازتاب خوبی در جوامع ملی و بین‌المللی نخواهد داشت.»  دی ماه 1392 خبرگزاری‌ها گزارش دادند که تبدیل باغ موزه شاهزاده ماهان کرمان به مرکز اقامتی، این بنای بازمانده از دوره قاجار و ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو را در خطر حذف از این فهرست قرار داده است. 
اجاره بخش‌هایی از این باغ به بخش خصوصی و ایجاد مراکز اقامتی در محوطه و بنای باغ شاهزاده ماهان که از جمله باغ‌های پلکانی و با معماری زیباست، خطر تخریب عامدانه این بنا را تشدید می‌کرد آن‌هم در حالی که هر گونه تغییر کاربری و تغییرات در منظر و کاربری آثار تاریخی تخلف محسوب شده و به حذف اثر ثبت شده در فهرست میراث یونسکو منجر می‌شود.  نکته نگران‌کننده این بود که اقدام غیرقانونی در تبدیل این باغ موزه به مرکز اقامتی، آنطور که مدیر وقت تدوین پرونده‌های میراث جهانی میراث فرهنگی به خبرنگار مهر گفته بود، مخفیانه و بدون اطلاع مسوولان سازمان یونسکو صورت گرفته بود که این پنهانکاری و اقدامات غیرقانونی آگاهانه می‌توانست مشکلات در این مسیر را پیچیده‌تر کند. به دنبال انتشار این گزارش، معاون وقت اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان در گفت‌وگو با تسنیم مدعی شد: «ایجاد یک مرکز اقامتی در باغ شاهزاده ماهان خلاف مقررات و ضوابط یونسکو نیست و این مرکز اقامتی دارای پروانه بهره‌برداری از اداره اماکن، بهداشت ودیگر نهادهاست و ایجاد این مرکز اقامتی هیچ ضربه‌ای به بنا وارد نمی‌کند و صرفا در اختیار گردشگران خارجی یا داخلی است و خدماتی به مسافران عبوری یا افراد دارای نیت‌های خاص ارایه نمی‌دهد.» خبرگزاری تسنیم در این گزارش همچنین فاش کرده بود که مسوولان گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان به جای آنکه رسیدگی به این تخلفات را در دستور کار قرار دهند به دنبال افزایش مدت قرارداد واگذاری باغ شاهزاده ماهان از یکسال به پنج سال بوده‌اند.  فروردین 1401 خبرگزاری‌ها درباره خطر خروج آثار تاریخی تخت سلیمان تکاب از فهرست میراث جهانی یونسکو به دنبال افتتاح معدن استخراج سنگ آهن در مجاورت محدوده این میراث جهانی در بهمن 1400 و در ماه‌های آغازین فعالیت دولت سیزدهم خبر دادند. طبق گزارش خبرگزاری‌ها، تمام اقدامات همزمان با آغاز بهره‌برداری از این معدن، تخلفات قانونی و نقض قوانین یونسکو بوده چنانکه احداث جاده به طول حدود ۱۰ کیلومتر و عرض ۵ متر در داخل محدوده و عبور جاده تعریض‌شده از حریم محوطه‌های تاریخی تخت سلیمان برای دسترسی به معدن سنگ آهن، کوه‌تراشی و از بین بردن تپه‌ها در طول و عرض جاده احداث شده، از بین بردن برخی آثار باستانی واقع‌شده در مسیر و انجام انفجار در معدن، تخلفات آشکار مسوولان استانی بوده که خطر خروج این محوطه باستانی از فهرست میراث جهانی یونسکو را تشدید کرده است.  اردیبهشت امسال خبرگزاری‌ها گزارش‌هایی درباره آسیب به آثار دوران ساسانی در شهرستان‌های فیروزآباد، کازرون و سروستان (شهر باستانی بیشاپور، غار شاپور، کاخ ساسانی سروستان، شهر باستانی اردشیر خوره، کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر، نقش برجسته دیهیم‌گذاری و نقش برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان) منتشر کردند. طبق این گزارش‌ها، ورود گاه و بیگاه گله‌های گوسفندان به شهر تاریخی اردشیر خوره (شهر گور) و وجود فضولات حیوانی در این محوطه باستانی و نفوذ آلودگی به بقایای پراکنده در محوطه اولین شهر ساسانیان (آخرین حکومت ایرانی پیش از ورود اسلام به ایران کـه بـر پایه ناسیونالیسم ایرانی و مذهب زرتشت به دست اردشیر بابکان بنیاد نهاده شد) ورود برخی از مسافران و بازدیدکنندگان به بخش‌های ممنوعه از میراث جهانی «تنگِ چوگان» کازرون و بالا رفتن گردشگران از سنگ نگاره ساسانی تاج ستانی بهرام یکم و راه رفتن روی نقش‌برجسته‌های تاریخی و ارزشمند و جهانی این مجموعه، حتما آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای این مجموعه منحصربه‌فرد به ثبت رسیده در فهرست میراث جهانی یونسکو خواهد داشت.