ایران در تله موج گرما و ناترازی برق

گروه اقتصادی:امروز و فردا به طور رسمی کشور تعطیل شد. تعطیلی عجیب که برخلاف دوران کرونا و یا آلودگی‌های نگران کننده هوا، که معمولا شامل بانک‌ها و بورس و همچنین ادارات تحت نظارت قوه قضاییه نمی‌شد این بار تمامی سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی را در بر گرفته است و به طور رسمی بانک‌های کشور به همراه کلیه ادارات دولتی و دادگاه‌ها و سازمان‌های قوه قضاییه را نیز شامل شده است.

به گزارش اقتصاد 24، البته که حالا برای بسیاری جای پرسش بسیار است که زمانی که آمار مرگ و میر کرونا نه تنها سه رقمی شد بلکه در ایران از مرز روزانه ۷۰۰ نفر گذشت نیز، چنین تعطیلی رخ نداد، چطور اکنون به دلیل تابش اشعه فرابنفش به اخطار اکتفا نمی‌شود، بلکه دستور تعطیلی برای ادارات و سازمان‌های دولتی و حتی خصوصی به صورت همزمان صادر شده است.

حقیقت این است که به نظر می‌رسد بحران برق حالا دیگر در گرم‌ترین روز‌های ایران و جهان به یک مساله جدی در کشور تبدیل شده است، کما اینکه خبر خروج نیروگاه‌های کارون سه و چهار از مدار تولید برق نیز بسیار نگران کننده بود. دیروز بود که خبر رسید به دلیل تولید بیش از ظرفیت، نیروگاه‌های کارون سه و چهار به طور موقت از مدار تولید برق کشور خارج شدند و این خبر در حالی منتشر می‌شود که روز گذشته دمای هوا در اهواز از مرز ۵۰ درجه عبور کرد و خوزستان گرم‌ترین روز‌های خود را تجربه می‌کرد.

شبکه برق کشور زیر فشار گرما
اما به نظر می‌رسد این تعطیلی دو روزه نیز شاید کمکی به شبکه برق کشور باشد، اما در نهایت کافی نخواهد بود چرا که در روز‌های آینده با گرم‌تر شدن هوا احتمالا باید این شرایط تعطیلی چنان افزایش یابد که برای کنترل شرکت‌های خصوصی حتی منع رفت و آمد نیز اعلام شود.

اما در همین حال خبر‌های رسیده از بخش صنعت و کشاورزی نیز حاکی از اتفاقات خوبی نیست. یکی از گندم کاران در این رابطه می‌گوید: در اوج دوران آبیاری مزارع گندم گاه روزانه بین ۶ تا ۸ ساعت برق قطع می‌شود و این مساله به بحرانی جدی تبدیل شده است.روایت‌ها از بخش صنایع نیز همین موارد را تایید می‌کند. بسیاری از صنایع کشور با جدول قطع برق ناچار هستند وضعیت تولید خود را تطبیق دهند.

افزایش مصرف برق و ناترازی که بیداد می‌کند
در همین حال گزارش‌های رسمی، اما از افزایش مصرف برق روزانه و رکوردشکنی آن در روز‌های اخیر حکایت دارند. این در حالی است که بر اساس آمار‌های رسمی، رشد تولید برق ایران نسبت به سال‌های گذشته بسیار اندک بوده است. کما اینکه شرکت مدیریت شبکه برق ایران روز دوشنبه ۱۹ تیر اعلام کرد مصرف برق روز قبل به ۷۱ هزار و ۹۸۷ مگاوات رسید که بالاترین میزان مصرف برق در تاریخ ایران است، یعنی روز دوشنبه کشور مصرف برقی را تجربه کرد که از ابتدای پیدایش این انرژی مهم در کشور به چنین سقفی نرسیده بود.

هم چنین بنا بر گزارش‌های موجود، روز شنبه ۱۷ تیر نیز عدد ۷۱ هزار و ۴۸۶ مگاوات برای مصرف برق ثبت شد و به این ترتیب رکورد مصرف برق دو بار پی‌درپی، به فاصله چند روز شکسته شده است. این آمار البته در حالی ارائه می‌شود که کشوردر تابستان سال گذشته با ۱۲ هزار مگاوات کسری برق مواجه بود و مصرف برق کشور حدود ۶۵ هزار مگاوات اعلام شده بود، اما حالا پیش از رسیدن به نقطه اوج گرما در مرداد ۱۴۰۱، رقم ثبت شده از مرز ۷۰ هزار مگاوات گذشته است.

 از سوی دیگر این آمار در حالی ارائه می‌شود که در روز‌های اخیر اعتراضات جدی از سوی صاحبان بخش‌هایی از صنایع کشور مطرح شده بود. همچنین علی رسولیان، رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، سال گذشته در یک برنامه تلویزیونی از خسارت ۷ میلیارد دلاری صنایع از قطعی برق خبر داده بود، درحالی‌که تولیدکنندگان می‌گویند میزان خسارت به‌مراتب بیشتر است.

بر اساس آمار‌های اعلام‌شده، کل تولید برق ایران از همه منابع در سال گذشته یعنی ۱۴۰۱، حدود ۳۴۸ تراوات ساعت بوده که کمتر از یک درصد رشد نسبت به سال قبل از آن یعنی سال ۱۴۰۰ داشته و این در حالی است که رشد سالانه تولید برق ایران در یک دهه گذشته ۳.۴ درصد بوده است.همچنین اخیرا نیز مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران، از شهروندان خواسته بود تا ۱۰ درصد صرفه‌جویی کنند تا شرایط تأمین برق پایدار برای کشور وجود داشته باشد. البته که بار‌ها در میان این درخواست‌ها و تبلیغات برای کاهش مصرف برق مساله مصرف کنندگان پرمصرف نیز مطرح بوده است. 

روز ۱۹ تیرماه سال جاری بود که شرکت توانیر اعلام کرد برق ۲۰ مجتمع تجاری تهران، از جمله اطلس مال، مجتمع تجاری تماس، بازار مبل ایران ۳، مجتمع تجاری ستین و مجتمع تجاری گلدیس را قطع کرده، چرا که این مجتمع تجاری پرمصرف ارزیابی شده اند.در همان زمان یعنی اواخر تیرماه خبر دیگری حکایت از آن داشت که برق ۶۸ دستگاه اجرایی پرمصرف شهر تهران که اقدام به کاهش مصرف برق نکرده‌اند، قطع شده است.

اما آمار برق حداقل مربوط به پایان فروردین نشان می‌دهد که مصرف خانگی ۳۱.۷ درصد از کل تولید برق کشور بوده است. بر اساس همین آمار، میزان برق مصرفی صنایع ۳۶.۲ و برق بخش کشاورزی ۱۶.۳ درصد اعلام شد.
اما باید توجه داشت که بخش کشاورزی به طور معمول از ماه آخر بهار تا پایان تابستان بیشترین میزان برق را نیاز دارد و گرمای هوا می‌تواند آمار‌های مربوط به مصرف برق خانگی را به طور کامل عوض کند.

حمله به برق صنایع
اما از سوی دیگر اخیرا نیز مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ از قطع برق ۳۰ سازمان ملی و استانی پرمصرف دیگر در شهر تهران خبر داد. کامبیز ناظریان روز شنبه ۷ مرداد ماه در حالی این خبر را می‌داد که در ادامه نیز افزود که از ابتدای خرداد امسال برق بیش از ۴۰۰ دستگاه اداری در پایتخت به دلیل بالا بودن میزان مصرف قطع شده است. او با اشاره به تداوم گرمای هوا و "رکوردشکنی‌های پی در پی" مصرف هشدار داد در صورت عدم همکاری، برق ادارات و سازمان‌های بیشتری در روز‌ها و هفته‌های آینده قطع خواهد شد.

در همین حال در شبکه‌های اجتماعی تصویر ابلاغیه‌ای از طرف شرکت توزیع برق استان تهران به شماری از شورا‌های صنعتی شهرستان پردیس منتشر شده که حاکی از قطع برق در کارگاه‌های صنعتی به مدت دو روز در هفته است. طبق ابلاغیه مورخ هفتم مرداد، در روز‌های سه‌شنبه از ساعت ۱۱ تا ۲۳ و در روز‌های شنبه از ساعت ۱۲ تا ۱۸ برق این کارگاه‌ها در چارچوب "طرح‌های مدیریت بار" قطع خواهد شد. اما مساله مهم‌تر این بود که در ابلاغیه مورد نظر هیچ بازه زمانی دقیقی برای پایان اجرای این طرح تعیین نشده است.

این در حالی است که شهرستان پردیس که حدود ۲۰ کیلومتری تهران واقع شده، بیش از هشت هزار واحد تولیدی و صنعتی فعالیت دارند. به گفته صاحبان کارگاه‌های صنعتی قطعی برق افزون بر خسارات مالی ناشی از پایین آمدن تولید، موجب خرابی دستگاه‌ها و فرسوده شدن تجهیزات صنعتی می‌شود که در شرایط بد اقتصادی و تورم افسارگسیخته کنونی عملا توان مالی برای جایگزینی آن‌ها وجود ندارد.

 در اردیبهشت سال جاری نیز اتاق بازرگانی ایران که مساله ناترازی برق در کشور را دلیل اصلی مشکل تأمین برق دانسته بود در گزارشی که ارائه داد نوشت که «وزارت نیرو معتقد است تابستان امسال بدون خاموشی سپری خواهد شد، اما فعالان بخش خصوصی صنعت برق معتقدند که به‌دلیل عدم سرمایه‌گذاری مناسب، ناترازی ادامه دارد و امسال هم صنایع با قطعی برق روبه‌رو می‌شوند.»

اتاق ایران با بررسی بحران‌های موجود در صنعت ایران، مهم‌ترین مشکل برق کشور را ناترازی عنوان می‌کند که صنعت کشور را دچار چالش کرده است. همچنین علیرضا کلاهی‌صمدی، فعال اقتصادی و یکی از تولیدکنندگان سیم و کابل کشور و همچنین مجری بخشی از طرح‌های توسعه در کشور عراق در همین باره عنوان می‌کند که ممکن است قطعی برق صنایع بسیار بدتر از سال گذشته باشد و می‌گوید: «اگر اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی رخ دهد مثلاً موج گرما زیاد شود، شاید خیلی از شبکه‌های شهری هم دچار فروپاشی (کلپس) شود.

در سال جاری نیز چالش ناترازی برق تداوم دارد و حتی بدتر هم خواهد شد. ناترازی برق خروجی ناترازی مالی است. ما بار‌ها گفته‌ایم که اقتصاد صنعت برق مشکل جدی دارد. از زمان تصمیم غلط و سیاسی-جناحی مجلس هفتم مبنی‌بر تثبیت قیمت‌ها، برق کمترین افزایش قیمت را بین همه حامل‌های انرژی و سایر خدمات دولتی داشته است و این باعث شده گودال صنعت برق هر سال عمیق‌تر شود و اگر فکر جدی نکنیم، این مشکلات قطعاً ادامه‌دار خواهد بود.»این فعال اقتصادی هشدار داده است که تبعات بحران انرژی، گریبان بخش صنعت و عرصه‌های مولد را گرفته و باتوجه‌به پیش‌بینی تکرار این شرایط بحرانی در تابستان امسال، متولیان امر از همین حالا به‌دنبال تدبیر و اقدام مؤثر باشند.

۱۰ میلیارد تومان خسارت به ازای یک شبانه روز قطعی برق
اما در این میان باید توجه کرد که مساله قطعی برق به صنایع و دستگاه‌های دولتی محدود باقی نماند و در هفته‌ها و روز‌های اخیر استان‌های آذربایجان غربی، فارس، گیلان، کردستان، خوزستان، کرمان، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی و کرمانشاه نیز درگیر این قطعی برق شده اند.

کما اینکه روزنامه هم‌میهن نیز اواخر تیر ماه در گزارشی به نقل از یکی از تولیدکنندگان فولاد نوشت به ازای هر ۲۴ ساعت توقف تولید، نزدیک به "۱۰ میلیارد تومان" به شرکت او خسارت وارد می‌شود. در همین حال قطعی برق همزمان با گرمای بیش از ۴۰ درجه در بسیاری از شهرها، در حالی زندگی روزمره مردم را مختل کرده که کارشناسان پیش‌تر نسبت به کمبود برق هشدار داده و گفته بودند سیاست نادرست عدم تغییر ساعات رسمی میزان مصرف برق در کشور را بیش از پیش افزایش خواهد داد. در همین حال انباشت بدهی‌های وزارت نیرو تمایل هرگونه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه ساخت نیروگاه‌ها را از میان برده است.

اخیرا نیز روزنامه مردم‌سالاری به نقل از سندیکای شرکت‌های تولید‌کننده برق گزارش کرده بود که مطالبات نیروگاه‌ها از دولت بالغ بر ۵۰ هزار میلیارد تومان است. این در حالی است که سازندگان نیروگاه‌های برق به صندوق توسعه ملی نیز بدهکار هستند و باید این بدهی را به صورت ارزی بازگردانند. هم چنین معاون صندوق توسعه ملی نیز به تازگی گفته بود که میزان مطالبات ارزی از نیروگاه‌ها تا ۲۰ تیر امسال بالغ بر یک میلیارد دلار است.


بحران ناترازی، بحران جدی در صنعت برق کشور است و اکنون در حالی میزان تولید و مصرف برق در سال‌های اخیر در ایران ناتراز بوده که پیش‌بینی می‌شود این روند در سال‌های آتی حتی رشد بیشتری نیز خواهد داشت به ویژه آن که برخلاف کشور‌های همسایه، ایران هیچ‌گونه برنامه مدونی برای تولید برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر ندارد.

فرودین ماه سال جاری حمیدرضا صالحی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی به خبرآنلاین گفته بود که «اکنون تولید برق ایران در حوزه تجدیدپذیر زیر یک درصد است.» صالحی همچنین گفته بود که ترکیه با آن که دیرتر از ایران پروژه‌های تولید برق خود از انرژی‌های تجدیدپذیر آغاز کرده، در حال حاضر ۱۷ درصد از برق مورد نیاز خود را از این راه تأمین می‌کند.

بحران ناترازی ۱۲ هزار مگاواتی و بی توجهی به انرژی‌های تجدیدپذیر
از سوی دیگر اخطار‌های جدی درباره این مساله بار‌ها به دولت‌های مختلف داده شده بود. در سال ۱۳۹۹ مرکز پژوهش‌های اتاق ایران و سندیکای صنعت برق پژوهشی انجام دادند که براساس آن صنعت برق ایران وضعیت نامساعدی داشت؛ تا جایی که دسترسی به‌موقع به برق به یکی از چالش‌های فضای کسب‌وکار تبدیل می‌شد. براساس همان گزارش این صنعت در آینده با کسری بودجه هزینه‌ای و سرمایه‌ای مواجه شده که کار را سخت‌تر نیز خواهد کرد. حالا بیش از دو سال از تدوین و تهیه آن گزارش می‌گذارد و این صنعت درگیر ناترازی‌های زیادی است.

در همین حال  در حالی که در اردیبهشت سال جاری کارشناسان به طور جدی مشکل اصلی کمبود برق را ناترازی ۱۲هزار مگاواتی در تولید و مصرف برق دانسته بودند، دولت چاره را در صرفه‌جویی مردم یافته و برای کاهش مصرف پاداش تعیین کرده بود و این نیز در حالی که بار‌ها درباره گرمای عجیب کره زمین در همه تاریخ بشر هشدار داده شده و مشخص بود دیگر به راحتی با اعلام اینکه مردم صرفه جویی کنند نمی‌توان بحران را حل کرد.

این شرایط البته در حالی است که پیش از این نیز بار‌ها فعالان بخش خصوصی در کشور ضمن هشدار نسبت به قطع برق بخش خصوصی یادآور شدند در صورت تداوم بی‌توجهی به ساخت نیروگاه و سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی این مشکلات در سال جاری و سال‌های آتی شدیدتر خواهد شد و گریبان صنایع مادر مانند فولاد، سیمان، صنایع فلزی را خواهد گرفت.

صنایع؛ از مادر تا دارویی در تله قطعی برق
اما مساله قطع برق تنها صنایع مادر همچون فولاد و سیمان و آهن و پتروشیمی را تهدید نمی‌کند، به نظر می‌رسد در بخشی مهم‌تر حالا شرایط سلامت جامعه نیز می‌تواند در خطر جدی قرار بگیرد. به تازگی نیز عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران خبر داده بود که واحد‌های تولید داروی بیماری‌های خاص به دلیل قطعی برق رو به تعطیلی هستند.تاج آبادی گفته بود که خطوط تولید خیلی از دارو‌ها خوابیده و ممکن است در ماه‌های آینده با کمبود دارو رو به رو شویم.


 اما در این میان سوالات بسیاری اکنون از سوی شهروندان مطرح می‌شود. سوالاتی که فقط از جنس پرسشگری درباره دلایل تعطیلات نیست بلکه می‌خواهند بدانند کشوری با انبوهی از انرژی‌های فسیلی و طبیعی و تجدیدپذیر چرا باید چنین ناترازی را در شبکه برقی خود تجربه کند.

حقیقت غیرقابل کتمان اکنون این است که بحران انرژی در کشوری که خود دارای بیشترین ذخایر انرژی است در حال بروز تبعات جبران ناپذیر شده است و در چند سال اخیر هم با توجه به اینکه مصرف برق خانگی در اولویت دولت قرار داشته این کمبود، گریبان بخش صنعت و تولید را در تابستان و زمستان گرفته است. درصورتی‌که همواره از مطالبات اصلی بخش خصوصی کشور تأمین برق و گاز موردنیاز برای صنایع بوده است، زیرا با این شرایط صنایع همچنان متحمل زیان و افت تولید می‌شوند.

از سوی دیگر شاید یکی از مهم‌ترین سوالاتی که این روز‌ها بسیار نیز مطرح می‌شود یکی همین باشد که از شعار‌ها و حرف‌های تبلیغاتی درباره تولید برق از انرژی هسته‌ای تاکنون حتی دو دهه نگذشته است و چرا آن همه وعده با تحمیل انواع تحریم‌ها و بحران‌ها برای کشور به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است؟ مگر قرار نبود نتیجه آن مقاومت برای رسیدن به انرژی هسته‌ای یکی همین حل بحران برق در کشور باشد و وعده‌های رئیس دولت‌های هشتم و نهم یعنی محمود احمدی نژاد هنوز از یاد‌ها نرفته است، اما می‌بینیم که وضعیت نه تنها بهتر نشده است بلکه هم توسعه صنعت برق محدودتر شده و هم ناترازی افزایش یافته است.

تعطیلی ادارات و کشور شاید یک راه حل مقطعی و موقت باشد، اما در نهایت نمی‌تواند بحرانی که هر سال بزرگ‌تر و عمیق‌تر می‌شود را حل کند و صنعت برق و گاز و انرژی ایران به واقع‌بینی و همچنین دوری از وعده‌های محال نیاز دارد و یکی نیز پذیرفتتن همین است که کشور‌های بزرگ و پیشرو در صنعت هسته‌ای نیز از امکان تولید برق از این طریق عبور کرده اند و به جای این طرح‌های خیالی باید به سرعت در پی راهکار و سرمایه گذار برای کشور بود.