«لایروبی» راه نجات خلیج گرگان است؟

به گزارش ایسنا سطح آب دریای خزر در بیش از دو دهه گذشته دو متر کاهش یافته است. برمبنای گزارش مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر وزارت نیرو، این کاهش در ۱۵ سال اخیر به‌طور میانگین۱۰ سانتی متر در سال و بر اثر تشدید کاهش در دو سال گذشته به ۵۰ سانتیمتر رسیده است. نتایج آخرین تحقیقات ارائه شده این مرکز نشان می‌دهد احتمال تداوم و حتی بیشتر شدن روند کاهشی متأثر از آثار تغییرات اقلیمی در آینده وجود دارد.
پدیده تغییر اقلیم با تأثیر بر شرایط طبیعی مؤلفه‌های آب و هوایی در کره زمین، موجب افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود ولی این مسئله با رویکردی معکوس منجر به کاهش سطح آب دریاها و دریاچه‌های محصور در خشکی خواهد شد.

در گزارش این مرکز در خصوص آینده منابع آب دریای خزر بر مبنای روند مؤلفه های اقلیمی تحت تأثیر تغییر اقلیم حاکم بر منطقه، کاهش قابل توجه تراز آب خزر پیش‌بینی شده است. براثر این کاهش تراز، از وسعت دریای خزر کاسته خواهد شد و این موضوع در صورت تحقق، بر سواحل جنوب شرقی خزر تأثیر قابل ملاحظه‌ای خواهد گذاشت. عامل اصلی کاهش تراز آب خزر، افزایش دما و متعاقبا افزایش تبخیر از سطح دریا است که روند فزاینده آن با ورودی رودخانه‌ها قابل جبران نخواهد بود، این درحالیست که محیط زیست دریای خزر و پهنه های آبی متأثر از آن مانند خلیج گرگان به شدت از تغییرات تراز آب تأثیر می‌پذیرند و این موضوع تحت الشعاع تغییرات اقلیمی منطقه است.

منطقه حفاظت‌شده میانکاله به همراه خلیج گرگان و تالاب‌های اطراف آن به عنوان ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره از بوم‌سازگان‌های مهم دریای خزر در شمال کشور محسوب می‌شود. این منطقه مهم، بسیار متأثر از نوسانات آب دریای خزر و در حال حاضر نیز قسمت‌هایی از آن درنتیجه کاهش سطح آب خشک‌شده است.

معصومه بنی‌هاشمی اظهارکرد: معضل رسوب‌گذاری در کانال‌های ارتباطی خلیج گرگان از گذشته وجود داشته است ولی برخی بهره‌برداری‌ها در حوضه و تاسیسات مانند اسکله‌ها می‌توانند فرایند رسوب‌گذاری را تشدید کنند. ورود برخی آلاینده‌ها به محیط‌های آبی بسته مانند خلیج گرگان می‌تواند موجب افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش وضعیت کیفی این خلیج شود.

وی تاکید کرد: خلیج گرگان مستعد رسوب گذاری بالایی است و به جهت نوع سازندها و تغییر کاربری‌های آن منطقه می‌تواند در هر رخداد بارندگی، فرسایش زیادی را ایجاد و رسوبات را به این مکان منتقل کند.
مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیا لایروبی خلیج گرگان راهکار احیای این اکوسیستم آبی است، تصریح کرد: عوامل متنوعی در زمینه وضعیت خلیج گرگان دخیل هستند بنابراین اتخاذ هر راهکاری برای احیای آن باید مبتنی بر شناخت دقیق این عوامل و نوع اثرگذاری آن‌ها باشد.

لایروبی یکی از راه‌حل‌های مطرح است؛ راه حلی که می‌تواند در کوتاه‌مدت و در شرایط خوشبینانه سه تا چهار سال موثر باشد ولی نباید به همین راهکار بسنده کرد بلکه لازم است متناسب با شرایط و نیاز منطقه و بر اساس ظرفیت‌های طبیعی هر بخش، اقدامات احیا، برنامه‌ریزی و عملیاتی شود.

وی با اشاره به اینکه بر اساس نتایج پایش مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، سطح آب خلیج گرگان از وضعیت دریای خزر متاثر است، تصریح کرد: کاهش سطح آب دریا، انباشت رسوبات و کاهش عمق در عمده کانال‌های ارتباط آبی این منطقه، موجب تقلیل جریان ورودی آب و تبادلات آبی شده است و اختلال در چرخه و گردش آب، معضلات ورود منابع آلاینده زیست‌محیطی ناشی از کاربری‌های پیرامون را افزوده به‌گونه‌ای که شاخص های کیفیت آب خلیج و تالاب به نسبت محیط دریا و مصب رودخانه‌های مجاور در سطح پایین‌تری قرار گرفته است.

بنی هاشمی ادامه داد:در شرایط کنونی لایروبی در صورتی موثر است که این ارتباط را تسهیل کند ولی وقتی سطح آب دریای خزر در حال کاهش است، طبیعتا تسهیل راه ارتباطی با دریا در شرایط کاهش فزاینده آب دریا می‌تواند سرنوشت خلیج گرگان را به کاهش آب خزر گره بزند بنابراین لایروبی تنها یکی از راه حل‌ها می‌تواند باشد.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با اشاره به برخی دیگر از راهکارهای احیای خلیج گرگان اظهار کرد: در پی کاهش سطح آب خلیج گرگان، بخش‌هایی از این مناطق دچار خشکی شده‌اند، با توجه به اهمیت این منطقه به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره و ثبت جهانی آن لازم است در اولویت اول برای حفط حریم این منطقه اقدام موثری انجام گیرد و متعاقب آن برای حفظ و احیای این اکوسیستم با توجه به ویژگی‌های خاص هر بخش اقدام شود.

بنی‌هاشمی در پایان چالش‌های این منطقه را تهدید حیات توده‏ آبی به علت کاهش تراز آب دریا، تعدی به محدوده حریم میانکاله و منطقه حفاظت شده، مخاطرات و تهدید کیفیت منابع آب و شرایط زیستی آبزیان و سایر جانداران منطقه ناشی از تخلیه پساب‏‌ها و فاضلاب، انجام فعالیت‏‌های متنوع در این ناحیه و ورود رسوبات از مسیر رودخانه‏‌ها و سیلاب‌ها و تخریب کانال‏‌های ارتباطی با دریا برشمرد و تصریح کرد: برای حفظ پوشش گیاهی منطقه و از همه مهمتر حفظ حریم منطقه حفاظت شده میانکاله باید تلاش کنیم. در بسیاری از مناطقی که اکنون خارج از آب قرار گرفته‌اند با توجه به شرایط منطقه امکان استقرار پوشش گیاهی و تثبیت و حفاظت خاک وجود دارد. در برخی مناطقی هم که امکان احیای پوشش گیاهی وجود ندارد ، با توجه به ویژگی‌های منطقه باید فعالیت‌های متناسب صورت بگیرد.