فلسفه چهارشنبه سوری در ایران باستان

گروه فرهنگی: در فرهنگ فستیوال‌های ایران باستان که با تلاش زیاد مردم در طول تاریخ زنده مانده است، چند جشن بیش از سایرین روحیهٔ شادی، تازگی و همبستگی را به مردم می‌دهد. جشن چهارشنبه سوری یکی از این جشن‌ها یا فستیوال‌هاست.

این جشن برگرفته از سنت‌های باستانی و پر از نماد، لذت و رسم رسوم است. ایرانیان باستان شب آخرین چهارشنبه پیش از نوروز، یعنی سال نوی پارسی را همواره جشن می‌گرفته‌اند. چهارشنبه‌سوری که مهم‌ترین نماد آن آتش است دل‌ها و ذهن‌ها را با آتش بازی، برنامه های ریتمیک و شادی مشترک به شدت روشن می‌کند. اما فلسفه چهارشنبه سوری چیست؟

چهارشنبه سوری، فراتر از یک فستیوال 
در اصل چهارشنبه‌ سوری، تنوعی از آداب و باورهای باستانی جاودانه و جشن‌های امروزی را با هم ترکیب می‌کند. آیین پریدن از روی آتش، نماد پاکسازی و دوراندازی بدبختی و غم است، در حالی که نغمه‌های ریتمیک “زردی من از تو، سرخی تو از من” در میان حاضرین در جشن زبان به زبان نقل می‌شود و حس خوب سلامتی، شادی و کامیابی را به همه می‌رساند.

فراتر از اهمیت نمادین، چهارشنبه‌ سوری زمانی برای شادی و دور هم بودن است، جایی که خیابان‌ها با صدای ساز و خنده‌ اهالی هر محل پر از شادی می‌شود. این لحظه برای جوانان و سالخوردگان، زمان رها کردن همهٔ نگرانی‌ها و آغاز شادی زندگی است، زیرا مردم زیر ستاره‌ها می‌رقصند و شادی می‌کنند. همانطور که شعله‌های چهارشنبه‌ سوری تاریکی را روشن می‌کنند، ما را به قدرت پایدار فرهنگ، سنت، جامعه و روح انسانی می‌رساند.

فلسفه نام گذاری چهارشنبه سوری  
فلسفه نام‌گذاری چهارشنبه سوری به این ترتیب است که معنی کلمه «سور» یا «سوری» در زبان پهلوی «سرخ» است. البته در زبان عامیانه سور معنی جشن و سرور و شادمانی نیز دارد. ترکیب کلمه سور در کنار چهارشنبه به معنی چهارشنبه سرخ یا جشن چهارشنبه است. به این دلیل نام این فستیوال ملی را چهارشنبه سرخ گذاشته‌اند که در آن آتش سرخ در همه جا به چشم می‌خورد.

فلسفه چهارشنبه سوری در ایران باستان چیست؟
2 دیدگاه در مورد فلسفه چهارشنبه سوری در میان زرتشتیان وجود دارد که از باقی دیدگاه ها رایج تر است. اولین دیدگاه  این آیین را در پیوندی عمیق با دین زرتشتی تلقی می‌کند، به این دلیل که آتش نماد اصلی این روز (که نماد مهم در آیین زرتشتی نیز به شمار می‌رود) است. به‌گفتهٔ ابراهیم پورداوود، با توجه به نقشِ قدرتمند آتش در فرهنگِ ایرانِ باستان، احتمالا جشن‌ گرفتنِ این مناسبت مربوط به جشن‌های شش‌روزهٔ پایانِ سال باشد که بعد از اصلاح تقویم در زمان اردشیر پادشاه اول ساسانی برگزار می‌شدند.

براساس اعتقاد زرتشتیان، در این زمان ۶ روزه، فروهرها و روانِ درگذشتگان بر زمین نازل می‌شوند. از سوی دیگر یک باور وجود دارد مبنی بر اینکه کارهایی مانند پریدن از روی آتش در چهارشنبه سوری توهین به آتش محسوب شده، به احتمال زیاد در دورانِ پس از اسلام با این جشم پیوند خورده است.یک احتمال دیگر هم در مورد فلسفه چهارشنبه سوری وجود دارد و آن اینکه چهارشنبه‌ سوری بازمانده و شکل تغییر کرده ای از جشن سده ایرانی است، که بسیار بعید به نظر می‌رسد.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف جغرافیایی، متفاوت است. با این حال بعضی از کارهایی که در این جشن انجام می‌شود، بین همه ایرانیان یکسان است. برخی از مهم‌ترین آداب و رسوم چهارشنبه سوری به شرح زیر است:

آتش بازی و پریدن از روی آتش
درست کردن آتش معمولا با خارهای خشک یا کنده‌های خشک شده چوب یکی از آداب مهم این فستیوال ایرانی است. معمولا جوانان محلات برای درست کردن آتش پیش قدم شده و در قسمت‌های مختلف هر محله آتش روشن می‌کنند. سپس پیر و جوان دور آتش جمع می‌شوند. برخی از اهالی محل هم ممکن است به موسیقی و پایکوبی بپردازند.

 آجیل مشکل گشا
درست کردن آجیل مشکل گشا یا آجیل نذری در خانه از دیگر آیین‌های این جشن است. آجیل مشکل گشا نوعی آجیل شیرین است و شامل  گردو، کشمش، برگه زردآلو، انجیر خشک و … می‌شود.

پخت آش
پختن و خوردن آش رشته یک رسم قدیمی چهارشنبه سوری است. خیلی از قدیمی‌ها بر این باور هستند که با خوردن این آش رشته امور در سال جدید از دست شان خارج نخواهد شد. معمولا کسانی که آش درست می‌کنند آن را برای نزدیکان و همسایه‌ها نیز می‌فرستند و به این وسیله دیداری هم تازه می‌کنند.

قاشق زنی در جشن چهارشنبه سوری
یکی دیگر از آداب چهارشنبه سوری قاشق زنی است. مطابق با این رسم جوان‌ها یک قاشق و پیاله را به دست گرفته و در حالی که روی خود را پوشانده‌اند، با زدن قاشق به پیاله، پشت در خانه‌ همسایه‌ها می‌روند. صاحب‌ خانه با شنیدن این صدا در را به روی آنها باز کرده و چیزی (مثل شکلات، پول، آجیل یا لوازم پخت آش چهارشنبه سوری) در پیاله او قرار می‌دهد.فلسفه رسم قاشق زنی این است که ارواح رفتگان در آخر هر سال به خانه‌ بازماندگان می‌روند. این دیدگاه ریشه در آیین زرتشتی دارد که در آن به آزاد شدن ارواح در روزهای پایانی سال کهنه و روزهای ابتداییِ سال جدید اعتقاد دارند.

طبق هدیه بردن برای عروس
یکی از رسوم جالب چهارشنبه سوری، بردن هدیه برای تازه‌ عروس است. در این رسم خانواده داماد هدایای متنوعی از جمله لباس و خریدهای سال نو عروس خانم را در طبق قرار می‌دهند، آن را تزئین می‌کنند و به خانه عروس می‌برند. آجیل شیرین از خوراکی‌های اصلی طبق هدیه چهارشنبه سوری برای عروس است.