تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۱ ساعت ۱۲:۱۴
کد مطلب : ۴۶۶۲۱۶
سریال مصری«حشاشین»؛ حسن صباح بنیانگذار تروریسم و داعش یا «کلیددار بهشت»
پوستر سریال حشاشین ساخته مصر که در ایام ماه رمضان در کشورهای عربی شد
گروه هنری: داستان «حسن صباح»، «قلعه الموت» و «مذهب اسماعیلیه» دستمایه سریالی جذاب و پربیننده در ایام ماه رمضان بود. با پخش اولین قسمت از سریال مصری«حشاشین» موجی از واکنش‌ها و تعریف و تمجیدها به راه افتاد و این سریال تاریخی خیلی سریع با استقبال بیننده‌های مصری و کشورهای عربی روبرو شد و در گوگل در صدر موتورهای جست‌وجوگر قرار گرفت.
سریال «حشاشین» یا «آدمکشان» که روایت و درامی از وقایع داخلی ایران و مصر در قرن یازدهم میلادی است به طور طبیعی افکار عمومی و رسانه‌های اجتماعی ایران را نیز به خود مشغول کرده است و مخاطبان ایرانی نیز به طور غیر رسمی و از طریق رسانه‌ها و کانال‌های تصویری مختلف و با زیرنویس فارسی امکان دیدن این سریال پرطرفدار و پرمناقشه را پیدا کردند.
آنچه باعث شده این سریال بر سر زبان‌ها بیفتد فقط جنبه درام و سرگرمی آن نیست. واکنش‌ها به این سریال جنبه‌های مختلفی پیدا کرده و علاوه بر بحث‌ها و انتقادات تاریخی، به موضوع اعتقادی و اسلام سیاسی در دنیای امروز نیزاشاره شده است. مشابهت‌های آن با وقایع امروز بخصوص در خاورمیانه، با افکار گروه اخوان‌المسلمین در مصر، طالبان در افغانستان، گروه داعش، بنیادگرایی و تروریسم در لباس دین و مذهب نیز از جمله مسایلی هستند که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مطرح شده‌اند.
داستان سریال برگرفته از یک بستر تاریخی، در سدهٔ یازدهم اتفاق می‌افتد. در آن زمان حسن صباح رهبری گروه اسماعیلیه را عهده‌دار بود. در این سریال نشان می‌دهد که حسن صباح و همفکرانش چگونه شخصیت‌های مهم کشوری و لشکری و مذهبی را ترور می‌کردند. سریال این گروه را همانند بعضی از منابع مکتوب، به عنوان پایه گذار تروریسم و «جوخه کشتار مسلحانه» نشان می‌دهد اتهامی که اسماعیلیون رد می‌کنند و می‌گویند شیوه‌های حشاشین هیچ شباهتی با تروریست‌های مدرن نداشت، «علل و ابزارها و انگیزه‌ها و اعمالشان یکسان و یکی نبود و ترورها بسیار انتخابی و هدفمند بود و مردم عادی را هدف قرار نمی‌دادند».
نویسنده سریال حشاشین، عبدالرحیم کمال، نویسنده و فیلمنامه‌نویس شناخته شده مصری است، کارگردان سریال «پیتر میمی» است و کریم عبدالعزیز، فتحی عبدالوهاب و نیکولاس موعود، میرنا نورالدین و احمد عید از بازیگران سریال هستند
حشاشین چگونه ساخته شد؟
سریال ۳۰ قسمتی «حشاشین» در جهان عرب به عنوان یکی از بهترین کارهای هنری در سال‌های اخیر شناخته شده و با استقبال گسترده‌ای از شمال آفریقا تا ایران روبرو شده است. مراحل ساخت این سریال حدود دو سال طول کشید و گفته می‌شود حدود ۱۲ میلیون دلار نیز هزینه ساخت آن شده است. نویسنده این سریال عبدالرحیم کمال، نویسنده و فیلمنامه‌نویس شناخته شده مصری است، کارگردان سریال «پیتر میمی» است و کریم عبدالعزیز، فتحی عبدالوهاب و نیکولاس موعود، میرنا نورالدین و احمد عید از بازیگران سریال هستند.
پیتر میمی، کارگردان و نویسنده مصری، فارغ‌التحصیل دانشکده پزشکی قاهره است. او کار طبابت را رها کرد و به سینما رو آورد و در کارنامه هنری او تعداد زیادی از فیلم‌های تاریخی و هنری از جمله «سعید کلاکیت»، «هرم چهارم»، «میمون صحبت می‌کند»، «مجتمع خواجه»، «جنگ کارموز»، «موسی» و «برای زیکو» به چشم می‌خورد.
او در سال ۲۰۲۰ نیز سریال پرحاشیه «الاختیار» را ساخت. این سریال اگرچه به زندگی و مبارزه یک فرمانده ارتش در جنگ با شبه نظامیان خلافت اسلامی پرداخته بود اما منتقدان و طرفداران اخوان‌المسلمین گفته بودند که هدف از ساخت این سریال ضدیت با افکار و عقاید گروه اخوان‌المسلمین است و آنها را هم‌سنگ داعش قرار داده است.
بعضی از منتقدان و فعالان سیاسی می‌گویند دولت حاکم در مصر با وجود تضعیف شدید گروه اخوان‌المسلمین، بسیار نگران بازگشت آنها به عرصه سیاسی و قدرت است و برای ترساندن مردم از اخوان‌المسلمین، سریال‌ها و فیلم‌های هدفمندی می‌سازد تا پیوسته به مردم هشدار بدهد. مصر در بین کشورهای عربی از توان بالایی در استفاده از صنعت سینما برخوردار است و برای اولین بار نیست که هنرمندان مصری به سراغ فیلم‌های تاریخی و مذهبی می‌روند.
سریالهایی مانند «جمال‌الدین افغانی» (جمال‌الدین اسدآبادی)، «امام حنبل»، «امام شافعی» و «عمرعبدالعزیز» از جمله سریالهایی بوده که در گذشته تولید و پخش شده‌اند. آنچه سریال «حشاشین» را با تولیدات قبلی متمایز می‌کند در وهله اول زبان عامیانه سریال است.
در سریال‌های تاریخی مصر، داستان به زبان فصیح عربی و متناسب با ادبیات زمانه روایت شده بود اما در این سریال زبان کوچه و بازار امروز مصر استفاده شده است و حتی منتقدان می‌گویند اصطلاحات امروز که در کوچه و بازار رایج است در سریال رد و بدل می‌شود در حالی که در گذشته چنین کلماتی رایج نبوده است. از سوی دیگر منتقدان این سریال گفته‌اند این سریال از رمان معروف «سمرقند» نوشته «امین معلوف»، نویسنده فرانسوی (لبنانی الاصل) اقتباس شده است و به نوعی «یک سرقت ادبی» صورت گرفته است. اما سازندگان این سریال این اتهامات را رد کرده‌اند و گفته‌اند فیلمنامه «الهام گرفته از تاریخ» است و استفاده از «زبان محاوره» برای نزدیکی هرچه بیشتر با مخاطب انتخاب شده است و این شیوه در سینما و سریال‌های دیگر کشورها نیز امر مرسومی است. بعضی از مخاطبان عرب‌زبان نیز گفته‌اند «سریالهایی مانند "یوسف پیامبر" که به زبان فارسی تولید شد و سریال "صلاح الدین ایوبی" که به زبان ترکی تولید شد از زبان محاوره استفاده کردند».
نکته حائز اهمیت دیگر این است که برای نخستین بار نیست که سریالی درباره حسن صباح ساخته می‌شود. به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۶ نیز سریالی با عنوان «سمرقند» به کارگردانی «ایاد الخزوز» از کشور اردن و نویسندگی «محمد البطوش» در ماه رمضان به نمایش درآمد. این سریال نیز براساس رمان «سمرقند» نوشته شده بود و درباره روایت‌های تاریخی این سریال نیز انتقادات فراوانی مطرح شده بود و در مجموع با استقبال چندانی روبرو نشد.
قلعه الموت محل دستگاه حکمرانی حسن صباح
حسن صباح برفراز قلعه الموت
برای ایرانیان حسن صباح چهره شناخته شده‌ای است و نام او با «قلعه الموت» در استان قزوین گره خورده است. برای اینکه بدانیم چرا حسن صباح برای جهان عرب و اروپایی‌ها چهره جذابی است و هرازگاهی به سراغ او می‌روند، باید به صدر اسلام برگشت، زمانی که پس از فوت پیامبر اسلام مساله جانشینی او مطرح می‌شود. شیعیان معتقدند که پیامبر اسلام در «حجه‌الوداع» علی را که داماد و پسرعمویش بود، به عنوان جانشین انتخاب کرد و خلافت حق اوست اما اهل سنت چنین اعتقادی ندارند.
در کتاب «افسانه‌های حشاشین، یا اسطوره‌های فدائیان اسماعیلی» نوشته فرهاد دفتری در توصیف انشعاب در شیعیان و شکل گیری اسماعیلیان در این مقطع تاریخی اشاره دارد که پس از امام ششم، بایستی امامت به اسماعیل بن جعفر، پسر ارشد جعفر صادق می‌رسید. این در حالی بود که «اسماعیل» در زمان حیات پدرش فوت کرده بود و امامت موسی کاظم را نپذیرفتند. آنها معتقد بودند که « نص امامت رجوع قهقری نمی‌کند زیرا امام جعفر صادق امام معصوم است و او نص بر اسماعیل کرده است... چون امامت به محمدابن اسماعیل رسید مرتبه امامت به مرتبه قائمیت ارتقا یافت».
گروه اسماعیله نیز از انشعاب مصون نماند و با فوت امام هجدهم اسماعیلی در سال۱۰۹۴، که هشتمین خلیفه امپراتوری فاطمی مستقر در قاهره هم بود، انشعاب دیگری صورت گرفت و اسماعیلیه به دو جناح نزاری و مستعلی تقسیم شد و از اینجاست که حسن صباح، وارد داستان می‌شود. او مبلغ یا داعی اسماعیلیه نزاری بود، که برای فاطمیون در ایران کار می‌کرد. با افول قدرت فاطمیون در مصر، نهضت اسماعیلیان زوال نیافت و جنبشی تحت رهبری حسن صباح شکل گرفت که به مدت ۱۷۰ سال دنیای اسلام را به خود مشغول کرد و با سقوط قلعه الموت به دست مغولان این جنبش پایان یافت. در طول تاریخ مخالفان و منتقدان اسماعیلیه برای این گروه نام‌های مختلفی از جمله باطنیه، تعلیمیه، سبعیه، قرامطه، ملاحده، سفاکین و حشیشیه نسبت داده‌اند.
مارکوپلو در قرن سیزدهم به ایران سفر کرد و خاطرات او نقش زیادی در پروبال دادن به داستان حسن صباح داشت
چرا حشاشین و آدمکشان؟
«حشاشین» یکی از اوضاف و تعابیری است که به اسماعیلیون نزاری نسبت داده می‌شود. درباره اینکه چرا به آنها چنین نسبتی داده‌اند فرهاد دفتری، مدیر پیشین «مؤسسه مطالعات اسماعیلی» در لندن در کتاب «افسانه حشاشین» نوشته است که نامگذاری «تحقیر آمیز» حشاشین، برای نخستین بار در سده میانه از طرف اروپایی‌ها مطرح شده و برگرفته از واژه حشیش، گیاه مخدر بود و انتساب «آدمکشان» (اساسین) به اسماعیلیان نزاری نیز از طرف اروپایی‌ها (زمان صلیبیون) صورت گرفته است. دفتری می‌گوید اروپایی‌ها پس از بازگشت از ایران به مرور زمان، افسانه‌هایی را به آن اضافه کردند و بخصوص با سفر «مارکوپلو» به ایران در قرن سیزدهم و روایت‌های غلوآمیز او از حشاشین، این افسانه‌ها به اوج می‌رسد و این تفاسیر و تعابیر عملا سنگ بنایی برای قضاوت‌ها و مطالعات بخصوص جوامع غربی در قرن نوزدهم شد. در روایت مارکوپلو از قلعه الموت گفته شده که حسن صباح پشت قلعه، باغی همانند بهشت به همراه دختران و زنان مهیا کرده بود و به پیروانش حشیش می داده و وقتی در حالت سرخوشی بودند به باغ می‌برد و به آنها گفته می‌شد که به بهشت آمده اند و... پس از بیداری وقتی از بهشت می پرسیدند، جوابشان می دادند اگر بهشت می‌خواهند باید از حسن صباح اطاعت کنند و در راه او جان بدهند تا دوباره به بهشت برگردند.
صحنه‌ای از سریال حشاشین که قلعه الموت را نشان می‌دهد
سریال «حشاشین» یا «آدمکشان» که روایت و درامی از وقایع داخلی ایران و مصر در قرن یازدهم میلادی است به طور طبیعی افکار عمومی و رسانه‌های اجتماعی ایران را نیز به خود مشغول کرده است و مخاطبان ایرانی نیز به طور غیر رسمی و از طریق رسانه‌ها و کانال‌های تصویری مختلف و با زیرنویس فارسی امکان دیدن این سریال پرطرفدار و پرمناقشه را پیدا کردند.
آنچه باعث شده این سریال بر سر زبان‌ها بیفتد فقط جنبه درام و سرگرمی آن نیست. واکنش‌ها به این سریال جنبه‌های مختلفی پیدا کرده و علاوه بر بحث‌ها و انتقادات تاریخی، به موضوع اعتقادی و اسلام سیاسی در دنیای امروز نیزاشاره شده است. مشابهت‌های آن با وقایع امروز بخصوص در خاورمیانه، با افکار گروه اخوان‌المسلمین در مصر، طالبان در افغانستان، گروه داعش، بنیادگرایی و تروریسم در لباس دین و مذهب نیز از جمله مسایلی هستند که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مطرح شده‌اند.
داستان سریال برگرفته از یک بستر تاریخی، در سدهٔ یازدهم اتفاق می‌افتد. در آن زمان حسن صباح رهبری گروه اسماعیلیه را عهده‌دار بود. در این سریال نشان می‌دهد که حسن صباح و همفکرانش چگونه شخصیت‌های مهم کشوری و لشکری و مذهبی را ترور می‌کردند. سریال این گروه را همانند بعضی از منابع مکتوب، به عنوان پایه گذار تروریسم و «جوخه کشتار مسلحانه» نشان می‌دهد اتهامی که اسماعیلیون رد می‌کنند و می‌گویند شیوه‌های حشاشین هیچ شباهتی با تروریست‌های مدرن نداشت، «علل و ابزارها و انگیزه‌ها و اعمالشان یکسان و یکی نبود و ترورها بسیار انتخابی و هدفمند بود و مردم عادی را هدف قرار نمی‌دادند».
نویسنده سریال حشاشین، عبدالرحیم کمال، نویسنده و فیلمنامه‌نویس شناخته شده مصری است، کارگردان سریال «پیتر میمی» است و کریم عبدالعزیز، فتحی عبدالوهاب و نیکولاس موعود، میرنا نورالدین و احمد عید از بازیگران سریال هستند
حشاشین چگونه ساخته شد؟
سریال ۳۰ قسمتی «حشاشین» در جهان عرب به عنوان یکی از بهترین کارهای هنری در سال‌های اخیر شناخته شده و با استقبال گسترده‌ای از شمال آفریقا تا ایران روبرو شده است. مراحل ساخت این سریال حدود دو سال طول کشید و گفته می‌شود حدود ۱۲ میلیون دلار نیز هزینه ساخت آن شده است. نویسنده این سریال عبدالرحیم کمال، نویسنده و فیلمنامه‌نویس شناخته شده مصری است، کارگردان سریال «پیتر میمی» است و کریم عبدالعزیز، فتحی عبدالوهاب و نیکولاس موعود، میرنا نورالدین و احمد عید از بازیگران سریال هستند.
پیتر میمی، کارگردان و نویسنده مصری، فارغ‌التحصیل دانشکده پزشکی قاهره است. او کار طبابت را رها کرد و به سینما رو آورد و در کارنامه هنری او تعداد زیادی از فیلم‌های تاریخی و هنری از جمله «سعید کلاکیت»، «هرم چهارم»، «میمون صحبت می‌کند»، «مجتمع خواجه»، «جنگ کارموز»، «موسی» و «برای زیکو» به چشم می‌خورد.
او در سال ۲۰۲۰ نیز سریال پرحاشیه «الاختیار» را ساخت. این سریال اگرچه به زندگی و مبارزه یک فرمانده ارتش در جنگ با شبه نظامیان خلافت اسلامی پرداخته بود اما منتقدان و طرفداران اخوان‌المسلمین گفته بودند که هدف از ساخت این سریال ضدیت با افکار و عقاید گروه اخوان‌المسلمین است و آنها را هم‌سنگ داعش قرار داده است.
بعضی از منتقدان و فعالان سیاسی می‌گویند دولت حاکم در مصر با وجود تضعیف شدید گروه اخوان‌المسلمین، بسیار نگران بازگشت آنها به عرصه سیاسی و قدرت است و برای ترساندن مردم از اخوان‌المسلمین، سریال‌ها و فیلم‌های هدفمندی می‌سازد تا پیوسته به مردم هشدار بدهد. مصر در بین کشورهای عربی از توان بالایی در استفاده از صنعت سینما برخوردار است و برای اولین بار نیست که هنرمندان مصری به سراغ فیلم‌های تاریخی و مذهبی می‌روند.
سریالهایی مانند «جمال‌الدین افغانی» (جمال‌الدین اسدآبادی)، «امام حنبل»، «امام شافعی» و «عمرعبدالعزیز» از جمله سریالهایی بوده که در گذشته تولید و پخش شده‌اند. آنچه سریال «حشاشین» را با تولیدات قبلی متمایز می‌کند در وهله اول زبان عامیانه سریال است.
در سریال‌های تاریخی مصر، داستان به زبان فصیح عربی و متناسب با ادبیات زمانه روایت شده بود اما در این سریال زبان کوچه و بازار امروز مصر استفاده شده است و حتی منتقدان می‌گویند اصطلاحات امروز که در کوچه و بازار رایج است در سریال رد و بدل می‌شود در حالی که در گذشته چنین کلماتی رایج نبوده است. از سوی دیگر منتقدان این سریال گفته‌اند این سریال از رمان معروف «سمرقند» نوشته «امین معلوف»، نویسنده فرانسوی (لبنانی الاصل) اقتباس شده است و به نوعی «یک سرقت ادبی» صورت گرفته است. اما سازندگان این سریال این اتهامات را رد کرده‌اند و گفته‌اند فیلمنامه «الهام گرفته از تاریخ» است و استفاده از «زبان محاوره» برای نزدیکی هرچه بیشتر با مخاطب انتخاب شده است و این شیوه در سینما و سریال‌های دیگر کشورها نیز امر مرسومی است. بعضی از مخاطبان عرب‌زبان نیز گفته‌اند «سریالهایی مانند "یوسف پیامبر" که به زبان فارسی تولید شد و سریال "صلاح الدین ایوبی" که به زبان ترکی تولید شد از زبان محاوره استفاده کردند».
نکته حائز اهمیت دیگر این است که برای نخستین بار نیست که سریالی درباره حسن صباح ساخته می‌شود. به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۶ نیز سریالی با عنوان «سمرقند» به کارگردانی «ایاد الخزوز» از کشور اردن و نویسندگی «محمد البطوش» در ماه رمضان به نمایش درآمد. این سریال نیز براساس رمان «سمرقند» نوشته شده بود و درباره روایت‌های تاریخی این سریال نیز انتقادات فراوانی مطرح شده بود و در مجموع با استقبال چندانی روبرو نشد.
قلعه الموت محل دستگاه حکمرانی حسن صباح
حسن صباح برفراز قلعه الموت
برای ایرانیان حسن صباح چهره شناخته شده‌ای است و نام او با «قلعه الموت» در استان قزوین گره خورده است. برای اینکه بدانیم چرا حسن صباح برای جهان عرب و اروپایی‌ها چهره جذابی است و هرازگاهی به سراغ او می‌روند، باید به صدر اسلام برگشت، زمانی که پس از فوت پیامبر اسلام مساله جانشینی او مطرح می‌شود. شیعیان معتقدند که پیامبر اسلام در «حجه‌الوداع» علی را که داماد و پسرعمویش بود، به عنوان جانشین انتخاب کرد و خلافت حق اوست اما اهل سنت چنین اعتقادی ندارند.
در کتاب «افسانه‌های حشاشین، یا اسطوره‌های فدائیان اسماعیلی» نوشته فرهاد دفتری در توصیف انشعاب در شیعیان و شکل گیری اسماعیلیان در این مقطع تاریخی اشاره دارد که پس از امام ششم، بایستی امامت به اسماعیل بن جعفر، پسر ارشد جعفر صادق می‌رسید. این در حالی بود که «اسماعیل» در زمان حیات پدرش فوت کرده بود و امامت موسی کاظم را نپذیرفتند. آنها معتقد بودند که « نص امامت رجوع قهقری نمی‌کند زیرا امام جعفر صادق امام معصوم است و او نص بر اسماعیل کرده است... چون امامت به محمدابن اسماعیل رسید مرتبه امامت به مرتبه قائمیت ارتقا یافت».
گروه اسماعیله نیز از انشعاب مصون نماند و با فوت امام هجدهم اسماعیلی در سال۱۰۹۴، که هشتمین خلیفه امپراتوری فاطمی مستقر در قاهره هم بود، انشعاب دیگری صورت گرفت و اسماعیلیه به دو جناح نزاری و مستعلی تقسیم شد و از اینجاست که حسن صباح، وارد داستان می‌شود. او مبلغ یا داعی اسماعیلیه نزاری بود، که برای فاطمیون در ایران کار می‌کرد. با افول قدرت فاطمیون در مصر، نهضت اسماعیلیان زوال نیافت و جنبشی تحت رهبری حسن صباح شکل گرفت که به مدت ۱۷۰ سال دنیای اسلام را به خود مشغول کرد و با سقوط قلعه الموت به دست مغولان این جنبش پایان یافت. در طول تاریخ مخالفان و منتقدان اسماعیلیه برای این گروه نام‌های مختلفی از جمله باطنیه، تعلیمیه، سبعیه، قرامطه، ملاحده، سفاکین و حشیشیه نسبت داده‌اند.
مارکوپلو در قرن سیزدهم به ایران سفر کرد و خاطرات او نقش زیادی در پروبال دادن به داستان حسن صباح داشت
چرا حشاشین و آدمکشان؟
«حشاشین» یکی از اوضاف و تعابیری است که به اسماعیلیون نزاری نسبت داده می‌شود. درباره اینکه چرا به آنها چنین نسبتی داده‌اند فرهاد دفتری، مدیر پیشین «مؤسسه مطالعات اسماعیلی» در لندن در کتاب «افسانه حشاشین» نوشته است که نامگذاری «تحقیر آمیز» حشاشین، برای نخستین بار در سده میانه از طرف اروپایی‌ها مطرح شده و برگرفته از واژه حشیش، گیاه مخدر بود و انتساب «آدمکشان» (اساسین) به اسماعیلیان نزاری نیز از طرف اروپایی‌ها (زمان صلیبیون) صورت گرفته است. دفتری می‌گوید اروپایی‌ها پس از بازگشت از ایران به مرور زمان، افسانه‌هایی را به آن اضافه کردند و بخصوص با سفر «مارکوپلو» به ایران در قرن سیزدهم و روایت‌های غلوآمیز او از حشاشین، این افسانه‌ها به اوج می‌رسد و این تفاسیر و تعابیر عملا سنگ بنایی برای قضاوت‌ها و مطالعات بخصوص جوامع غربی در قرن نوزدهم شد. در روایت مارکوپلو از قلعه الموت گفته شده که حسن صباح پشت قلعه، باغی همانند بهشت به همراه دختران و زنان مهیا کرده بود و به پیروانش حشیش می داده و وقتی در حالت سرخوشی بودند به باغ می‌برد و به آنها گفته می‌شد که به بهشت آمده اند و... پس از بیداری وقتی از بهشت می پرسیدند، جوابشان می دادند اگر بهشت می‌خواهند باید از حسن صباح اطاعت کنند و در راه او جان بدهند تا دوباره به بهشت برگردند.
صحنه‌ای از سریال حشاشین که قلعه الموت را نشان می‌دهد
پربينندهترين مطالب و خبرها
پربحثترين مطالب و خبرها
