دیپلماسی ایران در قبال آب ارس چه باید باشد؟

به گزارش ایلنا، محمدابراهیم رئیسی، در ارزیابی احداث سد بروی ارس از سوی کشورهای ایران، آذربایجان و نقش بازدارندگی آن بر اقدامات ترکیه بروی این سد اظهار داشت: سد خداآفرین و قیزقلعه‌سی مجموعه سدهایی هستند که از مدت‌ها پیش برای بهره‌برداری مشترک از منابع آبی ارس بین ایران و روسیه قدیم و بعدها بین ایران و آذربایجان تعریف شده بود اما نکته مهم در این خصوص اینکه منظور اصلی احداث هر دو سد تنظیم آب برای اهداف کشاورزی است اما امکان تولید برق هم دارند، مثلا خداآفرین یک نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی سمت ایران و یک نیروگاه ۱۰۰ مگاوتی هم سمت آذربایجان دارد، همچنین قیزقلعه‌سی یک نیروگاه ۴۰ مگاواتی سمت ایران و یک ۴۰ مگاواتی سمت آذربایجان دارد یعنی همزمان دو منظور مختلف را برآورده می‌کنند ولی هدف اصلی‌شان تنظیم آب برای کشاورزی است.

ترکیه تمرکز زیادی روی ارس ندارد
وی افزود: اما نکته مهم اینکه وقتی این سدها ساخته می‌شدند ارمنستان به آذربایجان حمله کرد و آذربایجانی‌ها از منطقه بیرون رفتند و این سد با هماهنگی ایران و ارمنی‌ها ساخته شد و تقریبا به مراحل پایانی خود رسیده بود که دوباره آذربایجان مناطق را تحت اشغال درآورد و اکنون مجددا یک سد مرزی بین ایران و آذربایجان احداث شده است، به هرحال این دو سد یکی از سازه‌های مهمی بودند که امکان استفاده از ارس را برای ایران و آذربایجان فراهم می‌کند، طبیعی است که ما هرچه از پتانسیل ارس بیشتر استفاده کنیم امکان اینکه در بالادست برداشت‌هایی انجام شود و ما بعدا نتوانیم از آن سود ببریم را کمتر می‌کند. چرا نیروگاه‌ها متوقفند؟
این عضو کنفدراسیون آب گفت: ما هنوز در مجموعه ارس دو نیروگاه جریانی به سمت ارمنستان به نام «مغری» و دیگری در سمت ایران به نام قره‌چیلر داریم که سال‌ها است به روش‌های مختلف در حال تامین مالی هستیم که ۸۰۰ مگاوات برق تولید کند، مطالعات آن تمام شده و بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال است که برای اجرا متوقف است، در حالی که می‌تواند کمک کند که ظرفیت بهره‌برداری را از ارس بالا ببریم، البته طرح‌های کشاورزی هم برای برداشت از ارس تعریف کردیم، یعنی اینکه برنامه‌ریزی نسبتا مناسبی روی ارس داریم که برخی نهایی شده، برخی در حال اجرا و برخی نیز هنوز به اجرا درنیامده است.

گاپ در ارس تکرار می‌شود؟
وی درباره تاثیر اقدامات ترکیه روی ارس گفت: قطعا اتفاق بالادست این رودخانه به شدت طرح گاپ و اقدامات روی دجله و فرات نیست. اما برخی نگرانی‌ها هم وجود دارد که شاید اتفاقات گاپ در ارس هم تکرار شود، ترکیه در بالادست ارس کشاورزی چندانی ندارد که بخواهد از آن استفاده کند مگر اینکه آب را به نقاط دیگر منتقل کند. بهره‌برداری بهتری از منابع آبی مشترک داشته باشیم
رئیسی تاکید کرد: مهم‌تر از هر چیزی باید یادمان باشد که رودخانه‌های مرزی محل تقابل کشورها نیستند بلکه محل این است که کشورها با هم تعامل کنند و منافع مشترکی از رودخانه‌های مرزی داشته باشند آنگاه به جای اینکه در حال کشمکش باشیم امکان اینکه بتوانیم بهره‌برداری بهتری از منابع آبی مشترک داشته باشیم، افزایش خواهد یافت. برخی کشورها آب دارند؛ اراضی ندارند و بالعکس. وی بیان داشت: مثلا ایجاد اتحادیه منطقه‌ای در این زمینه بین ایران، آذربایجان، سوریه و عراق امکان مناسب‌تری فراهم می‌کند که بتوانیم تعاملات بهتری در این زمینه داشته باشیم. بنظر می‌رسد باید به این نکته فکر کنیم تا می‌توانیم برنامه‌هایی که قبل‌تر پیش‌بینی می‌کردیم را هرچه سریع‌تر به اجرا درآوریم، سال‌ها است که سد خداآفرین ساخته شده ولی بیش از ۴ یا ۵ سال است که امکان بهره‌برداری از ۲ نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی فراهم نشده است، قرار بود از محل پولی که ما برای ساخت این دو نیروگاه و سد برای هر دو کشور ایران و آذربایجان پرداخت کردیم، تامین شود یعنی بنا بود آذربایجان سهم خود را پرداخت کند که ظاهرا این اتفاق نیفتاده البته مذاکرات زیادی در قالب کمیسیون مشترک ایران و آذربایجان در خصوص هزینه‌ها صورت گرفته و هنوز هم جریان دارد و احتمالا به نتایجی هم رسیده است.

اگر بخواهیم در حوزه ارس برنده باشیم...
این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: مهم‌ترین موضوع در حوزه ارس اینکه همین سازه‌هایی که ما روی ارس احداث کرده‌ایم را بتوانیم به بهره‌برداری کامل برسانیم اکنون یک نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی در خداآفرین یک نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی در قره‌چیلر و یک نیروگاه ۴۰ مگاواتی داریم در حوزه ارس داریم، یعنی ۲۴۰ مگاوات نیروگاه برقابی آماده داریم که به دلیل عدم سرمایه‌گذاری نتوانسته‌ایم از آن استفاده کنیم، ما مخزن خوبی در خداآفرین داریم و نیروگاه قره‌چیلر  نیز جریانی است و به خشکسالی و کم‌آبی هم ربطی ندارد، نیروگاه قیزقلعه‌سی هم که از بالا تنظیم می‌شود. نتیجه اینکه به نظر می‌رسد اگر بخواهیم در حوزه ارس برنده باشیم باید تاسیساتی را که در محدوده این رودخانه قرار دارد سریع‌تر به بهره‌برداری برسانیم و این مهم‌ترین اقدامی است که ایران در کنار دیپلماسی فعال در بالادست ارس باید داشته باشد.

آلایندگی؛ پاشنه آشیل ارس
وی درباره آلایندگی ارس و راهکار حل این معضل نیز توضیح داد: در این رابطه باید کنوانسیون مشترک شکل گیرد، ارمنستان یک معدن مس در این منطقه دارد و یکی از مهم‌ترین عوامل آلایندگی این رود است که در حوزه نیروگاه قره‌چیلر مطرح است، اکنون مقامات مربوطه کشورهای ذینفع در حال بررسی و گفت‌وگو موضوع هستند، چراکه یکی از نکات مهم بهره‌برداری از ارس حفظ مسائل محیط زیستی آن است. اکنون کسانی که در منطقه حوضه ارس حضور دارند از تولیدات آبی این رودخانه به علت بوی فلزات سنگین استفاده نمی‌کنند، بنابراین همکاری مشترک را می‌طلبد که بتوانیم باهم مسئله را حل کنیم. رئیسی تاکید کرد: هیچ مسئله محیط زیستی بدون تعامل حل نخواهد شد، وقتی در مورد رودخانه‌های مرزی قوانین سفت و سختی نداریم چیزی جز پیمان منطقه‌ای به ما کمک نمی‌کند که باهم فعالیت کنیم، همانگونه که در حوضه دانوب فعالیت‌های منطقه‌ای برای مدیریت مشترک حوزه بوجود آمده؛ بنظر می‌رسد راهکار و دیپلماسی مناسب؛ ایجاد یک سازمانی برای مدیریت مشترک حوضه است که مسائل زیست محیطی را هم شامل می‌شود.