روابط مصر و ترکیه  چطور متحول شد؟

گروه بین الملل:  عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر، قرار است در تاریخ ۴ سپتامبر به آنکارا سفر کند تا در جلسه «شورای عالی همکاری‌های راهبردی ترکیه و مصر» شرکت کند.
اولین سفر سیسی به ترکیه که در سال ۲۰۱۳ از طریق کودتا در مصر به قدرت رسید، اهمیت بسیار زیادی دارد، چرا که تبلور تبدیل شدن «دشمنی بزرگ» به «دوستی بزرگ» در روابط آنکارا-قاهره است.
رجب طیب اردوغان و سیسی در این دیدار توافق‌نامه‌هایی را امضا خواهند کرد که روابط دوجانبه را به سطح جدیدی ارتقا خواهد داد.
این دو رهبر همچنین درباره مسائل منطقه‌ای، به‌ویژه لیبی و غزه، با هم گفت‌وگو خواهند کرد.
هدف مشترک: افزایش حجم تجارت به ۱۵ میلیارد دلار در پنج سال
اردوغان و سیسی ریاست جلسات «شورای عالی همکاری‌های راهبردی» را که در آنکارا برگزار خواهد شد، بر عهده خواهند داشت.
سفر سیسی به آنکارا پس از سفر اردوغان به قاهره در ماه فوریه، که هر دو کشور آن را تاریخی توصیف کردند، صورت می‌گیرد.
انتظار می‌رود رئیس‌جمهور مصر با یک هیئت بزرگ شامل وزرا و مقامات بلندپایه به آنکارا سفر کند.
انتظار می‌رود در چارچوب «شورای عالی همکاری‌های راهبردی» که برای اولین بار تشکیل می‌شود، گام‌هایی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه و همکاری در زمینه‌هایی مانند گردشگری، حمل و نقل، انرژی، گردشگری و صنایع دفاعی برداشته شود.
هر دو رهبر در دیدار ۱۴ فوریه، هدف افزایش حجم تجارت به ۱۵ میلیارد دلار در پنج سال را تعیین کردند.
در جریان آماده‌سازی برای جلسه‌ای که قرار است در آنکارا برگزار شود، هاکان فیدان و بدر عبدالعاطی، وزرای خارجه ترکیه و مصر، در اوایل ماه اوت در قاهره با هم ملاقات کردند.
هر دو طرف اعلام کردند که در حال کار روی مسائل مربوط به گسترش توافق تجارت آزاد ترکیه و مصر و از سرگیری خدمات شناوران «رو-رو» برای حمل و نقل خودورها و دیگر وسایل نقلیه بین مرسین و اسکندریه هستند.
ارزش‌های نمادین سفر سیسی به ترکیه به اندازه محتوای این سفر اهمیت دارند.
بعد از رویدادهای سال ۲۰۱۳، سردترین دوران روابط ترکیه و مصر آغاز شد؛ روابطی که در سال آینده ۱۰۰ ساله خواهد شد.
سیسی که انتظار می‌رود با پروتکل رسمی در آنکارا مورد استقبال قرار گیرد، در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ اولین رئیس‌جمهور منتخب مصر، محمد مرسی، را در یک کودتای نظامی سرنگون کرد و بعدا به عنوان رئیس‌جمهور جانشین او شد.
ترکیه در آن زمان روابط نزدیکی با گروه اخوان المسلمین داشت و می‌خواست روابط فراگیری با مرسی برقرار کند و این را به عنوان «محور آنکارا - قاهره» تعریف می‌کرد. بعد از سرنگونی مرسی، ترکیه یکی از کشورهایی بود که به شدت به کودتای سیسی واکنش نشان داد و این موضع را برای مدت طولانی حفظ کرد.
در این سال‌ها که روابط دو کشور در دشوارترین وضعیت خود قرار داشت و تماس‌های دیپلماتیک کاملا قطع شده بود، اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، شخصا سیسی را در سخنرانی‌هایش هدف قرار داد و حتی در کمپین‌های انتخاباتی‌اش او را «قاتل» و «کودتاچی» نامید و اعلام کرد که «هرگز با رهبرانی مثل سیسی دست نخواهد داد».
در یک سخنرانی کمپین پیش از تکرار انتخابات شهرداری کلان‌شهر استانبول در سال ۲۰۱۹، اردوغان از موضوع مشکلات دیپلماتیک با مصر در سیاست داخلی استفاده کرد و گفت: «آیا روز یکشنبه به سیسی رای می‌دهیم یا به بن‌علی ییلدیریم (نامزد حزب حاکم و نخست‌وزیر سابق ترکیه)؟»
بازگشت از «تنهایی ارزشمند»
دورانی که ترکیه با مصر مشکلات دیپلماتیک عمیقی داشت، بخشی از دوره‌ای بود که این کشور به سیاست خارجی «تنهایی ارزشمند» روی آورده بود؛ اصطلاحی که ابراهیم کالین، مشاور ارشد رجب طیب اردوغان و رئیس کنونی سازمان امنیت و اطلاعات این کشور برای توصیف سیاست خارجی این دوره بیان کرد.
ترکیه در این دوران، عربستان و امارات را به دست داشتن در کودتای ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ متهم کرده بود و به همین دلیل، روابط دشواری با این کشورها داشت. همچنین انتقادهای آمریکا و اتحادیه اروپا از برقراری وضعیت اضطراری بعد از کودتا موجب شده بود تا روابط ترکیه با آن‌ها نیز تیره شود.
با این حال، از سال ۲۰۱۸ یونان و جمهوری قبرس در پیگیری‌ سیاست‌ منزوی کردن ترکیه در شرق مدیترانه به موفقیت‌هایی دست یافتند. علاوه بر این، مشارکت مستقیم ترکیه در درگیری‌های لیبی و تحولات دیگر بین‌المللی آنکارا را وادار کرد تا به دنبال عادی‌سازی روابطش با تمام کشورهایی باشد که با آن‌ها مشکل داشت؛ به‌ویژه اسرائیل و مصر.
تلاش‌های عادی‌سازی بین ترکیه و مصر که در سال ۲۰۲۰ آغاز شد، تا سال ۲۰۲۳ ادامه یافت که طرفین به‌طور متقابل سفیران خود را منصوب کردند.
اردوغان و سیسی برای اولین بار در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۲ در مراسم افتتاحیه جام جهانی که در قطر برگزار شد، دیدار کردند و تصمیم به ادامه این روند گرفتند.
ترکیه دیگر به قدرت رسیدن سیسی را «کودتا» نمی‌نامد
تحول بزرگ در روابط ترکیه و مصر، همچنین نحوه تعریف آنکارا از تحولات ژوئیه ۲۰۱۳ را تغییر داده است.
وب‌سایت رسمی وزارت خارجه ترکیه در طول سال‌هایی که روابط سرد بود، وقایع ۲۰۱۳ را «کودتا» توصیف می‌کرد و خاطرنشان می‌کرد که روابط ترکیه و مصر به دلیل این حادثه تیره شده است.
با این حال، از سال ۲۰۱۹، زمانی که تصمیم به عادی‌سازی روابط گرفته شد، اصطلاح «کودتا» از وب‌سایت وزارت خارجه ترکیه حذف شد.
در این وب‌سایت برای توصیف آن‌چه در روابط دو کشور در سال ۲۰۱۳ رخ داد، نوشته شده است: «پس از پایان حکومت رئیس‌جمهور مرسی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳، نمایندگی دیپلماتیک در پایتخت‌های دو کشور از نوامبر ۲۰۲۳ در سطح کاردار انجام شده است».
در جریان روند عادی‌سازی با مصر، امتناع ترکیه از اجازه فعالیت‌ها و تبلیغات ضد سیسی توسط حامیان گروه اخوان المسلمین که در ترکیه، به ویژه در استانبول، زندگی می‌کردند و خروج بسیاری از آن‌ها از این کشور، از جمله مهم‌ترین گام‌ها در تلاش‌ها برای بازسازی روابط دوجانبه بود.
دوره تماس‌های فشرده
پس از سال‌ها یخ‌بندان در روابط دو کشور، ترکیه و مصر اخیرا وارد ترافیک دو جانبه فشرده‌ای از بده بستان‌های دیپلماتیک شده‌اند.
یکی از نقاط عطف مهم این فرآیند، زلزله‌هایی بود که در ۶ فوریه ۲۰۲۳ ترکیه و سوریه را لرزاند.
مصر از جمله کشورهایی بود که به ترکیه کمک‌های بشردوستانه ارسال کرد و سمیح شکری، وزیر خارجه وقت مصر، به ترکیه رفت تا ضمن بازدید از مکان‌های آسیب‌دیده از زلزله، ارسال کمک‌های کشورش را هماهنگ کند.
تحولی که گفتگوی ترکیه و مصر را بیشتر تقویت کرد، جنگی بود که پس از حملات حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد.
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه که در این دوره چندین بار به قاهره سفر کرد، از تلاش‌های دولت مصر برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به غزه و برقراری آتش‌بس تقدیر کرد.
موضوع لیبی و شرق مدیترانه هم مطرح است
علیرغم بهبود روابط، ترکیه و مصر در برخی از مسائل منطقه‌ای، به‌ویژه لیبی، دیدگاه‌های متفاوتی دارند.
ترکیه و مصر در جنگ داخلی لیبی در طرف‌های مقابل هم بودند و این وضعیت به‌طور اصولی تغییر نکرده است.
با این حال ترکیه اخیرا تماس‌های خود را با دولت بنغازی که توسط مصر و دیگر کشورهای منطقه حمایت می‌شود، افزایش داده و حتی پیام داده که کنسولگری ترکیه در بنغازی که مدتی بسته شده بود، به‌زودی بازگشایی خواهد شد.
هر دو طرف اعلام می‌کنند که بر سر ادامه همکاری برای برگزاری انتخابات در لیبی در اسرع وقت، به توافق رسیده‌اند.
با این حال هنوز مشخص نیست که آیا ترکیه حضور نظامی خود را در لیبی ادامه خواهد داد و سرنوشت توافق‌نامه مرزبندی دریایی که در سال ۲۰۱۹ با لیبی امضا کرده، چه خواهد شد.
انتظار می‌رود اردوغان و سیسی همچنین به بحث درباره مسائلی مانند جنگ اسرائیل و حماس، خطر گسترش تنش‌ها به دیگر نقاط منطقه، میانجی‌گری مداوم ترکیه بین سومالی و اتیوپی و تنش‌های موجود در سودان بپردازند.