غذا‌ها و مکمل‌هایی که برای سنگ کلیه مضرند

بیماری سنگ‌کلیه با شیوع بالا و افزایش تدریجی بروز در هر دو جنس در سراسر جهان مشخص می‌شود که اغلب با بیماری‌های مختلف مانند بیماری قلبی‌عروقی و کلسیفیکاسیون‌های عروقی، شاخص توده بدنی بالاتر، دیابت، سندرم متابولیک و خطر بالاتر برای پیشرفت بیماری مزمن کلیه در ارتباط است.

علائم و عوارض سنگ کلیه می¬‌تواند بر اساس محل و اندازه سنگ متفاوت باشد. سنگ¬‌های کلیوی ممکن است سبب انسداد شدید در مجاری ادراری و پدید آمدن عوارضی، چون هیدرونفروز شدید، آسیب بافت کلیه و افزایش خطر عفونت شوند. سنگ کلیه به صورت درد حاد پهلو یا شکم همراه با حالت تهوع و استفراغ ظاهر می‌¬شود. خون در ادرار در ۹۰ درصد موارد وجود دارد، اما عدم وجود آن، سنگ کلیه را رد نمی‌¬کند. سنگ¬‌های کلیه بسیار عودکننده هستند. سنگ¬‌های ادراری علاوه بر ایجاد درد‌های شدید و انسداد در حین عبور سنگ، ممکن است منجر به نارسایی کلیه شوند. از نظر بالینی، شناسایی نوع سنگ اهمیت دارد؛ چرا که براساس آن، پیش‌آگهی و انتخاب رژیم پیشگیری ایده‌آل شکل می¬‌گیرد. سنگ‌¬های کلیه شامل «کلسیم اگزالات»، «کلسیم فسفات»، «اسید اوریکی»، «استراویتی» و «سیستینی» می‌شوند. ۸۰ درصد سنگ¬‌های کلیه از جنس کلسیمی هستند که شایع-‌ترین آن‌ها اگزالات کلسیم است. همچنین سنگ¬‌های غیرکلسیمی نیز ۱۵ تا ۲۰ درصد دیگر سنگ¬‌های کلیوی را به خود اختصاص می¬‌دهند که به ترتیب شامل سنگ¬‌های «اسیداوریک» به میزان ۸ درصد، «استرووایت» به میزان یک درصد و «سیستین» نیز کمتر از یک درصد است.

بنابر اعلام دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، سنگ¬‌های «کلسیم اگزالاتی» زمانی تشکیل می¬‌شوند که دفع اگزالات از طریق ادرار افزایش یافته و در ادرار به کلسیم متصل شده و «کمپلکس اگزالات کلسیم» را ایجاد می¬‌کند. به دلیل اینکه حلالیت اگزالات کلسیم، نسبت به اگزالات بسیار کمتر است امکان رسوب آن و تشکیل سنگ کلیه فراهم خواهد شد. توصیه پزشکی در این مورد محدود کردن غذا‌هایی است که حاوی اگزالات بالا باشند. به علاوه مصرف لبنیات می¬‌تواند به کاهش جذب اگزالات کمک کند؛ زیرا کلسیم غذایی با گزالات در روده به فرم اگزالات کلسیم در آمده که قابل جذب نبوده و از طریق مدفوع دفع می¬‌شود.

بسیاری از شواهد قانع‌کننده، نقش مهم رژیم غذایی در بیماری سنگ را نشان داده‌¬اند. بنابراین، سابقه غذایی باید شامل اطلاعات مربوط به عادات معمول رژیم غذایی (وعده¬‌های غذایی و میان وعده‌¬ها)، مصرف کلسیم، مصرف غذا‌های پر اگزالات (اسفناج، ریواس، سیب‌زمینی) و میزان مصرف مایعات مانند مقدار نوشیدنی خاص که معمولا مصرف می¬‌شود، را شامل می‌شود. مصرف زیاد سدیم باعث افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار می‌شود. رژیم‌های غذایی با اگزالات بالا، دوز زیاد مکمل‌های ویتامین C (بیش از ۱۰۰۰ میلی گرم در روز) سطح اگزالات ادرار را افزایش می‌دهد. رژیم‌های غذایی با پروتئین بالا می‌توانند کلسیم ادرار را افزایش دهند، همچنین PH ادرار را کاهش دهند و همچنین سطح اسید اوریک ادرار را افزایش دهند؛ بنابراین رژیم‌های غذایی با پروتئین بالا می‌تواند خطرات سنگ‌های کلسیم اگزالاتی و سنگ اسید اوریک را افزایش دهد.

درمان‌های تغذیه‌ای برای سنگ کلیه شامل مداخلات غذایی با هدف کاهش خطر تشکیل سنگ و عود است که می¬‌تواند شامل مصرف مایعات، دریافت کلسیم رژیمی، کاهش دریافت اگزالات، تعادل پروتئین و کربوهیدرات، مصرف میوه و سبزیجات و تعادل پروتئین و کربوهیدرات شود.مصرف مایعات، هیدراتاسیون کافی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه بسیار مهم است. نوشیدن آب زیاد به رقیق شدن غلظت مواد معدنی در ادرار کمک می‌کند و احتمال تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد.

دریافت کلسیم رژیمی و میزان مصرف کلسیم مهم است؛ چرا که می‌تواند به کاهش خطر سنگ‌های اگزالات کلسیم کمک کند. مصرف غذا‌های پرکلسیم می‌تواند به کاهش سطح اگزالات در رژیم غذایی کمک کند.

کاهش دریافت اگزالات برای جلوگیری از سنگ‌های اگزالات کلسیم ضروری است. این را می‌توان با پرهیز از غذا‌های غنی از اگزالات مانند اسفناج و ریواس کاهش عوامل ناشی از تغذیه را رقم زد.
تعادل پروتئین و کربوهیدرات؛ حفظ تعادل پروتئین و کربوهیدرات‌ها می‌تواند به کاهش خطر تشکیل سنگ کمک کند. مصرف بیش از حد غذا‌های غنی از پروتئین می‌تواند خطر ابتلا به سنگ‌های اگزالات کلسیمی را افزایش دهد.

مصرف میوه و سبزیجات؛ افزایش مصرف میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه کمک کند. رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به حفظ سلامت دستگاه ادراری و کاهش خطر تشکیل سنگ کمک کند.

دریافت فیتوکمیکال¬‌ها؛ برخی از فیتوکمیکال‌ها مانند فلاونوئیدها، پلی ساکارید‌ها و ساپونین‌ها دارای خواص ضد سنگ‌کلیه هستند که می‌تواند به پیشگیری و درمان سنگ کلیه کمک کند.میزان و دفعات مصرف مکمل¬‌های ویتامین و موادمعدنی باید به دقت ارزیابی شود.

مطالعات در مورد نقش احتمالی ویتامین¬‌ها در تشکیل سنگ کلیه عمدتاً بر روی ویتامین D متمرکز شده است. داده‌های حاصل از مطالعات مربوط به پیشگیری اولیه از سنگ کلیه نشان می‌دهد که اجتناب از مصرف رژیم غذایی کم کلسیم خطر ابتلا به سنگ‌های کلیه کلسیمی را افزایش می‌دهد، زیرا مصرف کافی کلسیم جذب اگزالات از روده و غلظت آن در ادرار را کاهش می‌دهد. در مورد مولکول‌¬های ویتامین D، ویتامین D فعال در افراد مبتلا به سنگ کلیه بیشتر از افراد بدون سابقه سنگ کلیه است و سطح سرمی ۲۵ هیدروکسی کوله کلسیفرول به طور کلی در تشکیل سنگ کلیه با هیپرکلسیوری بالاتر است. ارتباط بین مکمل‌¬های غذایی ویتامین D و خطر تشکیل سنگ در حال حاضر به طور کامل شناخته نشده است. در نتیجه، اندازه گیری دفع کلسیم ادرار قبل و بعد از ویتامین D، یا بدون مکمل کلسیم، برای مدیریت خطر تشکیل سنگ کلیه کلسیم توصیه می‌¬شود.

سایر ویتامین‌های مورد بحث در زمینه بیماری سنگ کلیه، ویتامین C و B ۶ هستند؛ زیرا هر دو در متابولیسم اگزالات نقش دارند. نتایج کلی مطالعات نشان داده که مصرف زیاد ویتامین C می¬‌تواند یک عامل خطر برای سنگ کلیه در مردان باشد، در حالی که مصرف زیاد ویتامین B ۶ در رژیم غذایی به نظر می¬‌رسد اثر محافظتی دارد، اما فقط در زنان. بسیاری از مطالعات نشان دادند که اسید اسکوربیک خطر سنگ‌های اگزالات کلسیمی را افزایش می‌دهد، زیرا مستقیماً به اگزالات متابولیزه می‌شود و در نهایت از طریق ادرار دفع می‌شود. در واقع، مکمل ویتامین C منجر به افزایش سطح اگزالات ادراری می‌شود، بنابراین اسید اسکوربیک یک عامل خطر برای افرادی است که مستعد تولید سنگ کلیه هستند. شواهد نشان داد که دریافت کل ویتامین C بیش از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز با ۴۱ درصد با افزایش خطر ایجاد اولین سنگ کلیه همراه بوده است.

علاوه بر این چندین محصول گیاهی رژیمی برای پیشگیری و مدیریت بیماری سنگ کلیه استفاده می¬‌شود، اما شواهدی در مورد اثربخشی آن‌ها هنوز وجود ندارد. زغال‌اخته یک عنصر محبوب در مکمل‌های‌غذایی است و معمولا در پیشگیری از عفونت‌های دستگاه ادراری استفاده می‌شود. مطالعات بالینی روی انسان نتایج متناقضی را در مورد مکمل زغال اخته و نقش آن در تشکیل سنگ کلیه گزارش کرده است.