گردش‌تولید تریاک از افغانستان به‌میانمار و نجومی‌شدن قیمت‌ها‌در تهران

گروه جامعه: قیمت تریاک در یک روند عجیب نجومی شده و به این ترتیب زنگ خطر تغییر الگوی مصرف و گرایش بیشتر به سمت مواد مخدر صنعتی به صدا درآمده است، مساله‌ای خطرناک که آسیب‌های اجتماعی آن می‌تواند بسیار بیش از قبل برای کشور باشد. به گزارش اقتصاد ۲۴، اخیرا «دکتر سعید صفاتیان» کارشناس مبارزه با اعتیاد و مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر به ایرنا گفته است: «در ایران از گذشته‌های دور مهمترین ماده مخدر و اعتیار آور تریاک بوده است. مهمترین محل کشت و تولید تریاک نیز به طور سنتی افغانستان است، اما از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان کشت تریاک در این کشور ممنوع و بسیار کم شده است و تریاکی که اکنون در بازار توزیع می‌شود، تریاک‌هایی است که در انبار‌های این کشور از زمان قبل از ممنوعیت کشت خشخاش وجود دارد.»

قیمت تریاک به کیلویی ۲۰۰ میلیون تومان رسید!
وی، اما درباره قیمت این ماده مخدر نیز افزود: «قیمت بسیاری از کالا‌ها و خدمات تابع تورم است، اما تغییر قیمت برخی کالا‌ها از جمله مواد مخدر تابع تورم عمومی و تغییر قیمت آن نیست و به متغیر‌های دیگری بستگی دارد. به عنوان مثلا تریاک در یک سال گذشته افزایش قیمت زیادی پیدا کرده و تقریبا دو برابر شده است و اکنون قیمت یک کیلو تریاک به حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان رسیده است.»

این رقم ۲۰۰ میلیون تومان در شرایطی مطرح می‌شود که خود این کارشناس از رقم بین ۹۰ تا ۱۰۰ ملیون برای یک سال پیش نام می‌برد و عجیب تر، اما این است اگر بدانیم که تنها سه سال قبل یعنی در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، رقم یک کیلو تریاک حدودا بین ۶ تا ۸ میلیون تومان در هر کیلو بود و اکنون با افزایش حدود ۳۰ برابری این رقم در سه سال مواجه شده ایم.

ریشه‌های افزایش قیمت تریاک
سعید صفاتیان، اما درباره دلایل و ریشه‌های این افزایش قیمت گفت: علت این افزایش قیمت احتمالا ممنوع شدن کشت خشخاش و کاهش تولید تریاک در افغانستان است. این مساله ممکن است به کاهش مصرف تریاک منجر شود، اما یک زنگ خطر بسیار بزرگ برای کشور ماست و با توجه به گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره افزایش مصرف مواد روانگردان در کشور‌های منطقه از جمله عراق و حتی افغانستان، به احتمال بسیار زیاد باند‌های بزرگ مواد به دنبال گسترش بازار مواد روانگردان در ایران هم هستند و این زنگ خطر بسیار بزرگ است که به نظر می‌رسد مسئولان کشور نسبت به آن غفلت دارند.

وی همچنین افزود: اگر هر چه زودتر برای این خطر بزرگ فکری نشود تا یکی دو سال دیگر مواد روانگردان در بازار اعتیار ایران بسیار گسترده می‌شود. این مواد در ابتدای راه که وارد بازار می‌شوند قیمت ارزان و پایینی دارند تا بازار خود را پیدا کنند. این استراتژی گردانندگان بازار اعتیاد است. اکنون سوال این است که ۲۰۰ هزار نفری که در افغانستان از تولید مواد مخدر ارتزاق می‌کردند از کجا درآمد کسب می‌کنند.

ریشه‌ها و دلایل افزایش قیمت تریاک
به نظر می‌رسد اشاره این کارشناس به مساله ممنوعیت کاشت تریاک در افغانستان باشد. کما اینکه افزایش قیمت تریاک به دنبال ممنوعیت کشت خشخاش از سوی طالبان و تغییرات اقتصادی در کشور به وجود آمده و منجر به تغییرات قابل توجهی در بازار اعتیاد ایران شده است. در حالی که قیمت تریاک دو برابر شده، اما همزمان زنگ خطر بزرگی برای ایران به صدا در آمده و با توجه به گزارش سازمان بهداشت جهانی مبنی بر افزایش مصرف مواد روانگردان در کشور‌های منطقه، به ویژه عراق و افغانستان، می‌توان انتظار داشت که این معادله در ایران نیز رخ دهد.

 پیش از روی کار آمدن طالبان، افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان، ۸۰ درصد بازار جهانی مواد را به خود اختصاص داده بود. همین موضوع سبب شده است تا علاوه بر ۳.۵ میلیون نفر معتاد (نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت کشور) به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان بدل شود.

اما طالبان پس از قدرت گرفتن مجدد در کابل، کشت خشخاش را ممنوع کردند. براساس اعلام سازمان ملل، محصولات خشخاش تقریباً یک سوم کل تولیدات کشاورزی کشور را از نظر ارزش در سال گذشته تشکیل می‌داد، اما سطح مورد استفاده برای خشخاش از ۲۳۳ هزار هکتار در اواخر سال ۲۰۲۲ به ۱۰ هزار و ۸۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت.

گردش کانون تولید تریاک از افغانستان به شرق آسیا
همچنین بنا بر گزارش UNODC، در سال ۲۰۲۲ میانمار ۷۹۰ تن تریاک تولید کرد که برای تولید هروئین ضروری است؛ پس از ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان در آوریل سال گذشته، تولید تریاک در افغانستان حدود ۹۵ درصد کاهش و به حدود ۳۳۰ تن رسیده است.

سازمان ملل نیز در گزارشی اعلام کرد که میانمار در سال ۲۰۲۳ به بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان تبدیل شده و افغانستان را پشت سر گذاشت. پس از ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان در افغانستان، تولید تریاک در این کشور حدود ۹۵ درصد کاهش یافته و به ۳۳۰ تن رسیده، در حالی که میانمار در همان سال حدود ۱۰۸۰ تن تریاک تولید کرده است.

در واقع همزمان با افول و کاهش جدی کاشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان، منطقه مرزی «مثلث طلایی» بین میانمار، لائوس و تایلند به کانون اصلی تولید و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر، به‌ویژه مت آمفتامین و تریاک تبدیل شده است.به این ترتیب و با کاهش محسوس تولید تریاک در افغانستان، شاید بتوان یکی از دلایل افزایش چند صد برابری قیمت تریاک در سه سال اخیر و به خصوص پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان را بهتر درک کرد.

تغییرات مهم در الگوی مصرف میان ایرانیان
در این میان، اما نکات نگران کننده‌ای وجود دارد که باید به طور جدی به آنان پرداخت و از جمله این مساله که افزایش نجومی قیمت تریاک با مصرف کنندگان آن در ایران چه خواهد کرد و در نهایت آیا منجر به تغییر مدل مصرف در ایران می‌شود؟همچنین این نکته باید مورد توجه باشد که این تغییر مدل مصرف احتمالا از مواد مخدر سنتی به سمت روانگردان‌ها و مواد مخدر صنعتی تا چه اندازه می‌تواند برای کشور خطرناک باشد.

در بهمن ماه سال ۱۴۰۲ بود که روزنامه اعتماد خبر از وجود دو میلیون و هشتصد هزار معتاد در کشور داد و نوشت «با احتساب دو میلیون و ۸۰۰ هزار معتاد در کشور و با فرض مصرف روزانه یک گرم توسط هر نفر سالانه بیش از ۲۰۵ هزار میلیارد تومان انواع مواد مخدر در ایران خریداری می‌شود.»

همچنین بر اساس همین گزارش و با استناد به گزارش درمانگران در ۳۱ استان کشور، براساس ارقامی که اعلام شد، میانگین قیمت خرده‌فروشی‌ها در بهمن سال ۱۴۰۲ به شرح زیر بود:
یک گرم هرویین در ۲۸ استان کشور، ۴۵۱ هزار و ۴۲۸ تومان
میانگین قیمت خرده‌فروشی هر گرم شیشه در ۲۵ استان کشور ۲۷۱ هزار و ۶۰۰ تومان
میانگین قیمت خرده‌فروشی هر گرم تریاک در ۱۶ استان کشور ۱۲۱ هزار و ۵۶۲ تومان.

اما حالا با افزایش قیمت تریاک و رسیدن هر کیلو تریاک به رقمی حدود دو برابر سال قبل، احتمالا قیمت تریاک در هر گرم تا مرز ۲۵۰ هزار یا ۳۰۰ هزار تومان پیشروی خواهد کرد. آن هم در شرایطی که در آبان سال ۱۳۹۳ یعنی حدود ۱۰ سال قبل، قیمت خرده‌فروشی هر گرم تریاک ۴۶۶۰ تومان، قیمت خرده‌فروشی هر گرم هرویین ۶۷۸۶ تومان و قیمت خرده‌فروشی هر گرم شیشه ۲۹ هزار و ۸۶۳ تومان بوده است.

این ارقام به خوبی نشان می‌دهد که چطور برخلاف آن توهم که همه چیز در کشور گران شده است به جز مواد مخدر، اما قیمت انواع مواد مخدر نیز در کشور نجومی شده و مشمول تورم جدی بوده است. این البته در حالی است که دکتر صفاتیان مصرف‌کنندگان کل مواد مخدر در ایران را حدود سه میلیون نفر برآورد کند و می‌گوید که «با خانواده‌های آن‌ها حدود ۱۲ میلیون نفر در ایران درگیر مساله اعتیاد هستند و این بازار بزرگ سالانه با احتساب هزینه مواد، درمان و نگهداری و هزینه‌های زندان متخلفان سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار به اقتصاد ایران ضربه می‌زند.»در واقع ما با یکی از بزرگ‌ترین بازار‌های مستقیم در ایران مواجه هستیم که می‌تواند به طور جدی با افزایش قیمت تریاک این بازار دستخوش تغییرات جدی شود.

کما اینکه نگرانی از تغییر الگوی مصرف و گردش از ماده مخدر تریاک به سمت روانگردان و مواد مخدر، چون شیشه نیز اکنون بسیار جدی است. باید توجه داشت که اگر هر چه زودتر برای خطر گسترش مواد روانگردان در کشور فکری نشود با فجایع بزرگی مواجه می‌شویم. تریاک هر چقدر هم ماد مخدر خطرناکی باشد، اما معتادان به این ماده سنتی درمان پذیر هستند و روش‌های درمان آن با متادون، شربت تریاک و روش‌های دیگر درمان وجود دارد، اما بسیاری از مواد روانگردان درمان مشخصی ندارند.
مصرف کنندگان مواد روانگردان و از جمله کپتاگون که ماده روانگردان جدیدی است در برخی کشور‌های منطقه نیز اکنون دیده شده و می‌تواند چهره اعتیاد را در کشور تغییر دهد. این مواد باعث اقدامات خشونت آمیز مصرف کنندگان آن می‌شود. این ماده خطرناک در صورتی که در ایران نیز مانند برخی کشور‌های اطراف گسترش پیدا کند، می‌تواند جرم و جنایت را در کشور افزایش دهد و بی‌توجهی به آن بسیار فاجعه بار خواهد بود.

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد مساله افزایش چند برابری (نزدیک سی برابری) قیمت تریاک در فاصله سه سال را باید مساله‌ای نه فقط برای جامعه معتادان که برای کل کشور دانست. تغییر در مصرف این ماده مخدر اگر منجر به ترک نشود و در عوض شخص بیمار به سمت روانگردان گرایش یابد می‌تواند منجر به صدمات جدی و بزرگتری در حوزه اجتماعی کشور شود، صدماتی حتی بسیار بزرگ‌تر از هزینه‌های اقتصادی که اکنون نیز روی دست کشور گذاشته شده است.