خاتمی: حکومت باید حوصله داشته باشد

سیدمحمد خاتمی، در دیدار اعضای انجمن «فرهنگ و سیاست» دانشگاه های شیراز و علامه طباطبایی پس از شنیدن پرسش های متعدد و متنوع دانشجویان با محوریت مسایل روز جامعه، استیضاح وزیر علوم، انتخابات و چگونگی تعامل اصلاح طلبان با دولت و مجلس به مهم ترین پرسش ها پاسخ داد و بیان کرد: یکی از مهم ترین رسالت های مجلس، نظارت بر اوضاع و امور است. اگر بناست اشکالی به مجلس گرفته شود، این است که آیا این نظارت در همه دوره ها و نسبت به همه نهادها و تشکیلات انجام شده یا با گرایش های خاص سیاسی نسبت به برخی جریانات اعمال شده است؟ آیا این نظارت بر آنچه در دادگاه ها و مجامع امنیتی، سیاسی، نظامی و دولتی می گذرد، اعمال شده یا فقط متوجه برخی جریانها بوده است؟ البته شاید این اشکال به نحوی به همه دوره های مجلس وارد باشد.

وی توجهات را به تفاوت اینکه مجلس چه گرایشی دارد و اینکه چه حقوقی دارد، جلب کرد و گفت: مجلس وظایفی دارد و کسی نباید جلوی این وظایف را بگیرد؛ البته می توان انتظار داشت که این وظیفه ها در چارچوب خواست و مصالح ملی انجام شود نه خواست گروهی اما بالاخره نظارت، سوال و استیضاح وجود دارد و حق مجلس است.

خاتمی در ادامه با خوشفکر و برجسته خواندن شخصیت فرجی دانا، وزیر پیشین علوم بیان کرد: شهادت می دهم آقای فرجی دانا اهل سیاست و فکر است اما در مقام رییس دستگاه آموزش عالی به هیچ وجه گرایش های سیاسی خاص خود را اعمال نکرده است و پیگیر حق، مصلحت و توقع دانشگاه بوده است و سعی کرده جلوی تحقیرشدگی دانشگاه، دانشجو و دانشگاهیان را بگیرد. تلاش کرده اگر ستمی نسبت به برخی شده، این ستم مرتفع شود و اگر زمینه حضور برای برخی جریان ها به ناحق بسته شده، این زمینه باز شود و اگر خلافی بوده با آن خلاف ها برخورد شود. به هرحال اینک مجلس استیضاح کرده و جناب آقای فرجی دانا از وزارت رفته اند.

وی تاکید کرد: مهم این است که آیا دولت محترم رویکردی ویژه در آموزش عالی و بخش های دیگر دارد و بر اساس آن رویکردها عهد و پیمانی با مردم بسته است؟ مهم این است که دولت این رویکردها را حفظ کند و بر عهد خود با مردم بماند که بحمدالله تاکنون چنین بوده است. خاتمی با اشاره به سخنان رییس جمهور مبنی بر اینکه با رفتن یک نفر از دولت رویکردها و سیاست های اصلی تغییر نمی کند، بیان کرد: می توان امیدوار بود که تغییر و تحولات و جابجایی افراد در رویکردها اثر ندارد و روالی که مردم و دانشگاهیان خواسته اند و در حمایت اقشار مختلف و استادان دانشگاه از آقای فرجی دانا نمود یافت، محقق شود. آن حمایت ها نشان داد که خواست و جهت فکری دانشگاه چیست و هر وزیر آموزش عالی بیاید باید آن جهت را ادامه دهد و انشاءالله ادامه خواهد داد.

رییس جمهور پیشین ایران در پاسخ به پرسشی درباره انتخابات آتی بیان کرد: آنچه ما همیشه خواسته ایم، انتخابات آزاد بوده است؛ چه آزادی قبل از انتخابات، چه در جریان انتخابات و بخصوص اینکه تصمیمی خارج از ضوابط برای مردم گرفته نشود و گرایش های مختلف بتوانند آزادانه در انتخابات شرکت کنند و نتیجه هر چه باشد باید مورد قبول قرار گیرد. این خواست جمهوری اسلامی و مردم است.

خاتمی با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر حق الناس بودن رای مردم تاکید کرد: باید زمینه ی اعلام و ابراز این حق الناس وجود داشته باشد. اگر مردم در جریان انتخابات ببینند هیچ کس متناسب با گرایش های آنها در صحنه نمانده است، این رای اصلا ابراز نمی شود بنابراین باید بگذاریم مردم با همه گرایش ها بتوانند رایشان را ابراز کنند و این رای خوانده شود و لازم است این تعبیر مهم به شکلی درست اجرایی شود؛ یعنی مردم صاحب رای هستند و این رای، حق الناس است و باید نگهداری شود.

وی با بیان اینکه از تخلف و تقلب سخن نمی گوید، افزود: در نظام جمهوری اسلامی که مدنظر ماست همه گرایش ها باید بتوانند ابراز رای کنند و جریانات باید آزادانه حضور داشته باشند و به بهانه های مختلف حذف نشوند و فقط فرصت فعالیت به برخی جریانات اختصاص نداشته باشد.

خاتمی بیان کرد: باید تلاش شود تا چهره هایی در عرصه بیایند که دارای تخصص و آگاهی هستند اما اصل رای مردم است و امیدوارم یک مجلس معتدل، عقلانی، کارشناس و شجاع که بتواند وظایفش را به خوبی انجام دهد، شکل بگیرد و اینطور تلقی نشود که انقلاب اسلامی در اختیار یک جریان و گروه خاص است و دیگران حق حضور و شرکت ندارند.

رییس جمهور پیشین ایران که در دوره مسوولیتش بیش از هرچیز بر اجرای قانون اساسی تاکید داشت در پاسخ به پرسشی درباره نقایص قانون اساسی و شعار تحول خواهی جریان اصلاحات بیان کرد: شعار اصلاحات و تحول خواهان و افراد عقلانی و معتدل که به اصل جمهوریت و اسلامیت قانون اساسی اعتقاد دارند، این بوده که قانون اساسی بدون تنازل اجرا شود اما اینکه این قانون اساسی کامل است یا نیست و تامین کننده همه مصالح ملی است؟ قابل بحث است. هیچ دستاورد بشری کامل نیست و این قانون اساسی نیز ممکن است ایراداتی داشته باشد اما باید توجه داشت که قانون اساسی ظرف یکبار مصرف نیست که کنار گذاشته شود.

وی با اشاره به کشورهای توسعه یافته و اهمیت وجود قانون اساسی بیان کرد: قوام نظام های جدید که به صورت دولت- ملت (nation-state) مطرح می شوند، بر اساس قانون اساسی است و این یکی از دستاورهای بزرگ بشر است و اختصاص به غرب ندارد. حرکت در چارچوب قانون اساسی مبنای نظم نهایی است.

خاتمی یکی از امتیازات قانون اساسی در دوران کنونی را حق قائل شدن برای مردم و حد قائل شدن برای حکومت خواند و توضیح داد: در تئوری، حکومت های گذشته به هر شکلی که روی کار می آمدند، حدی نداشتند و مردم هم حق نداشتند و فقط تکلیف به اطاعت از حکومت داشتند که این در نظام های جدید تغییر کرده است. اگر بخواهیم مرزی بشری نه غربی و شرقی بین دنیای قدیم و جدید بگذاریم، این است که بشر در سیر کمال اجتماعی و تاریخی به این نتیجه رسیده که حکومت های مستبد و خودکامه و تمامیت خواه در شان جامعه انسانی نیست.

وی شکل گرفتن حق حاکمیت مردم بر سرنوشت خود و پذیرش آن را حاصل سیرکمالی جامعه بشری خواند و گفت: بشر به این نتیجه مبارک رسیده است که انسان از آن جهت که انسان است -نه بر اساس جنسیت و نژاد و حتی دین و آیین خاص - دارای حق است و مهم ترین حق، حق حاکمیت بر سرنوشت است. البته این موارد را از متن دین نیز می توان استنباط کرد ولی آنچه در تاریخ تحقق یافته است، با رویکرد اساسی دین و آموزش های پیامبر اکرم و سایر اولیای دین متفاوت بوده است.

خاتمی در ادامه به آموزه های دین اسلام درباره حق انسان اشاره کرد و افزود: به صراحت قرآن، خداوند انسان را مختار آفریده نه مجبور و اگر انسان اختیار دارد، مهم ترین اختیار این است که درباره سرنوشت خود تصمیم بگیرد و خوشبختانه این حق حاکمیت بر سرنوشت خویش در اصل 56 قانون اساسی ایران ذکر شده است و هیچکس نباید این حق را از انسان سلب کند.

رییس جمهور پیشین ایران با بیان اینکه یکی از مهم ترین محورهای قانون اساسی شکل گیری ضابطه نظم اجتماعی بر اساس صاحب حق بودن انسان و دارای حد بودن حکومت است، بیان کرد: موجودیت حکومت بر پایه رضایت و رای مردم است و قدرت واقعی از آن مردم است یعنی اساس قدرت امری است منتشر در میان مردم و قدرت متمرکز (دولت) نماینده مردم است البته دولت و ملت، حقوق و تکالیف متقابل هم دارند.

خاتمی با تاکید بر حق نظارت مردم بر حکومت و تعبیر امیرالمومنین (ع) مبنی بر اینکه «مقدس نیست امتی که مظلوم در برابر ظالم نتواند بدون لکنت زبان بیان حق کند»، افزود: مظلوم باید بتواند بایستد، اعتراض کند و به لکنت زبان نیفتد و با صراحت سخن بگوید نه اینکه به دلیل اعتراض و انتقاد تحت فشار قرار گیرد.

وی در ادامه به ضرورت تعیین حد حکومت ها و حق ملت ها و ضمانت اجرای آنها در قانون اساسی تاکید کرد و یادآور شد: ممکن است ما به این نتیجه برسیم که در تعیین این حد و حق و ضمانت اجرایی آن ایراد و خللی وجود دارد اما این قانون اساسی به شکل دموکراتیک به رای و تایید مردم رسیده است و البته در خود قانون اساسی پیش بینی شده که قابل تغییر و ترمیم است.

خاتمی با بیان اینکه همه باید به قانون اساسی تن بدهند، گفت: شاید در طول زمان مردم به این نتیجه برسند که می توان تغییری در قانون ایجاد کرد اما نباید این را به بوالهوسی واگذار کرد.

وی رمز و راز ماندگاری جامعه را پایبندی به قانون اساسی دانست و با طرح این پرسش که مردم در انقلاب اسلامی چه خواسته ای داشتند؟ بیان کرد: ملت ایران خواستار جمهوری اسلامی بوده و هستند و آنچه مهم است تن دادن به لوازم جمهوری اسلامی است. اصلاح طلبان از جمهوری اسلامی به عنوان خواست تاریخی ملت ایران و حکومتی که متناسب با فرهنگ، سابقه تاریخی کشور و گرایش های موجود در جامعه است دفاع می کنند.

خاتمی جمهوری را متکی بر خواست و اراده مردم معرفی کرد و افزود: تعبیر امام از «جمهوری به همان معنایی که در دنیاست» یعنی پذیرش حق مردم و پذیرش نظارت مردم بر حکومت. این نظارت نه تنها حق بلکه وظیفه مردم است و در آن انتقاد، بحث و گفت وگو، سوال و بازخواست وجود دارد و مردم این حق را دارند که با رای خود حکومت ها را جابجا کنند.

رییس جمهور پیشین ایران در توضیح اسلامیت جمهوری اسلامی با اشاره به دیدگاه هایی که فقط خواهان اجرایی شدن برخی ظواهر دینی هستند و به زندگی، معیشت، حقوق و آبروی مردم توجهی ندارند، این دیدگاه را درست ندانست و یادآور شد: این طور نیست که حکومت متضمن منافع و مصالح مردم نباشد و در برابر فقر و فساد جامعه مسوولیتی نداشته باشد.

وی با طرح این پرسش که آیا باید لوازم جمهوریت را کنار گذاشت تا به اسلامیت رسید؟ این تفکیک را نادرست خواند و یادآور شد از چنین نگاهی داعش و طالبان تولید می شود. جمهوری دستاورد تکامل عملی و علمی بشر در تاریخ است و بشر رنج ها کشیده تا به این نتیجه رسیده که حکومت های مردم سالار متناسب ترین حکومت با کرامت، رشد، مصالح و حقوق انسان است.

خاتمی با مهم خواندن محتوای مردم سالاری و تفاوت نگاه ملت ها به محتوای مردم سالاری گفت که غرب با نگاه لیبرالیستی و تحت شرایط تاریخی خود خواهان محتوای لیبرالی است و ما مسلمانان خواهان محتوای اسلامی هستیم.

وی در ادامه با اشاره به تاکید پیامبر (ص) بر برپایی عدل و قسط در جامعه، ملاک، معیار، نظم و سامان اجتماعی در دیدگاه پیامبر را عدالت خواند و افزود: پیامبر (ص) به برپایی عدل از سوی مردم تاکید دارد نه اینکه پیامبران می آیند که به زور قسط و داد را به جامعه بدهند و منظور از قسط و داد هم عبارت از آن بینش های تنگ و تاریک برخی جریانات نیست. پیامبر بر نقش مردم در به پا کردن قسط تاکید دارند.

خاتمی با بیان اینکه قسط آن است که عقل و عرف بشری بتواند به ملاک های کلی آن برسد گفت: ملاک نظم اجتماعی در بینش دینی قسط و عدل است؛ یعنی عدل میان زن و مرد و بخش های مختلف و همه افراد جامعه. عدل این است که فقر و فساد در جامعه نباشد و زمینه بهره گیری از علم برای همه فراهم باشد و هرکس در این نظام است، حقوقی دارد. مصداق های عدل در قرآن و روایات، بسیار اشاره شده است.

رییس جمهور پیشین ایران در ادامه شرط حکومت اسلامی را پیاده کردن و اجرای عدل در متن جامعه توسط خود مردم با رسیدن به آگاهی و رشد خواند و گفت: اگر جامعه ناعادلانه شد، هر عنوان و ظاهری داشته باشد آن جامعه، جامعه اسلامی نیست.

وی، اخلاق را دومین مبحث مهم جامعه اسلامی معرفی کرد و با اشاره به رسالت پیامبر برای تکامل اخلاق تصریح کرد که طبق آموزه های اصیل دینی در هر جامعه اسلامی باید عدل و اخلاق حاکم باشد و باید جوامع را با این ملاک سنجید. اگر در جامعه ای عدل نباشد و کسانی در فقر به سر ببرند و کسانی دیگر شکم باره باشند و اگر حق مظلوم پایمال شود، این جامعه و جمهوری اگر همه ظواهر اسلامی را هم داشته باشد اما جامعه و جمهوری اسلامی نیست.

خاتمی تاکید کرد که یکی از خواسته های ملت رشید ایران در انقلاب اسلامی علاوه بر دستیابی به امتیازات دموکراسی و آزادی و حق تعیین سرنوشت، انتخابات آزاد و ...، از بین بردن بی عدالتی در عرصه ملی و بین المللی بود.

وی این پرسش را در برابر دنیای غرب گذاشت که دموکراسی در عرصه بین المللی چه جایگاهی دارد و چگونه است که اسراییل که با غصب سرزمین های دیگری ایجاد شده و هر روز در حال سرکوب است و حدود 300 کلاهک هسته ای دارد مورد حمایت است اما آن مظلومانی که می خواهند در خانه خود بمانند، تروریست معرفی می شوند؛ این بی عدالتی نیست؟ آیا نظام های دموکرات دنیا که در عرصه داخلی دستاورد داشته اند توانسته اند این دستاوردها را در عرصه بین المللی پیاده کنند.

خاتمی در ادامه به بداخلاقی های موجود در عرصه سیاست اشاره کرد و توضیح داد: در بینش های قدیم مبنای سیاست، فضیلت بود و از دوره ماکیاولی مبنای سیاست، قدرت تعریف شد یعنی حفظ و بسط قدرت ملاک سیاست می شود و دین و اخلاق با این ملاک سنجیده می شود. با این تعریف اگر رفتار غیر اخلاقی و تحقیر انسان موجب حفظ قدرت شود، مجاز است و البته می گوید حاکم باید ریا کند و خود را با فضیلت نشان دهد.

وی با اشاره به اینکه روح سیاست در دوران جدید سودمداری و آن هم سود مادی و حفظ قدرت است بیان کرد: قدرت های بزرگ بر اساس منافع خود تصمیم می گیرند و با صراحت می گویند منافع ما با منافع اسراییل گره خورده است بنابراین از ستم های او هم حمایت می کنند و روزی دیگر می گویند مصالح ما با اتمی شدن ایران سازگار نیست پس مخالفت می کنیم اما با اتمی شدن اسراییل سازگار است.

خاتمی، حفظ قدرت را ملاک رفتار امروز حکومت ها در عرصه داخلی و بین المللی عنوان کرد و افزود: به لحاظ نظری امروز دنیا به این نتیجه رسیده که انتقاد کردن حق انسان هاست در حالی که امیرالمومنین می گوید انتقاد وظیفه شماست و اگر بخواهیم مبنای واقعی اسلام را پیاده کنیم در واقع ما یک گام از دنیا جلوتریم.

او با اشاره به قرائت های مختلف از دین اسلام به برخی جریانات افراطی متحجر خشن در منطقه که به نام اسلام، زنان را می فروشند و با اره، سر می برند و نامش را جهاد اسلامی می گذارند، اشاره کرد و توجهات را به رفتار پیامبر (ص) پس از فتح مکه و بخشش عمومی جلب کرد و یادآور شد که پیامبر به گروه های تندروی آن روز که قصد انتقام داشتند، فرمود امروز، روز مهربانیست و اسلام واقعی را در همین رفتار پیامبر باید جستجو کرد.

خاتمی تاکید کرد: ما جمهوری اسلامی و اجرای احکام اسلامی را می خواهیم و معتقدیم احکام اسلامی با اجتهاد نو می توانند متحول شوند و طبق دیدگاه های امام (ره) متناسب با زمان و مکان باشند.

رییس بنیاد گفت وگوی تمدن ها در ادامه محتوای جمهوری اسلامی از نگاه اصلاحات را حاکم بودن عدالت و اخلاق در جامعه عنوان کرد و افزود: باید از رای، حق، برخورداری و آزادی مردم دفاع کرد. وی در بخشی از سخنانش پایه های اصلی استقرار یک مردمسالاری و جمهوریت را بسط پایگاه های مدنی خواند و بر ضرورت ساماندهی این نهادها تاکید کرد و گفت: ما در مقام استقرار نظام مردم سالاری هستیم و حکومت وظیفه دارد این گروه ها و تشکل های غیردولتی را تقویت، هدایت و حمایت کند.

خاتمی با بیان اینکه نباید از نگرانی و بیم برخی تلفات به دلیل باز شدن فضا جلوی اصل آزادی و فعالیت ها را گرفت یادآور شد: حکومت باید حوصله داشته باشد و برافروخته نشود. وی با اشاره به رشد جریان اصلاح طلب و نبودن دیدگاه های افراط گرایانه در بین اصلاح طلبان و برعکس وجود افراط در جریان مقابل بیان کرد: خوشبختانه معدلی از اصلاح طلبان و اصولگرایان به یک نوع بلوغ فکری، رشد و اعتدال رسیده اند و این لازمه سیر جامعه در مسیر رشد است و جامعه یک شبه دموکرات نمی شود.

رییس بنیاد باران با ابراز امیدواری نسبت به اینکه ایران به سوی پیاده کردن ملاک های مردم سالاری حرکت کند اظهار کرد: اولین کار این است که حکومت، خود تحمل کند تا تحمل جامعه را بالا ببرد. از دید اصلاح طلبان، انقلاب ما اسلامی است اما اسلامی که ما می شناسیم تمام مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان را شهروند این کشور می داند. عدالت و اخلاق در جامعه و ملاک های جمهوریت در آن جایگاه واحد دارد.

خاتمی در پاسخ به برخی پرسش های دانشجویان درباره عملکرد دولت بیان کرد: آقای روحانی در مقام اعلام موضع یک گام از رویکردهایش عقب نیامده و دفاع کرده اند و با اینکه در تعامل با قوای دیگر احترام آنها را حفظ می کنند اما در عمل بر روی مواضع خود ایستاده اند. وی دولت روحانی را در برخی بخش ها به ویژه اقتصاد و سیاست خارجی موفق خواند و گفت: برخی جریانات اینها را قبول ندارند و نمی خواهند تحمل کنند و امکانات دارند و فعالیت می کنند اما آقای روحانی نیز ایستاده اند و امیدواریم در مذاکرات خارجی هم به نتیجه مطلوب برسند.

رییس جمهور پیشین ایران افزود: ما معتقد بودیم باید فضای امنیتی به فضای سیاسی تبدیل شود و زندانی سیاسی نداشته باشیم و سخت گیری ها و حصرها برداشته شود اما برخی جریاناتی هستند که حیات خود را در تداوم این فضای امنیتی می بینند و آقای روحانی هم نمی توانند واقعیت ها را یک شبه عوض کنند. وی با یادآوری این نکته که رییس جمهور یک روشنفکر نیست که فقط اظهارنظر کند و باید در عمل اقدام کند افزود: اگر ما ببینیم این دولت راه خود را گم نکرده است و نسبت به روال خود تعهد دارد باید حمایت کنیم و سعی کنیم موفق باشد و مشکلاتش را درک کنیم.

خاتمی در مجموع دولت روحانی را دولت موفقی خواند و با بیان اینکه عقبگردی در مواضع روحانی نمی بیند تاکید کرد: البته مشکلاتی وجود دارد و در عملکرد همه دولت ها این مشکلات وجود دارد و نمی توان انتظار داشت که دولت بی عیب باشد. او این نکته را یادآور شد که ما در انتخابات شرکت نکردیم که دوستان ما روی کار بیایند بلکه نظر ما این بود که روال ها و رویکردهای نادرست اصلاح شود و بحمدالله دولت و رییس جمهوری داریم که رویکرد خوبی دارد.

خاتمی در پاسخ به پرسشی درباره پایگاه مردمی اصلاح طلبان و نظارت بر نهادهای کنترلی بیان کرد: ما توسعه خواه و تحول خواهیم و می گوییم مبنای کشور و همه اختیارات و امکانات کشور برای یک گروه و جریان نباشد و البته نمی گوییم جریانات مخالف ما و حتی تندروی ها نباشند ولی در جای خود باشند نه صاحب کشور.

وی به اشتباه اصلاح طلبان در انتخابات 84 و جبران آن با عقلانیت اصلاحات در انتخابات 92 اشاره کرد و گفت: ما در انتخابات 92 دیدیم که روح مردم به جریان اصلاحات علاقه دارد و اگر ما متحد باشیم، مردم انتخاب می کنند بنابراین باید اتحاد خود را حفظ کنیم و ملاک را عقلانیت قرار دهیم و باید همگرایی عقلانی داشته باشیم.

خاتمی بر ستم هایی که طی سال های گذشته بر جریان اصلاح طلبی رفته است، اشاره کرد و گفت: استراتژی ما تعامل است؛ تعامل با حاکمیت و حتی جریان های مخالف با حفظ هویت. گوشزد من به دوستانی است که با رویکرد تعاملی ایراد و اعتراض دارند؛ این تعامل به معنی توبه از هویت خود نیست. هویت ما اسلام خواهی –بخصوص حاکمیت عدالت و اخلاق در جامعه -و جمهوری خواهی –یعنی حاکمیت رای و رضایت مردم در جامعه- است و اگر گفته شود که شرط فعالیت این است که از حق و رای مردم دفاع نکنید و اگر ظلمی به دانشجو و مردم و استادی رفت، سکوت کنید و این پذیرفته شود، دیگر این هویت از بین می رود. تعامل با حفظ هویت را باید مبنای عمل قرار دهیم و امیدوار به رشد جامعه باشیم.  وی در پایان با تاکید بر کمک به دولت و البته نقد دولت با همه نیروهایی که مخالف ویرانگری هستند بیان کرد: معتقدم در جایی که حتی تیشه به ریشه دولت زده می شود چه رسد به اصلاحات، حتی نقد هم باید با احتیاط انجام شود.