شیشه عمر نفت در دستان ایران و عربستان

در نخستین روزهای گرم تابستان سال جاری، شاید هیچ یک از وزرای نفت و انرژی عضو اوپک تصور نمی‌کردند که به یک باره قیمت طلای سیاه در سراشیبی سقوط قرار گیرد و در طول چند ماه قیمت‌ها از بشکه‌ای ۱۱۰ دلار حتی به کمتر از ۸۰ دلار کاهش یابد. با این وجود از اواسط تیرماه سال جاری کاهش شدید قیمت نفت در بازار جهانی آغاز شد و در هفته‌های نخست هر چند کشورهای عضو اوپک و حتی برخی از کشورهای بزرگ تولید کننده نفت غیر عضو اوپک همچون روسیه، مکزیک، عمان و برزیل سعی می‌کردند خود را در برابر سقوط قیمت‌ها خونسرد نشان بدهند اما به تدریج سایه وحشت کاهش قیمت‌ها بر سر بازار نفت خیمه زد.

با تند شدن شیب سقوط قیمت نفت در اواسط تابستان و در حالی که گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه ماجرا جویی می‌کرد و مناقشه سیاسی روسیه و اوکراین هنوز ادامه داشت، انگشت اتهام تولیدکنندگان بزرگ نفت به سمت عربستان سعودی نشانه رفت. معامله گران بزرگ طلای سیاه و سیاستمداران کشورهای نفت‌خیز با ادامه کاهش قیمت نفت، از سناریوی تبانی نفتی عربستان و ایالات متحده آمریکا خبر دادند و تاکید کردند که کاخ سفید با توسل به بشکه‌های نفت سعودی ها قصد دارد با پائین نگاه داشتن قیمت طلای سیاه به اقتصاد کشورهایی همچون روسیه، ایران و ونزوئلا ضربه بزند.

در همین حال، سید محمدعلی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به شکل گیری ائتلاف جدید نفتی بین عربستان و آمریکا برای پائین نگاه داشتن قیمت نفت و ضربه زدن به اقتصاد کشورهایی همچون ایران و روسیه معتقد بود: ایران و روسیه با کاهش قیمت نفت مجبورند بهای گاز صادراتی خود را هم ارزان کنند.

سقوط قیمت‌ها و آغاز جنگ ارزان فروشی
با دو رقمی شدن قیمت نفت در روزهای پایانی تابستانی، کشورهای عربی عضو اوپک شعله جنگ کاهش قیمت طلای سیاه را در بازار جهانی روشن کردند به طوری که آرامکوی سعودی با کاهش یک دلاری هر بشکه قیمت رسمی فروش نفت خود عملا به فرضیه تبانی نفتی خود با آمریکا مهر تائیدی زد. پس از عربستان، شرکت ملی نفت ایران، شرکت بازاریابی نفت عراق، شرکت ملی نفت قطر و کویت و در نهایت امارات متحده عربی هم بهای رسمی نفت خود را کاهش دادند تا بازار نفت به بازار خریدار تبدیل شود تا فروشنده.

در این بین بیژن زنگنه وزیر نفت ایران با رد وجود جنگ کاهش قیمت نفت درباره دلایل کاهش بهای رسمی نفت صادراتی ایران، تنها به یک جمله بسنده کرد:  ایران از تمامی ابزارهای معاملات نفت استفاده می کند. سید محسن قمصری مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران هم با تائید تغییر فرمول فروش نفت ایران با تاکید بر اینکه ایران به دنبال وارد شدن به جنگ کاهش قیمت نفت یا رقابت با عربستان نیست، اعلام کرد: ایران به دلیل کاهش تقاضا اقدام به تغییر فرمول فروش نفت خود در بازار کرده است.

با تضعیف بیشتر بهای نفت در بازار و راه افتادن رقابت ارزان فروشی نفت در بازار، منتقدان وزارت نفت سیاست‌های دیپلماسی انرژی این وزارتخانه را زیر سوال بردند و خواستار ارائه پیشنهاد برگزاری نشست فوق‌العاده اوپک توسط بیژن زنگنه وزیر نفت ایران شدند. سید مسعود میرکاظمی وزیر اسبق نفت و عضو کمیسیون انرژی مجلس به عنوان مهمترین منتقد وزارت نفت در دولت تدبیر و امید با انتقاد از سیاست‌های انفعالی این وزارتخانه در مدیریت بازار نفت گفت: مدیریت بازار نفت به دست عربستان سعودی افتاده است و اظهارات وزیر نفت ایران در راستای تضعیف بیشتر قیمت نفت در بازار است.

زنگنه وزیر نفت هم مهر ماه و در حاشیه آغاز به کار یک نمایشگاه در پاسخ به اظهارات منتقدان خود همچون سید مسعود میرکاظمی باز هم تاکید کرد: نیازی به برگزاری نشست فوق العاده اوپک نیست و تنها برخی از کشورهای عضو این سازمان باید تولید نفت خود را کم کنند تا ثبات قیمت به بازار بازگردد.

یارگیری ایران و ونزوئلا در آستانه نشست اوپک
با ادامه سقوط بیشتر بهای نفت در نخستین هفته‌های پائیز، صدای انتقاد رئیس جمهوری ایران از کاهش درآمدهای نفتی دولت تدبیر و امید درآمد و با قوت گرفتن احتمال کسری بودجه حدود دومیلیارد دلاری، حسن روحانی در کارگروه ویژه اقتصادی دولت به همراه وزرای اقتصاد، بانک مرکزی، معاونان بودجه‌ای خود پای گزارش ویژه وزیر نفت نشست و در نهایت دستوراتی صادر کرد. با صدور دستورات ویژه رئیس جمهوری، دیپلماسی انرژی ایران در کنار ونزوئلا به منظور دفاع از قیمت طلای سیاه راه افتاد به طوری‌که کارشناسان بازار از وزیران نفت و امور خارجه ایران و ونزوئلا به عنوان سفیران نفت اوپک یاد کردند.

زنگنه وزیر نفت ایران پس از دیدار با وزیر نفت عراق که در ماه‌های اخیر به دومین غول تولید کننده نفت اوپک لقب گرفته است پیام نفتی رئیس جمهوری ایران را تقدیم سران کشورهای امارات متحده عربی، کویت و قطر کرد و در آن سو ونزوئلا پس از رایزنی با وزرای نفت و انرژی الجزایر و روسیه، به تهران سفر کرد. در نشست بزرگ نفتی تهران، بیژن زنگنه وزیر نفت ایران و رافائل رامیرز وزیر امور خارجه ونزوئلا در پشت درهای بسته و در غیاب خبرنگاران بر روی نفت بشکه ای ۱۰۰ دلار به توافق دست یافتند و قرار شد به منظور تثبیت قیمت‌ها، طرح کاهش سقف تولید اوپک در دستور کار قرار بگیرد.

نشست ۱۶۶ اوپک زیر سایه دیدار ایران و عربستان
از حدود دو هفته گذشته تاکنون ائتلاف نانوشته کشورهایی همچون ایران، ونزوئلا، اکوادر، الجزایر، قطر و عراق برای کاهش احتمالی سقف تولید نفت اوپک، روند کاهش شدید قیمت جهانی نفت را متوقف کرده است. بر اساس گزارش موسسات معتبر بین المللی در ماه نوامبر سال جاری میلادی سقف تولید نفت اوپک به طور متوسط روزانه حدود ۲۰۰ هزار بشکه کاهش یافته است به طوری که کشورهایی همچون عربستان، عراق، قطر، آنگولا، کویت و نیجریه فتیله عرضه نفت خود به بازار را پائین کشیده اند.

در این بین زنگنه وزیر نفت ایران هم هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی سیاست‌های نفتی ایران در یکصد و شصت و ششمین اجلاس اوپک را تشریح کرد. به گفته وی: وحدت و همگرایی بیشتر در بین اوپکی‌ها به منظور دفاع از قیمت نفت مهمترین سیاست‌های شیخ الوزرا نام برده شده است و این وزیر کهنه کار نفتی تاکید کرده است:  ماموریت اوپک در زمان کاهش قیمت‌ها تازه آغاز می شود. از سوی دیگر قرار است یک روز مانده به نشست اوپک علی النعیمی و زنگنه وزرای نفت عربستان و ایران در وین دیدار و گفتگو کنند که به نظر می رسد کاهش یک میلیون بشکه ای سقف تولید نفت اوپک مهمترین محور این مذاکرات دوجانبه باشد.

به عبارت دیگر مهمترین سناریوی روی میز ایران برای نجات قیمت طلای سیاه در آشفته بازار جهانی نفت، کاهش یک میلیون بشکه یا سقف تولید نفت اوپک است که مهمترین پیام این سناریوی در صورت موافقت و اجماع کل اعضا پایان اختلافات نفتی در نشست وین است که آثار روانی این تصمیم بزرگ منجر به احیای قیمت‌ها در کوتاه مدت خواهد شد.

در همین حال ونزوئلا هم از کاهش سقف تولید نفت اوپک حمایت کرده و خاطرنشان ساخته است:  دولت کاراکاس برای تثبیت قیمت نفت در بازار حاضر به کاهش تولید و عرضه نفت خود است. همزمان با جدی شدن احتمال کاهش سقف تولید نفت اوپک، روسها هم مسافر وین شده‌اند و قرار است الکساندر نواک وزیر انرژی فدراسیون و ایگور سچین مدیرعامل شرکت روس نفت به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت روسیه درباره کاهش عرضه نفت توسط کشورها با اعضای اوپک دیدار و گفتگو کنند.

با این وجود چنانچه اعضای اوپک در یکصد و شصت و ششمین نشست خود در وین بر روی کاهش سقف تولید به توافق برسند و اختلافات به حداقل کاهش یابد احتمال تقویت قیمت طلای سیاه وجود خواهد داشت و در غیر این صورت پیش بینی فعالان بازار از سقوط قیمت نفت به کمتر از ۶۰ دلار حکایت دارد.