چرا ممنوعیت فروش اس-۳۰۰ لغو شد؟

دیروز سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که با توجه به برداشته شدن منع فروش اس-۳۰۰ به ایران، تهران باید قرارداد جدیدی برای تحویل این سامانه با مسکو امضاء کند. این در حالی است که قرارداد فروش سامانه دفاعی اس – ۳۰۰ که سال ۲۰۰۷ میان دو کشور به امضا رسید نه از سوی جمهوری اسلامی ایران، بلکه از سوی روس‌ها و به صورت یک طرفه معلق شد.

بر این اساس، اگر اراده‌ای وجود داشته باشد، هنوز این قرارداد می‌تواند به قوت خود پابرجا باشد و روس‌ها مطابق آن قرار داد، به تعهدات خود عمل کنند. مگر آنکه اهداف دیگری مد نظر روس‌ها باشد که محتمل‌ترین هدف هم می‌تواند تلاش برای مختومه کردن پرونده شکایت ایران از روسیه در دادگاه حکمیت بین‌المللی ژنو باشد.

چرا قرارداد فروش اس-۳۰۰ تعلیق شد؟
جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۷ به منظور تقویت سامانه دفاعی خود به خصوص برای مقابله با حملات احتمالی موشکی به تاسیسات هسته‌ای‌اش، قرارداد خرید یک سامانه پیشرفته موشکی تحت عنوان اس- ۳۰۰ به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار با روسیه منعقد کرد. سامانه موشکی اس-٣٠٠ یکی از سرسخت‌ترین سپرهای موشکی است. طبق آنچه در مشخصات سایت سازنده این سامانه آمده، این موشک‌ها توانایی رهگیری بیش از صد هدف و درگیری با بیش از ١٢ هدف را به طور همزمان دارد.

پس از افشا و رسانه‌ای شدن این قرارداد میان ایران و روسیه، فشارهای غرب در اوج تنش در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران و در بهار روابط مسکو – واشنگتن افزایش پیدا کرد. روس‌ها برای آنکه بتوانند رضایت طرف‌های غربی خود، اسرائیل و کشورهای عرب خاورمیانه و در راس آن عربستان سعودی را جلب کنند، بند هشتم قطعنامه ١٩٢٩ شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را بهانه عمل نکردن به تعهد خود با وجود پرداخت ١۶٧میلیون‌دلار پیش پرداخت این قرارداد از سوی این ایران قرار دادند.

بر همین اساس دمیتری مدودف رئیس جمهور وقت روسیه، شهریور ماه سال ۱۳۸۹، نه تنها از صدور سامانه‌های موشکی اس-۳۰۰، به ایران سرباز زد بلکه فروش ادوات زرهی، هواپیما‌های جنگی، بالگرد‌ها و ناو‌ها به ایران را ممنوع کرد. طرف روس به طور یکجانبه معامله با ایران را در این زمینه که جمعاً معادل ۸۰۰ میلیون دلار بود و قراردادهای بعدی معادل ۴. ۲ میلیارد دلار در زمینه همکاری نظامی فنی را لغو کرد.

مدودف در واکنش به درخواست‌های مصرانه بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل طی‌‌ همان فرمان استفاده از سرزمین روسیه برای ترانزیت تسلیحات به ایران، انتقال اسلحه از خاک روسیه، واگذاری آن به ایران در خارج از روسیه زیر پرچم روسیه را ممنوع کرد. همچنین منع ورود بعضی شهروندان جمهوری اسلامی ایران به روسیه اعلام شد که اسراییل و ایالات متحده سوء ظن داشتند که آن‌ها در توسعه جنبه نظامی برنامه هسته‌ای ایران دست داشتند.

امتناع از صدور اس-۳۰۰ به ایران به روابط روسی- ایرانی لطمه عظیمی زد و اعتماد ایرانیان به روسیه را تقریباً به طور کامل از بین برد. پس از این اقدامات روسیه، این موضوع به مناقشه‌ای جدی میان دو طرف تبدیل شد. وزارت دفاع ایران به دادگاه حکمیت بین‌المللی ژنو شکایت برد که دادگاه رسیدگی‌کننده به پرونده شکایت ایران از روسیه به دلیل فسخ قرارداد یک طرفه سامانه موشکی اس- ٣٠٠، روسیه را به پرداخت چهارمیلیارد دلار محکوم کرد.

چرا ممنوعیت فروش اس-۳۰۰ لغو شد؟
پس از گذشت حدود هشت‌سال از این قرارداد و نزدیک به چهار سال از فسخ آن، هنوز تکلیف این قرارداد و یا پرداخت جریمه محکومیت این قرار دادمعلوم نبود تا اینکه، ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه، دوشنبه گذشته با صدور حکمی ممنوعیت تحویل سیستم‌های موشکی پدافند هوایی اس-۳۰۰ به ایران را لغو کرد.

این حکم پس از آن صادر شد که روابط روسیه و غرب و تحت تاثیر بحران اوکراین دستخوش تنش و درگیری شد و غرب تحریم‌های شدیدی را علیه روسیه وضع کرد که این تحریم‌ها اقتصاد این کشور را وارد بحرانی تازه کرد به طوری که ارزش پول ملی این کشور به پایین‌ترین حد خود در سال‌های گذشته رسید. بر این اساس به عقیده بسیاری از تحلیل گران، ایران و لغو ممنوعیت فروش این سامانه، یکبار دیگر وجهه المصالحه مناسبات روسیه و غرب شده است.

به نظر می‌رسد که رییس جمهوری روسیه تلاش دارد با فروش سامانه موشکی اس – ۳۰۰ به ایران که منجر به بروز نگرانی در سطح مقامات غربی از جمله آمریکایی‌ها شده است، آن‌ها را وادار به تعدیل مواضع علیه روسیه و لغو برخی تحریم‌ها کند. رییس جمهوری روسیه در حالی حکم لغو ممنوعیت فروش سامانه موشکی اس- ۳۰۰ به ایران را صادر کرده است که هنوز زمان دقیقی برای ارسال این سامانه به ایران، مطابق با قراردادی که میان دو کشور امضا شده بود اعلام نکرده است. بر این اساس تنها وعده ارسال این سامانه به این ایران داده شده است.

از این رو تا زمانی که این سامانه وارد خاک ایران نشود نمی‌توان روس‌ها را متعهد به قول و قرارشان دانست و ممکن است همانطور که روزی قرارداد با ایران را تحت فشار غرب به حالت تعلیق در آورد بار دیگر پس از دستیابی به برخی اهداف پشت پرده لغو ممنوعیت فروش اس- ۳۰۰ به ایران از جمله تعدیل اعمال برخی تحریم‌ها، دوباره لغو کنند.

البته تعلیق دوباره این قرارداد احتمالا برای روس‌ها جریمه در پی نخواهد داشت چرا که آن‌ها فروش سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران را منوط به انعقاد قراردادی جدید کرده‌اند که در این صورت عملا پرونده شکایت ایران از روسیه در دادگاه حکمیت بین‌المللی ژنو که منجر به صدور حکم جریمه ۴ میلیارد دلاری مسکو به تهران شده بود مختومه می‌شود.