عادت زیستن در رانت

در فرهنگ لغت معین و در تعریف کلمه رانت آمده: «درآمدی که از فرصت‌ها و موقعیت‌های برتر به دست آمده باشد، ثروت حاصل از کار غیرتولیدی و بادآورده.» زایش و رویش رانت در زمینی اتفاق می‌افتد که فرصت‌ها، سرمایه و امکانات بدون در نظر گرفتن توانمندی‌ها، تخصص، دانش و تجربه تجمیع شده افراد، در اختیار یک شخص خاص گذاشته می‌شود. رانت، ایجاد و یا فراهم کردن فرصتی نابرابر برای افراد برابر است، چرا که تامین مالی و اقتصادی که در رانت صورت می‌گیرد از راه دست‌رنج حاصل نیامده و ثروت-جایگاهی بادآورده است. وجود رانت در ساختار سازمانی، سازمان مورد نظر را تنبل، پر توقع و آن اداره را با بهره‌وری بسیار پایین روبه‌رو می‌کند.

اداره‌ که درآمدهای آن به صورت رانت و بدون زحمت کارکنان به دست می‌آید، ناخواسته کارمندان سازمان را به انسان‌هایی بدون تلاش و همیشه متوقع تبدیل می‌کند. همین وضعیت در اشخاص و شیوه زیست آنان در جامعه نیز اتفاق می‌افتد، افرادی که بدون تلاش و کسب دانش مرتبط به پست‌های میانی و ارشد دست پیدا می‌کنند، انسان‌هایی که به سادگی مجوز برخی از کارها را به دست می‌آورند و چنین اشخاصی ناخواسته به رانت‌جویی، رانت‌خواهی و زیستن در فضای رانت انس می‌گیرند. چنین افرادی در هر زمانه‌ای دارای امکاناتی  بودند که دیگران یا محروم از آن خدمات بوده‌اند و یا اینکه به هر دلیل بخشی از همین امکانات از شهروندان عادی گرفته و در اختیار رانت‌خواران قرار داده شده است.

اعتراض‌ برخی از متولیان پیام‌رسان‌های داخلی به دولت درباره ایجاد کردن فضای تبلیغاتی، مسدود کردن پیام‌رسان‌های خارجی، در اختیار گرفتن امکاناتی بیش از سایر نرم‌افزارها، توقع جذب کاربر توسط دولت و سایر نهادها و. . . برآمده از فضای زیست رانتی آنان در سمت‌ها و مشاغل گذشته بوده است. افرادی که در هر شرایطی از رانت استفاده کرده‌اند و حال در فضای رقابتی که شکل گرفته، توانایی رقابت ندارند. از همین‌رو با استفاده از روش‌های غیرحرفه‌ای تلاش می‌کنند که کلیت پیام‌رسان‌های خارجی را ناامن، متهم به رواج فحشا و حتی عامل اصلی گسست خانواده‌های ایرانی معرفی کنند. چنین افرادی هیچ‌ وقت در کسب و کارهای جدید خلاق نبوده‌اند، توانایی راه‌اندازی شغل بدون استفاده از رانت را نداشته‌اند، با این حال قرار گرفتن آنان در فضای متفاوت و غیررانتی سبب شده پس از مدتی که وضعیت را مساعد نبینند، با ادبیاتی طلبکارانه با مدیران سایر بخش‌ها سخن بگویند و همچنان سهم بیشتر و افزون‌تری را طلب کنند. چنین ادبیاتی تنها از زیست در فضای رانتی شکل می‌گیرد.

رانت به غیر از برهم زدن نظم اداری و سازمانی، رفتارهای فرد را نیز به مرور زمان تغییر می‌دهد. هنگامی که افراد ناتوان، کارمندان ضعیف، انسان‌های غیرمتخصص و اشخاص ناتوان به کارهای مهم و اساسی گمارده می‌شوند، خواسته-ناخواسته رفتار این اشخاص به سوی دریافت رانت بیشتر و متوقع‌تر شدن میل می‌کند. در واقع تا زمانی که فضای رانت بر قسمت‌هایی از اقتصاد، سیاست و اجتماع حاکم باشد، با ادبیاتی متوقع و طلب‌کارانه از سوی رانت‌جویان روبه رو خواهیم بود. به عبارتی بروز رفتارهای رانت‌خواهانه، معلول سیستم رانت‌پرور است و تا‌ترمیم نشدن آن، با شخصیت‌های غیرمتخصص ولی پرتوقع در حوزه‌های مختلف روبه رو هستیم.