مروری بر 9 دوره مجلس پس از انقلاب

 سعید پایدار فرد

---

مجلس اول
انتخابات این مجلس با آزادی نسبی و بدون نظارت شورای نگهبان در خرداد ماه 1359 برگزار شد و 243 نفر توانستند کرسی‏های آن را تصاحب کنند. بنابر اعلان رسمی، 52 درصد از واجدان شرایط در این انتخابات شرکت‌کردند. در این مجلس نمایندگان مختلفی از تفکرات گوناگون به چشم می‏خورد که پس از مستقلین، اکثریت آن‏ها مربوط به حزب قدرتمند جمهوری اسلامی و ائتلاف‌های همراه آن بود. از نهضت آزادی، ائتلاف طرفداران رییس جمهور، جبهه‌ی ملی و حتی حزب توده نیز در این مجلس نمایندگانی حضور داشتند. ریاست مجلس اول شورای اسلامی که تا خرداد 1363 ادامه داشت، بر عهده آیت الله هاشمی رفسنجانی بود. از مهم‌ترین اقدامات مجلس اول صدور رای عدم کفایت بنی صدر بود که با حواشی زیادی همراه شد.

مجلس دوم
انتخابات دومین دوره مجلس پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحت نظارت کامل شورای نگهبان در سال 1363 انجام شد. میزان مشارکت عمومی در این انتخابات شامل 64 درصد واجدین شرایط بود. در این مجلس 270 نماینده حضور داشتند که اکثریت از آن جناح راست حزب جمهوری اسلامی بود. ریاست این دور مجلس که تا خرداد 1367 ادامه داشت نیز بر عهده‏ هاشمی رفسنجانی بود. مجلس دوم در مجموع فضای یکدستی داشت و اختلافات در آن مربوط به جناح چپ و راست داخل حزب جمهوری اسلامی بود.

مجلس سوم
انتخابات دوره‏ سوم مجلس شورای اسلامی (البته آن موقع در قانون اساسی هنوز نام مجلس شورای ملی وجود داشت) در فروردین 1367 و تحت نظارت شورای نگهبان انجام شد و 333 نفر را راهی پارلمان کرد. در این انتخابات حدود 60 درصد از واجدین شرایط پای صندوق‌های رای آمدند. با اینکه در این مجلس مجمع روحانیون مبارز (وابسته به جناح چپ) به پیروزی چشمگیری دست یافت، اما ریاست این مجلس نیز تا سال 1368 بر عهده‏ هاشمی رفسنجانی بود. پس از انتخاب ایشان به عنوان رییس‌جمهور ‌و خروج ایشان از مجلس، حجت الاسلام مهدی کروبی با رای نمایندگان ریاست آن مجلس را بر عهده گرفت. در این دوره پس از بازنگری در قانون اساسی، نام مجلس شورای ملی رسما به مجلس شورای اسلامی تغییر یافت.

مجلس چهارم
انتخابات دوره چهارم مجلس شورای اسلامی با مشارکت حدود 58 درصدی مردم در سال 1371 برگزار شد و از بین داوطلبان 333 نفر توانستند کرسی‌های مجلس را تصاحب کنند. در این مجلس اکثریت با جناح راست بود و علی اکبر ناطق نوری و حسن روحانی به‌ترتیب رییس و نایب رییس آن بودند.

مجلس پنجم
انتخابات دور پنجم مجلس در اسفند 1374 برگزار گردید. 71. 1 درصد از واجدان شرایط در این انتخابات شرکت کردند که بالاترین میزان مشارکت در ادوار مجلس پس از انقلاب می ‏باشد. در این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی علاوه بر شرکت جامعه روحانیت مبارز (وابسته به جناح راست) و نیرو‌های پیرو خط امام (وابسته به جناح چپ) ، حزب تازه تاسیس کارگزاران سازندگی نیز به رقابت پرداخت. گفتنی است مجمع روحانیون مبارز (وابسته به جناح چپ) ، به علت اعتراض به رد صلاحیت‌های گسترده از دادن لیست خودداری کرد. اکثریت شکننده‏ی این مجلس نیز متعلق به جناح راست سنتی بود، اما بر خلاف دور گذشته نیروهای چپ و حزب کارگزاران نیز توانستند اقلیت قدرتمند و تاثیر گذاری به وجود بیاورند.

مجلس ششم
جریان برخاسته از جناح چپ موسوم به اصلاح‌‌طلبان که در انتخابات ریاست جمهوری سال 1376 به پیروزی چشمگیری دست یافته بودند، سه سال بعد یعنی در سال 79 توانستند اکثریت مطلق کرسی‌های پارلمان را نیز تصاحب کنند. بنابر اعلان رسمی وزارت کشور، حدود 70 درصد از واجدین شرایط در این انتخابات شرکت کردند. ریاست مجلس ششم شورای اسلامی بنابر مصلحت اندیشی برای کاهش تنش بین جناح راست و مجلس، به حجت‌الاسلام مهدی کروبی سپرده شد. البته انتخاب نواب رییس به آرای عمومی نزدیکی بیشتری داشت و آقایان بهزاد نبوی و محمدرضا خاتمی به‌ترتیب به عنوان نایب رییس اول و دوم مجلس انتخاب شدند. صدور محکومیت ده ساله برای محمد لقمانیان نماینده همدان که با اعتراض شدید نمایندگان مجلس مواجه شد، یکی از اولین جنجال‌های این مجلس بود. البته سرانجام لقمانیان با تهدید مهدی کروبی به استعفا که این حکم را خلاف اصل 84 و 86 قانون اساسی مبنی بر مصونیت قضایی نمایندگان می‏ دانست آزاد شد. همچنین درگیری بر سر اصلاح قانون مطبوعات، انتشار نامه‏ محرمانه‏ جمعی از نمایندگان به رهبر انقلاب و در آخر ماجرای تحصن و استعفای برخی نمایندگان به دلیل اعتراض به رد صلاحیت آن‌ها در انتخابات مجلس هفتم، این مجلس را به پر تنش‌ترین مجلس پس از پیروزی انقلاب تبدیل کرد. مجلس ششم تا 6 خرداد ماه 1383 وظیفه قانون گذاری را بر عهده داشت.

مجلس هفتم
انتخابات مجلس هفتم شورای اسلامی در سایه‏ رد صلاحیت اصلاح‌‌طلبان در اسفند ماه 1382 و با مشارکت 50 درصدی مردم برگزار شد و اصول‌گرایان توانستند اکثریت مطلق کرسی‌ها را تصاحب کنند. این مجلس از خرداد 1383 تا 87 وظیفه‏ قانونگذاری را بر عهده داشت. غلامعلی حداد عادل و محمدرضا باهنر به‌ترتیب رییس و نایب رییس اول آن بودند. از جنجالی‌ترین مصوبات این مجلس، طرح تثبیت قیمت‌ها بود که بسیاری از اقتصاد‏دانان آن را یکی از عوامل اصلی افزایش تورم در سال‌های بعد می‏‌دانستند. گفتنی است با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد، این مجلس با زیر پا گذاشتن مصوبه‏  قبلی خود، طرح سهمیه‌بندی بنزین را تصویب کرد!

مجلس هشتم
انتخابات دوره‏ هشتم مجلس شورای اسلامی در حالی برگزار شد که بسیاری از نامزد‌های اصلاح طلب و تمام گزینه‏‌های نهضت آزادی رد صلاحیت شدند. این مجلس از خرداد 87 تا خرداد 91 وظیفه‏ی قانون‌گذاری را بر عهده داشت. درصد مشارکت مردم در این انتخابات 51 درصد و همچنین آرای اخذ شده از تهران مربوط به 30 درصد واجدان شرایط بود. اکثریت کرسی‏‌های این مجلس را اصول‌گرایان توانستند تصاحب کنند. علی لاریجانی ریاست این مجلس را بر عهده داشت.

مجلس نهم
انتخابات مجلس نهم در اسفند ماه 1390 برگزار و با پیروزی اصول‌گرایان به پایان رسید. بر اساس آمار وزارت کشور میزان مشارکت مردم در این انتخابات حدود 64 درصد بود. در انتخابات این دوره اکثریت اصلاح‌‌طلبان فعالیت خاصی برای کسب کرسی‏‌های بهارستان نداشتند. پس از شروع به کار این مجلس در خرداد91 رقابت بین اصول‌گرایان نزدیک به علی لاریجانی و اصول‌گرایان نزدیک به حدادعادل و جبهه‌‏ی پایداری (حامیان احمدی‌نژاد) بیشتر نمایان شد. هم اکنون ریاست این مجلس را علی لاریجانی بر عهده دارد.