کنترل "ریزگردها" در گرو ثبات سياسي عراق

مدیر ملی مبارزه با پدیده گردوغبار سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در گفت و گو با سايت تدبیر مي‌گوید: تنها 15 تا 20 درصد از گردوغبارهایی که در کشور منتشر مي‌شود منشاء داخلی دارند و 80 تا 85 درصد منشا این گردوغبارها خارجی هستند. ضیاالدین شعاعی کشورهای اردن، سوریه و عراق را در این موضوع دخیل مي‌داند و مطرح مي‌کند: با وجود بارش های خوبی که در منطقه داشته ایم اما متاسفانه با بسته شدن آب بر روی بین النهرین به وسیله گروه های تروریستی مخالف دولت عراق، بر شدت گردوخاک ها افزوده خواهد شد.
 
با توجه به اقداماتی که تا به حال انجام شده است امسال هجوم  گردوغبار در کشور کنترل خواهد شد؟
 براساس برآوردهایی که خیلی هم دقیق نیست، برای مبارزه با گرد وغبار در حقیقت باید آن را از منشا کنترل کرد.  گرد و غبار از منشا اردن و غرب سوریه شروع و سپس در عراق تشدید مي‌شود و با توجه به بادی که آن را حمل مي‌کند وارد کشور ما مي‌شود. طبیعتا چون ما نیز در کشور منشاهایی داریم بخشی از آن هم در کشور ما تشدید مي‌شود. براساس مطالعاتی که توسط مراکز پژوهشی دانشگاه ها انجام شده، میزان مشارکت منشاءهای داخل کشور را بین 15 تا 20 درصد اعلام کرده اند. اگر این آمار هم صحیح باشد طبیعتا 80 تا 85 درصد منشا این گردوغبارها منشا خارجی است. کنترل آن هم مستلزم این است که یک اراده و اعتبار قابل توجه داشته باشیم و در یک برنامه ریزی دراز مدت بتوانیم منشاءهای خارجی را کنترل کنیم.
 
منظورتان اعتبار اعتبار مالی است؟
 بله هم اعتبار مالی و هم اراده از طرف کشورهای همجوار برای همکاری به قصد حل این مشکل باید وجود داشته باشد. شما مي‌دانید که در کشور سوریه ثبات سیاسی وجود ندارد که ما از آن ها انتظار داشته باشیم که مبارزه با ریزگرد را در اولویت قرار دهند. در کشور عراق هم عمدتا استان هایی که منشا هستند  بخشی از گردوغبار از زمین های کشاورزی است که رها شده و از عمده ترین دلایل آن هم چیزی که اصلا تصور نمی شد این است که گروه های معاند آب دجله را به روی پایین دست ببندند. طبیعتا زمین کشاورزی که کشت نشود ریزگردهایی که ذرات آن زیر 2.5 میکرون است را تولید مي‌کند و باعث بروز این مشکلات مي‌شود.
 
دفتر ملی مقابله با گرد وغبار حدود یک ماه است که فعال شده ومقابله با این پدیده یک برنامه ریزی بلند مدت لازم دارد. عمده زیر ساخت ها را در این مدت شکل داده ایم و برنامه داریم که تعاملات منطقه ای را، با نشست هایی که با کشورها برنامه ریزی کرده ایم و با استفاده از توان سازمان های بین المللی مثل UNDP، UNP،GP فعال کنیم. به برنامه هایی هم رسیده ایم و مشغول تدوین و نهایی کردن آن هستیم.
همه فعالیت های ما به این منجر مي‌شود که برنامه کنترل گرد و غبار را برای سال های بلند مدت و کوتاه مدت طراحی کنیم. بنابراین زمانی این وضعیت کنترل مي‌شود که ما بتوانیم روی منشاء های اصلی((hot spat آنها را کنترل کنیم. نگران نیستیم و امیدواریم به عنوان معضلی که همه کشورها از آن آسیب مي‌بینند و اراده کلی برای کنترل آن وجود دارد اما شرایط برای آن فراهم نشده است وقت و زمان خود را حداقل برای تهیه برنامه منطقه ای بگذاریم تا برای پایان سال حداقل به تفاهم هایی برسیم.
 
با توجه به این که مي‌فرمایید سوریه و عراق در حال حاضر توان کمک ندارند راهکار دیگری برای حل این مسئله وجود ندارد؟
 ما ناامید نیستیم، به هر حال قرار نیست که این کشورها همیشه در همین شرایط باقی بمانند. ان شاالله به مرور زمان این کشورها به ثبات مي‌رسند. در ملاقات هایی که با مسئولان عراق و آقای نوری مالکی داشتیم به این موضوع تاکید داشته اند که برای آنها هم محیط زیست یک اولویت به حساب مي‌آید.  امیدواریم این ثبات برقرار شود و دولت ها بتوانند در کنار هم بنشینند و یک برنامه مدون دراز مدت را تدوین کنند که با اجرای این برنامه ها به مرور بتوان هر سال درصدی از این گرد و غبارها را کنترل کرد. واقعیت این است که کنترل ریزگردها تنها در این صورت قابل کنترل خواهد بود.
 
اما با وجود این شرایط هم بیکار ننشستیم و در حال حاضر بحث حفظ سلامت مردم برایمان مهم است و درباره آن هدفگذاری کرده ایم. برنامه هایی داریم که با اطلاع رسانی های به موقع، با پیش بینی های کوتاه مدت و پیش بینی های بلند مدت که البته ابزار و ادواتی مي‌خواهد که آن هم جزء برنامه ها هست شرایطی را فراهم کنیم که برای یک سال احتمال وقوع ها را دقیقتر پیش بینی کنیم و به مردم هشدار های لازم را بدهیم. در کنار آن در حال فعالیت هستیم تا آسیب پذیری مردم را کمتر کنیم.
 
چه برنامه هایی برای کمتر شدن این آسیب ها در نظر دارید؟
 باور ما بر این است که دولت باید یک هدایتگر خوب باشد. با توجه به شعار این دولت که "دولت تدبیر و امید" است، این تدبیر را به کار برد که صنایع و بخش خصوصی را فعال کنیم تا نیازهای مردم را برای کاهش آسیب پذیری رفع کنیم. مثل تولید ماسک های متناسب با شرایط ریزگردها، تشویق صنعت به تولید فیلترها، تولید توری ها، تولید کولرهایی که مردم حداقل درمحیط های مسکونی خود از آسیب ها مصون باشند.
 
منشاءهای داخلی یکی دیگر از برنامه های ما هست که شرق کشور و دریاچه هامون یکی از قطب های این برنامه است، همچنین در غرب کشور هم یک سری از منابع تولید گرد و غبار را داریم مثل استان خوزستان و ... برنامه داریم که تا پایان سال یا حداقل پایان شش ماه اول برنامه اجرایی آن را تدوین کنیم. با توجه به اینکه دولت نیز قول هایی در این باره داده که از این برنامه ها حمایت کند. باید تامین اعتبار کنیم و بتوانیم برنامه زمان بندی کنترل گرد و غبار را از منشا های داخلی بدهیم. البته این موضوع به این معنی نیست که ما در داخل کشورچالش نداشته باشیم، همان طور که مي‌دانید امسال ما سیزدهمین سال از یک خشکسالی بی سابقه را پشت سر گذاشته ایم.

طبیعتا خشک شدن تالاب ها و ایجاد منشاء های جدید بخشی از مشکلات ناشی از خشکسالی است که منطقه را فراگرفته است. البته بهار بارش باران خوب بوده اما به میزانی نیست تا اعلام کنیم که خشکسالی منتفی شده است. در بسیاری از مناطق کشور تنها متوسط بارش را دریافت کرده ایم و نمی توانیم مدعی شویم که ترسالی بوده است. اما به هر حال با توجه به این بارش ها شاید امسال از شدت ریزگردها و تعداد وقوع آن به خصوص در زمان هایی که بادهای گرم منطقه شروع به وزدیدن کند کاهش داشته باشد.
 
حالا که از طریق آب بین النهرین نمی توان جلوی ورود ریزگردها را گرفت آیا مالش پاشی نتیجه بهتری ندارد؟
 این ها همه جزء برنامه های مدیریتی است. طبیعتا مالش را هم باید پاشید، در اصطلاح فارسی به آن خاک پوش مي‌گویند. این ماده ترکیبی متشکل از مواد نفتی است و خود در مناطق نزدیک به مناطق مسکونی معضلات زیست محیطی داشت، چون به هر حال یک ماده نفتی است. اما خوشبختانه بخش تحقیقات کشور توانسته در مورد مالش هایی که اثرات زیست محیطی و اثرات سمی نداشته باشد تولیدات و ابتکاراتی داشته باشد.
زمانی که مطرح مي‌شود برنامه کنترل گرد و غبار از منشا،  یک بخش از آن پاشیدن همین مالش ها است برای اینکه ذرات را به هم بچسباند و در برابر هجوم باد جدا نشود، بخش دیگری به کاشت جنگل های دست کاشت مربوط مي‌شود، همچنین تعامل آب است که شاید بتوان بخشی از حقابه تالاب های بین النهرین را که یکی از معضلات بزرگ منشاءها برای ما هست حل کرد، حدود 90 درصد از پوشش مالش لندها یا تالاب های بین النهرین به دلیل اینکه آب از بالا دست کنترل شده و آورد دجله و فرات به شدت کاهش پیدا کرده است، شاید تعاملات بین دولی باعث شود حقابه این تالاب ها رها شود و مجدد به سرزمین های سبز و با رطوبت بالا تبدیل شوند.
 
امیدی هست که عراق همان طور که بر روی کاغذ تعهد کرده است به صورت عملی هم به تعهدات خود عمل کند؟
 این اراده را در سیاستمداران عراقی خیلی قوی دیدیم و در مذاکراتی هم که خانم دکتر ابتکار در بهمن ماه در سفر به آن کشور داشتند توافقاتی برای تشکیل هیات های مشترک شده است. ما این ابراز علاقه را مستقیما به آن بخش از فعالیت های منطقه ای خود منتقل کردیم. طبیعتا چون علاقه وجود دارد دولت عراق هم با جدیت در این نشست ها شرکت مي‌کند ولی تهیه برنامه کنترل یک مبحث است و اجرای این برنامه ها و شرایط مساعد برای اجرای این برنامه ها یک شرایط دیگر است که باید امید به آینده داشت.