وقتی تهران چوب حراج می خورد

صحن علنی مجلس شورای اسلامی پس از گذشت 2 هفته از فاجعه پلاسکو، میزبان وزیر کشور و شهردار تهران بود تا شنونده گزارش های آنها در خصوص اتفاقات و اقدامات صورت گرفته باشد . کمیسیون های عمران ، شوراها ، بهداشت واجتماعی مجلس نیز گزارش های خود را ارایه کردند .

در حالی که کارشناسان دیدگاه های مختلفی را در باره علل و عوامل وقوع چنین حادثه ای عنوان می کنند اما اکثر آنها نقش مدیریت شهری را در این حادثه برجسته می دانند و می گویند فاجعه «پلاسکو» که براثر آن تعدادی از آتش نشانان فداکار را شهید و چند شهروند را به کام خود کشاند نتیجه مدیریت شهرداری ها با نگاه تجاری بر شهر بوده که امروز می تواند تلنگری باشد تا مسئولان و مردم با نگاه ملی به دنبال افزایش ایمنی شهر در برابر مخاطرات باشند.
حادثه صبح پنج شنبه سی ام دیماه با صدای آژیر آتش نشان ها آغاز شد. هر چند ماموریت آتش نشان ها در ساعات اولیه اطفای حریق طبقات نهم و دهم ساختمان پلاسکو بود اما ناگهان پلاسکو بر سر تهران آوار شد و این بار ماموریت آتش نشان ها نجات پیکر همکاران و هموطنانشان بود که پس از گذشت 9 روز آوار برداری پیکر 16 آتش نشان و چند تن از کسبه این ساختمان بیرون کشیده شد.
ساختمان پلاسکو پس از گذشت بیش از پنجاه و اندی سال تاب نیاورد و پس از سه ساعت تلاش آتش نشانان برای اطفای حریق آن به یکباره فروریخت. حال از نماد مدرنیته تهران دهه 40 تنها زمینی خالی باقی مانده که در خیابان مختاری بر روی هم تلمبار شده است. تهرانی ها هراس این را دارند که عمر ساختمان های فرسوده این شهر که برخی ابی شباهت با پلاسکو نیستند مانند ساختمان «آلومینیم» چه زمانی به پایان می رسد.
هر روز مخاطرات زندگی در تهران بیشتر دامن شهروندانش را می گیرد. همین چند ماه پیش بود که در جریان حفاری تونل مترو یکی از لوله های گازی در محدوده شهران منفجر شد، این سانحه تنها جان یک نفر کارگر مترو را گرفت و به همین دلیل شاید خیلی زود از خاطر مسئولان شهری فراموش شد. پس از آن هم مردم تهران شاهد فرونشست های متعدد در خیابان های تهران از جمله خیایان ولیعصر و مولوی بودند. داستان مخاطرات کلانشهر تهران به همین جا ختم نمی شود.
گودبرداری های ناایمن از دیگر موضوعاتی است که زندگی مردم تهران را تهدید می کند. تاکنون این گودبرداری ها جان چندین شهروند پایتخت نشین را گرفته است که مهم ترین آن پروژه «ایران زمین » بود که هنوز هم از خاطر تهرانی ها پاک نشده است.
برخی می گویند این حجم از تهدیدهای زندگی در شهر تهران به نحوه مدیریت شهری باز می گردد ، یکی از مخالفان این نوع مدیریت ،«عباس آخوندی» وزیر راه و شهرسازی است. چند روز پس از فروریزش پلاسکو وزیر راه و شهرسازی در انتقاد به اداره امورشهری پایتخت گفت: سانحه پلاسکو نتیجه سازش مدیران شهری با سوداگران و مدیریت شهری تجارت پیشه است.» آخوندی پیش از این هم درباره پیامدهای منفی این نحوه اداره شهر هشدار داده بود و حتی کار به جایی رسید که یکبار به وزارت کشور پیشنهاد حذف شهرداری در صدور مجوزهای شهرسازی را داد.
کارشناسان شهرسازی، مهم ترین عامل نبود ضابطه شهری در تهران را وابستگی بودجه شهرداری به شهرسازی می دانند. به طوری که همواره توصیه می شود منبع درآمدهای پایدار برای شهرداری ها تعریف شود تا طبق گفته وزیر راه و شهرسازی عصر مدیریت تجارت پیشه در تهران به پایان برسد.

** نگاه تجاری شهرداری ها به شهر
«هوای تهران را فروخته اند» این صریح ترین انتقادی است که وزیر راه و شهرسازی نسبت به اداره شهر تهران داشته است. طبق گزارش های رسمی از بیش از 17 هزار میلیارد تومان بودجه شهرداری برای سال آینده، نزدیک به 9 هزار میلیارد تومان آن از محل فروش تراکم و تغییر کاربری ها است. این در حالی است که در بسیاری از ساخت و سازهای تهران افزایش تراکم منجر به نا ایمن شدن ساختمان می شود نمونه ی آن ساختمان «علاء الدین» است که هنوز هم طبقات اضافه این ساختمان تخریب نشده است.
از سوی دیگر تمرکز جمعیت حدود 12 میلیون نفر و شاید هم بیشتر در تهران خود عاملی است برای افزایش مخاطرات شهری و تهران ظرفیت افزایش جمعیت را ندارد و صدور مجوز تراکم باعث افزایش جمعیت این کلانشهر می شود.
از دیگر انتقادات به مدیریت شهری این است در حالی که تهران نیاز ضروری به فضای سبز برای بهبود وضعیت کیفی هوا دارد اما بساز و بفروش ها و سازندگان می توانند با پرداخت مبلغی، کاربری فضاز سبز را تغییر دهند و آن محدوده را به کاربری تجاری و یا مسکونی تبدیل کنند و این به معنای نقض حقوق شهروندی است.
در این میان شهرداری تهران در حالی سرگرم این اختیارات خود است که گویا وظایف اصلی خود مانند ایمن سازی ساختمان های فرسود را به فراموشی سپرده است. طبق قانون شهرداری ها ، اگر مالک یک ساختمان با اخذ تذکر کتبی و رسمی از سوی شهرداری اقدام به ایمن سازی ساختمانی که جزو اماکن عمومی و تجاری است، نکرد، شهرداری باید نسبت به ایمن سازی آن بنا اقدام کند و پس از آن هزینه ایمن سازی به اضافه 15 درصد جریمه را از مالک دریافت کند. وظیفه ای که در قبال ساختمان پلاسکو انجام نشد.
در این خصوص «عبدالکریم حسین زاده» عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا با بیان اینکه با دستور رییس مجلس، کمیسیون عمران موظف است گزارشی از دلایل وقوع سانحه پلاسکو و میزان سهم هر دستگاه در این سانحه تهیه کند، اظهار داشت: جلسه ای چند روز گذشته با حضور مسئولان نهادهای مرتبط با این سانحه از جمله شهرداری تهران، بنیاد مستضعفان، آتش نشانی، وزرای کشور و کار و معاونان شان درباره بررسی ابعاد این سانحه در کمیسیون عمران برگزار شد و چند جلسه بعدی با حضور این مسئولان بررسی های جدی تری پیش بینی شده است .
وی با اشاره به وظایف شهرداری تهران در قبال برقراری ایمنی در ساختمان های تجاری و عمومی گفت: یک سری مواد قانونی مانند بند 14 ماده 55 قانون شهرداری ها وجود دارد که در باره تدابیر و اقدامات لازم برای حفظ شهر از خطر حریق و سایر تهدیدات است که این قانون درباره ساختمان پلاسکو هم صدق می کند.
این عضو کمیسیون عمران تاکید کرد: گفته می شود ساختمان پلاسکو مجموعه بزرگی بوده و شهرداری نمی توانسته برای ایمن سازی آن این ساختمان را برای مدتی تعطیل کند. اما باید توجه داشت که دستگاه ها وظایف قانونی دربرابر حفظ ایمنی شهر قانون دارند و نمی توان به این دلیل که احتمالا تعدادی از کسبه و یا سایرین نسبت به انجام وظایف فانونی معترض شوند، قانون را اجرا نکرد. امروز این حجم از مشکلات اقتصادی، روحی، روانی و اجتماعی ناشی از سانحه پلاسکو در کشور به بار آمده است که به طور قطع ابعاد این سانحه بسیار بیشتر از نارضیاتی چند کسبه پلاسکو است .
حسین زاده با بیان اینکه مدیران شهری نباید تنها نگاه تجاری به شهر داشته باشند، گفت: موضوع مهم این است که شهرداری ها باید نگاه هایی با مقیاس انسانی به شهر داشته باشند . اتفاقا شهر نمی توان محلی برای درآمد باشد و ضروری است شهرداری در بسیاری ازمناطق برای ایجاد ایمنی و امنیت شهری هزینه کنند. شهروندان هزینه می دهند تا مدیریت شهری به نحو مطلوب انجام شود نه اینکه تنها مدیریت خود را به آنها نشان دهیم.

**وجود هزار ساختمان ناایمن در تهران
شاید داستان تلخ پلاسکوی تهران تلنگری باشد برای مردم و مسئولان تا نسبت به ایمن سازی بافت های فرسوده و ناایمن اقدامات جدی تر و عاجل انجام دهند. چند روز گذشته «علی فرج زاده ها» نایب اول رییس سازمان نظام مهندسی کشور گفته بود که هر چه فریاد زدیم این ساختمان ها ناایمن است کسی صدای ما را نشنید حالا صدای فروریزش پلاسکو را می شنوند» .حال زمانی است که باید با نگاه ملی و هماهنگی بین دستگاهی سطح تاب آوری ساختمان های تهران را افزایش دهیم و به فکر شرایط بحرانی تر مانند احتمال وقوع زلزله باشیم.
«بیژن خطیبی»،عضو سازمان نظام مهندسی استان تهران در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با اشاره به وضعیت ساختمان های تهران و شناسایی ساختمان های نا ایمن این کلان شهر گفت: طبق اعلام شهرداری در تهران یکهزار ساختمان نا ایمن وجود دارد و 105 ساختمان در وضعیت بحران قرار دارند که باید اقدامات ضروری به سرعت در این ساختمان ها اجرا شود.
وی درباره خلاء های قانونی درباره ورود سازمان نظام مهندسی به شناسایی ساختمان های ناایمن اظهار داشت: یکسری از ساختمان ها قبل از سال 1374 ساخته شده اند که در آن زمان قانون نظام مهندسی وجود نداشت بنابراین سازمان نظام مهندسی نمی تواند به این موارد ورود کند و به عنوان یک شخصیت حقوقی اجازه دخالت ندارد اما از لحاظ مهندسی می توانیم برای شناسایی این ساختمان ها به شهرداری کمک کنیم.
خطیبی ادامه داد: در مورد ساختمان هایی که پس از سال 1374 ساخته شده اند با دو مشکل مواجه هستیم.اولین مشکل درباره ساختمان هایی که هنوز پایان کار نگرفته اند اما از انها بهره برداری شده است. این ساختمان ها گزارش هایی مبنی بر عدم رعایت موارد فنی دارند و بدون دریافت پایان کار تحویل داده شده اند.
عضو سازمان نظام مهندسی افزود: از سویی دیگر بسیاری از ساختمان ها توسط ناظران تایید شده ، پایان کار گرفته و بهره برداری شده اند اما این ساختمان طبق مبحث 22 مقررات ملی ساختمان مسئول تعمیر و نگهداری و بازرس فنی - که سازمان نظام مهندسی آن را تایید کند - ندارد که می توان گفت در حال حاضر یک مورد ساختمان هم با این مشخصات در کشور وجود ندارد.
وی با تاکید بر اینکه قوانین برای بالا بردن ایمنی ساختمان وجود دارد اما به اجرا نمی رسد، گفت: شهرداری ها طبق قانون اجازه ورود و بررسی این موضوعات را دارند اما هیچ قانونی به سازمان نظام مهندسی اجازه ورود به این موضوع را نداده است اما آمادگی این را داریم که با حضور شهرداری ها ، قوه قضاییه و وزارت کار برای شناسایی ساختمان ها و بناهای نا ایمن و افزایش ایمنی در شهر همکاری داشته باشیم.
**قوانینی برای خرید و فروش
زمانی انتقادها نسبت به مدیریت شهری جدی تر می شود که شهرداری ها اجازه خرید و فروش جرایم ساخت و ساز را می دهند به طوری که بساز و بفروش ها و سازنده ها می توانند در ازای پرداخت مبلغی هزینه جرایم را بپردازند و به کار خود ادامه دهند. موضوعی که «پیروز حناچی » معاون وزیر راه و شهرسازی تا کنون چندین بار به این قانونی کردن خرید و فروش جرایم اعتراض کرده است. نمونه بارز و ملموس مدیریت شهری تجارت پیشه را می توان در خرید و فروش طرح ترافیک دید. در حالی که طرح ترافیک به معنای محدود کردن تردد ها برای جلوگیری از افزایش آلودگی هوای شهر است اما شهرداری از همان ابتدا بساط خرید و فروش طرح ترافیک را پهن کرد.
به هر حال بسیاری امروز منتقد نحوه کنونی اداره شهر هستند و بر این باورند که شهرداری برای تامین منابع خود می تواند درآمد پایدار تعریف کند تا سوداگران قدرت و ثروت بر شهر حاکم نباشند.
امروز دیگر پلاسکو نماد مدرنیته تهران نیست و مردم با شنیدن نام پلاسکو به یاد شهدای آتش نشانی می افتند که برای حفاظت از جان و مال مردم جان خود را از دست دادند. امروز پلاسکو نماد هراس شهروندان تهرانی از ساختمان هایی است که هر آن ممکن است سرنوشتی شبیه به پلاسکو را داشته باشند.