تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۲۸ ساعت ۱۲:۲۴
کد مطلب : ۱۲۵۶۲۶
سفرروحانی زمینه‌ساز آشتی باعربستان
روزنامه بهار: رئیس‌جمهور ایران روز گذشته در سفری یک روزه و با دعوت مقامات عمان و کویت، به این دو کشور رفت. در همین خصوص نعمت احمدی کارشناس روابط بین‌الملل که معتقد است: «در حال حاضر شرایط منطقه خاورمیانه، شرایط خوبی نیست. به قدرت رسیدن دونالد‌ترامپ در آمریکا، وضعیت داعش، نابسامانی‌هایی که در کشورهای همسایه ما وجود دارد ایجاب می‌کند از دو قطب دنیای اسلام یعنی ایران و عربستان تنش‌زدایی شود.» نقطه نظرات خود را درباره سفر روحانی به مسقط و کویت، اینکه این سفرها با چه اهدافی صورت گرفته است و چه تاثیری در رابطه ایران با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس از جمله عربستان خواهد داشت، با «بهار» در میان گذاشته است که در ادامه می‌خوانید:
***
روز گذشته آقای روحانی به مسقط و کویت سفر کرد و مشخص است که مذاکراتی هم با این دولت‌ها صورت گرفت. به نظر می‌رسد اخیرا رابطه ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بیشتر شده است. این موضوع چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟
یکی از گرفتاری‌هایی که در سیاست خارجی ما وجود دارد، تسلطی است که همسایگان ما و خصوصا عربستان دارند. زمانی آیت‌اللـه هاشمی رفسنجانی تنش‌زدایی کرد و ملاقاتی با ملک عبدالـله که در آن زمان هنوز ولیعهد بود صورت گرفت و متعاقبا رفت‌وآمدها و روابط ایران و عربستان به شدت حسنه شد، تا جایی که امکان حضور بانوان در بقیع را هم فراهم کردند. این تنش‌زدایی هم در مسائل نفت تاثیرگذار شد هم در دیگر مسائل منطقه‌ای و شاید یکی از روشن‌ترین ادوار تاریخ جمهوری اسلامی همان دوره‌ای بود که با همت آیت‌اللـه هاشمی رفسنجانی رابطه با عربستان حسنه شد. متاسفانه در زمان آقای احمدی‌نژاد رابطه با عربستان کم‌کم شکرآب شد تا مرحله‌ای که کاملا قطع شد. عربستان با قدرت اقتصادی‌ای که دارد و همچنین اینکه سرزمین وحی است و به هر حال مسلمانان زیادی از اقصی نقاط جهان در آنجا حضور می‌یابند، به عنوان یک وزنه در دنیای عرب محسوب می‌شود.
سفر رئیس‌جمهور به عمان با چه هدفی انجام شد و آیا در این سفر ارتباطی با عربستان وجود دارد؟
در حال حاضر شرایط منطقه خاورمیانه، شرایط خوبی نیست. به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا، وضعیت داعش، نابسامانی‌هایی که در کشورهای همسایه ما وجود دارد ایجاب می‌کند از دو قطب دنیای اسلام یعنی ایران و عربستان تنش‌زدایی شود. بنابراین آقای روحانی بهترین روش را انتخاب کرد. عمان از کشورهایی است که در طول این چند سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رابطه خود را با ما حفظ کرده است. درواقع عمان حیاط خلوتی است که ما می‌توانیم با دیگر کشورها و حتی آمریکا در آنجا مذاکره کنیم. اگر شما آغازین روزهای برجام را مشاهده کنید و ببینید پله اول آن کجا بود، به عمان می‌رسید. در توافقات دیگری که بین ایران با کشورهای غربی به دلیل تنش‌های موجود صورت گرفت نیز عمان تاثیرگذار بوده است.
بنابراین می‌توان گفت عمان نقش بهبوددهنده روابط بین ایران و سایر کشورهای عربی و حتی غربی را ایفا می‌کند؟
دقیقا. با قطع رابطه ایران با بسیاری از کشورها عمان به کمک ما آمد. در نبود سفارت کانادا، عمان بود که وارد جریان شد و به عنوان کاتالیزور و هم‌پیمان ما و کانادا، مشکلات موجود را حل کرد. درباره آمریکا هم اگرچه سوئیس حافظ منافع این کشور در ایران است اما هر مذاکره‌ای که صورت گرفته، از طریق عمان بوده است. همچنین در حال حاضر اگر بخواهیم با عربستان هم مذاکره‌ای صورت دهیم، از طریق عمان انجام می‌شود.
درباره سفرآقای روحانی به کویت چطور؟
مدتی قبل بود که امیرکویت نیز به ایران آمد. هرچند ما از مذاکرات چندان مطلع نیستیم. در واقع آنچه در رسانه‌ها منعکس شد تنها مسافرت امیر کویت به تهران بود اما این مسافرت نمی‌تواند بدون همراهی و صحبت با عربستان باشد. سفر دوم آقای روحانی از مسقط به کویت بود.
با مشاهده نقشه می‌توان دریافت که عربستان بین عمان و کویت قرار داد. در واقع آقای روحانی به شرق و غرب عربستان سفر کرده است و عملا این سفر می‌تواند پیش‌نیاز سفر بعدی او به عربستان باشد. اگر با این دید به موضوع نگاه کنیم، یکی از سفرهای موثر و پرمنفعت برای ایران همین سفر به عمان و کویت بود و امیدواریم فضای تیره‌ای که بین ما و بعضی از کشورهای عربی خصوصا عربستان ایجاد شده، با این سفر روشن شود.
آقای عباس عراقچی اخیرا سفری به روسیه داشتند. سفر آقای روحانی به عمان و سفر آقای عراقچی به روسیه می‌تواند ارتباطی با یکدیگر داشته باشد؟
در حال حاضر منافع ما با روسیه در منطقه خاورمیانه خصوصا در سوریه به هم گره خورده است. از طرفی عربستان به عنوان یک کشور پولدار و تاثیرگذار بین کشورهای عربی با ما در سوریه و حتی در یمن تضاد منافع دارد. اینجا روسیه می‌تواند همان نقشی را که عمان در رابطه بین ایران و کانادا و آمریکا ایفا می‌کرد اجرا کرده و با توجه به اشتراک منافعی که ما با یکدیگر در سوریه داریم و با توجه به تضادی که در سوریه با عربستان و قطر وجود دارد، این سفر به مسکو می‌تواند تاثیرگذار باشد. شاید اگر وسیع‌تر به این موضوع نگاه کنیم، دریابیم که سفر به عمان و کویت در ادامه و یا در راستای سفر به روسیه باشد.
آیا رئیس‌جمهور جدید آمریکا می‌تواند در این ماجرا نقشی داشته باشد؟
به هر حال بعد از جنگ جهانی دوم یا بعد از فروپاشی شوروی تا امروز که آقای‌ترامپ در کاخ سفید به ریاست رسیده، یک فضای کاملا تیره و نامشخص حاکم است. دفتر‌ترامپ غیرقابل خواندن است. او آدمی است که در طول چهار هفته‌ای که در کاخ سفید بوده، بحرا‌ن‌هایی را در داخل و خارج این کشور به وجود آورده و ما حتی نمی‌دانیم چه می‌خواهد. بنابراین ما با دشمنی روبه‌رو هستیم که نمی‌توانیم فکرش را بخوانیم. از طرفی او دم از دوستی با روسیه می‌زند، از طرف دیگر پیغامی به عربستان داد که چندان روشن نبود. او گفت عربستان میلیاردها دلار پول نفتش را از ما می‌گیرد و باید هزینه خود را نسبت به خانواده جهانی بپردازد. این گفته اهمیت زیادی داشت. بنابراین عربستان هم در حال حاضر در یک بلاتکلیفی نسبت به‌ترامپ به سر می‌برد.
شرایط عربستان در حال حاضر چگونه است؟
از مهم‌ترین موضوعات، پایان عصر عبدالعزیز در عربستان است که به زودی رقم می‌خورد. عبدالعزیز از سال 1924 به سلطنت رسید و تا الان پسرانش در عربستان حکومت کردند و نسل اول ملک‌های عربستانی یعنی فرزندان او درحال اتمام است. با فوت ملک سلمان، عملا نسل اول فرزندان عبدالعزیز تمام می‌شود و نسل دوم شروع می‌شود. ولیعهد عربستان در حال حاضر پسر نایف است و جانشین ولیعهد محمد بن سلمان است که به گفته مقام معظم رهبری این جانشین‌ها به شدت تاز‌ه‌کارند. در عربستان با مرگ سلمان دو جوان بی‌تجربه روی کار می‌آید. محمد بن سلمان که جانشین ولیعهد و وزیر دفاع است، مسئولیت جنگ یمن را بر عهده گرفت. او عربستان را در باتلاقی برده که رو‌زبه‌روز بیشتر در آن غرق می‌شود و در همین حوزه است که ما با تضاد منافع دارد. آنها ما را چه بخواهیم و چه نخواهیم در یمن پشتیبان شیعیان می‌دانند و همه جا هم این را عنوان می‌کنند. در آینده با عربستانی روبه‌رو خواهیم بود که با مرگ سلمان به دست جوانان بی‌تجربه که قدرت مالی و عقل کم دارند، اداره می‌شود. در مقابل هم‌ترامپ قرار دارد که در آمریکا سر کار آمده است. بنابراین منطقه دستخوش یک نابسامانی خواهد شد و آقای دکتر روحانی با توجه به اینکه در کوره سیاست پخته شده و سیاستمداری است که مسائل امنیتی را بهتر از هر کسی درک می‌کند، این سفرها را انجام می‌دهد و می‌داند با چه وضعی رو به روست.
اردوغان هم سفرهایی به کشورهای حاشیه خلیج فارس داشته، به نظر شما این سفرها هم ارتباط و تاثیری بر سفر آقای روحانی دارد؟
امروزه عصر پوپولیست‌ها و عوام‌گراهاست. همین جوان‌هایی که در عربستان روی کار خواهند آمد، در آمریکا هم که دونالد‌ترامپ عوام‌گراست و اردوغان لیدر این پوپولیست‌های منطقه است. پنج سال ناآرامی‌های سوریه و ظهور داعش در منطقه بیشترین سود را به‌ترکیه رساند. متاسفانه به‌سرعت می‌توان نبض مدیران خامی که در عربستان هستند را در دست گرفت و اردوغان مسیر خوبی را برای خود و دولتش پیش گرفته که البته به ضرر منطقه خاورمیانه است.
با وجود این خود کشور‌ترکیه هم شرایط آرامی ندارد...
طبیعی است. این طوفانی است که‌ترکیه به پا کرده و گریبان خودش را هم خواهد گرفت. البته این قاعده سیاستمداران است. حکومت‌ها و دولتمردانی که دچار بحران داخلی می‌شوند، در صدد فرار به جلو برمی‌آیند و می‌خواهند بحران را خارجی کنند.
بنابراین آیا می‌توان نتیجه گرفت که سفرهای آقای روحانی ارتباطی به سفرهای اردوغان دارد؟
نمی‌تواند متاثر از هم نباشد. آقای روحانی هم در نقطه‌ای در جوار‌ترکیه حضور دارد. ما در منطقه سوریه نیرو داریم که اردوغان هم هست و در بحث کردها نیز هستیم که اردوغان هم حضور دارد. منافع ما در این وضعیت موجود در تضاد با‌ترکیه قرار دارد. همچنین‌ترکیه هم مثل‌ترامپ ثبات سیاسی ندارد، مانند عربستان پیش رو که مطمئنا سواد سیاسی ندارد. سرمایه و منابع درآمدی این کشور نیز از بیرون مرزهای اوست، از داخل نفت و گاز ندارد، بنابراین یا باید توریست جذب کند و یا از قبل دولت‌های دیگر بهره ببرد.ترکیه قبل از انقلاب ایران یک ویرانه بود. از قبل انقلاب ایران و با توجه به درگیری‌هایی که با عراق داشتیم و خلیج فارس از نظر رفت و آمد کشتی‌ها ناامن شد،ترکیه دلال خریدهای ما شد و خاک این کشور هم مسیر تجاری شد. با اتفاقاتی که در سوریه و دولت خودمختار کرد عراق افتاد،ترکیه بیشترین منابع مالی خود را کسب کرد. ظرف این سال‌های گذشته هم‌ترکیه متوجه شده که در ناآرامی تجارت جهانی را بر عهده بگیرد و اگر در حاشیه مرزهایش و در منطقه خاورمیانه ناآرامی باشد،ترکیه سود می‌برد.
***
روز گذشته آقای روحانی به مسقط و کویت سفر کرد و مشخص است که مذاکراتی هم با این دولت‌ها صورت گرفت. به نظر می‌رسد اخیرا رابطه ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بیشتر شده است. این موضوع چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟
یکی از گرفتاری‌هایی که در سیاست خارجی ما وجود دارد، تسلطی است که همسایگان ما و خصوصا عربستان دارند. زمانی آیت‌اللـه هاشمی رفسنجانی تنش‌زدایی کرد و ملاقاتی با ملک عبدالـله که در آن زمان هنوز ولیعهد بود صورت گرفت و متعاقبا رفت‌وآمدها و روابط ایران و عربستان به شدت حسنه شد، تا جایی که امکان حضور بانوان در بقیع را هم فراهم کردند. این تنش‌زدایی هم در مسائل نفت تاثیرگذار شد هم در دیگر مسائل منطقه‌ای و شاید یکی از روشن‌ترین ادوار تاریخ جمهوری اسلامی همان دوره‌ای بود که با همت آیت‌اللـه هاشمی رفسنجانی رابطه با عربستان حسنه شد. متاسفانه در زمان آقای احمدی‌نژاد رابطه با عربستان کم‌کم شکرآب شد تا مرحله‌ای که کاملا قطع شد. عربستان با قدرت اقتصادی‌ای که دارد و همچنین اینکه سرزمین وحی است و به هر حال مسلمانان زیادی از اقصی نقاط جهان در آنجا حضور می‌یابند، به عنوان یک وزنه در دنیای عرب محسوب می‌شود.
سفر رئیس‌جمهور به عمان با چه هدفی انجام شد و آیا در این سفر ارتباطی با عربستان وجود دارد؟
در حال حاضر شرایط منطقه خاورمیانه، شرایط خوبی نیست. به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا، وضعیت داعش، نابسامانی‌هایی که در کشورهای همسایه ما وجود دارد ایجاب می‌کند از دو قطب دنیای اسلام یعنی ایران و عربستان تنش‌زدایی شود. بنابراین آقای روحانی بهترین روش را انتخاب کرد. عمان از کشورهایی است که در طول این چند سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رابطه خود را با ما حفظ کرده است. درواقع عمان حیاط خلوتی است که ما می‌توانیم با دیگر کشورها و حتی آمریکا در آنجا مذاکره کنیم. اگر شما آغازین روزهای برجام را مشاهده کنید و ببینید پله اول آن کجا بود، به عمان می‌رسید. در توافقات دیگری که بین ایران با کشورهای غربی به دلیل تنش‌های موجود صورت گرفت نیز عمان تاثیرگذار بوده است.
بنابراین می‌توان گفت عمان نقش بهبوددهنده روابط بین ایران و سایر کشورهای عربی و حتی غربی را ایفا می‌کند؟
دقیقا. با قطع رابطه ایران با بسیاری از کشورها عمان به کمک ما آمد. در نبود سفارت کانادا، عمان بود که وارد جریان شد و به عنوان کاتالیزور و هم‌پیمان ما و کانادا، مشکلات موجود را حل کرد. درباره آمریکا هم اگرچه سوئیس حافظ منافع این کشور در ایران است اما هر مذاکره‌ای که صورت گرفته، از طریق عمان بوده است. همچنین در حال حاضر اگر بخواهیم با عربستان هم مذاکره‌ای صورت دهیم، از طریق عمان انجام می‌شود.
درباره سفرآقای روحانی به کویت چطور؟
مدتی قبل بود که امیرکویت نیز به ایران آمد. هرچند ما از مذاکرات چندان مطلع نیستیم. در واقع آنچه در رسانه‌ها منعکس شد تنها مسافرت امیر کویت به تهران بود اما این مسافرت نمی‌تواند بدون همراهی و صحبت با عربستان باشد. سفر دوم آقای روحانی از مسقط به کویت بود.
با مشاهده نقشه می‌توان دریافت که عربستان بین عمان و کویت قرار داد. در واقع آقای روحانی به شرق و غرب عربستان سفر کرده است و عملا این سفر می‌تواند پیش‌نیاز سفر بعدی او به عربستان باشد. اگر با این دید به موضوع نگاه کنیم، یکی از سفرهای موثر و پرمنفعت برای ایران همین سفر به عمان و کویت بود و امیدواریم فضای تیره‌ای که بین ما و بعضی از کشورهای عربی خصوصا عربستان ایجاد شده، با این سفر روشن شود.
آقای عباس عراقچی اخیرا سفری به روسیه داشتند. سفر آقای روحانی به عمان و سفر آقای عراقچی به روسیه می‌تواند ارتباطی با یکدیگر داشته باشد؟
در حال حاضر منافع ما با روسیه در منطقه خاورمیانه خصوصا در سوریه به هم گره خورده است. از طرفی عربستان به عنوان یک کشور پولدار و تاثیرگذار بین کشورهای عربی با ما در سوریه و حتی در یمن تضاد منافع دارد. اینجا روسیه می‌تواند همان نقشی را که عمان در رابطه بین ایران و کانادا و آمریکا ایفا می‌کرد اجرا کرده و با توجه به اشتراک منافعی که ما با یکدیگر در سوریه داریم و با توجه به تضادی که در سوریه با عربستان و قطر وجود دارد، این سفر به مسکو می‌تواند تاثیرگذار باشد. شاید اگر وسیع‌تر به این موضوع نگاه کنیم، دریابیم که سفر به عمان و کویت در ادامه و یا در راستای سفر به روسیه باشد.
آیا رئیس‌جمهور جدید آمریکا می‌تواند در این ماجرا نقشی داشته باشد؟
به هر حال بعد از جنگ جهانی دوم یا بعد از فروپاشی شوروی تا امروز که آقای‌ترامپ در کاخ سفید به ریاست رسیده، یک فضای کاملا تیره و نامشخص حاکم است. دفتر‌ترامپ غیرقابل خواندن است. او آدمی است که در طول چهار هفته‌ای که در کاخ سفید بوده، بحرا‌ن‌هایی را در داخل و خارج این کشور به وجود آورده و ما حتی نمی‌دانیم چه می‌خواهد. بنابراین ما با دشمنی روبه‌رو هستیم که نمی‌توانیم فکرش را بخوانیم. از طرفی او دم از دوستی با روسیه می‌زند، از طرف دیگر پیغامی به عربستان داد که چندان روشن نبود. او گفت عربستان میلیاردها دلار پول نفتش را از ما می‌گیرد و باید هزینه خود را نسبت به خانواده جهانی بپردازد. این گفته اهمیت زیادی داشت. بنابراین عربستان هم در حال حاضر در یک بلاتکلیفی نسبت به‌ترامپ به سر می‌برد.
شرایط عربستان در حال حاضر چگونه است؟
از مهم‌ترین موضوعات، پایان عصر عبدالعزیز در عربستان است که به زودی رقم می‌خورد. عبدالعزیز از سال 1924 به سلطنت رسید و تا الان پسرانش در عربستان حکومت کردند و نسل اول ملک‌های عربستانی یعنی فرزندان او درحال اتمام است. با فوت ملک سلمان، عملا نسل اول فرزندان عبدالعزیز تمام می‌شود و نسل دوم شروع می‌شود. ولیعهد عربستان در حال حاضر پسر نایف است و جانشین ولیعهد محمد بن سلمان است که به گفته مقام معظم رهبری این جانشین‌ها به شدت تاز‌ه‌کارند. در عربستان با مرگ سلمان دو جوان بی‌تجربه روی کار می‌آید. محمد بن سلمان که جانشین ولیعهد و وزیر دفاع است، مسئولیت جنگ یمن را بر عهده گرفت. او عربستان را در باتلاقی برده که رو‌زبه‌روز بیشتر در آن غرق می‌شود و در همین حوزه است که ما با تضاد منافع دارد. آنها ما را چه بخواهیم و چه نخواهیم در یمن پشتیبان شیعیان می‌دانند و همه جا هم این را عنوان می‌کنند. در آینده با عربستانی روبه‌رو خواهیم بود که با مرگ سلمان به دست جوانان بی‌تجربه که قدرت مالی و عقل کم دارند، اداره می‌شود. در مقابل هم‌ترامپ قرار دارد که در آمریکا سر کار آمده است. بنابراین منطقه دستخوش یک نابسامانی خواهد شد و آقای دکتر روحانی با توجه به اینکه در کوره سیاست پخته شده و سیاستمداری است که مسائل امنیتی را بهتر از هر کسی درک می‌کند، این سفرها را انجام می‌دهد و می‌داند با چه وضعی رو به روست.
اردوغان هم سفرهایی به کشورهای حاشیه خلیج فارس داشته، به نظر شما این سفرها هم ارتباط و تاثیری بر سفر آقای روحانی دارد؟
امروزه عصر پوپولیست‌ها و عوام‌گراهاست. همین جوان‌هایی که در عربستان روی کار خواهند آمد، در آمریکا هم که دونالد‌ترامپ عوام‌گراست و اردوغان لیدر این پوپولیست‌های منطقه است. پنج سال ناآرامی‌های سوریه و ظهور داعش در منطقه بیشترین سود را به‌ترکیه رساند. متاسفانه به‌سرعت می‌توان نبض مدیران خامی که در عربستان هستند را در دست گرفت و اردوغان مسیر خوبی را برای خود و دولتش پیش گرفته که البته به ضرر منطقه خاورمیانه است.
با وجود این خود کشور‌ترکیه هم شرایط آرامی ندارد...
طبیعی است. این طوفانی است که‌ترکیه به پا کرده و گریبان خودش را هم خواهد گرفت. البته این قاعده سیاستمداران است. حکومت‌ها و دولتمردانی که دچار بحران داخلی می‌شوند، در صدد فرار به جلو برمی‌آیند و می‌خواهند بحران را خارجی کنند.
بنابراین آیا می‌توان نتیجه گرفت که سفرهای آقای روحانی ارتباطی به سفرهای اردوغان دارد؟
نمی‌تواند متاثر از هم نباشد. آقای روحانی هم در نقطه‌ای در جوار‌ترکیه حضور دارد. ما در منطقه سوریه نیرو داریم که اردوغان هم هست و در بحث کردها نیز هستیم که اردوغان هم حضور دارد. منافع ما در این وضعیت موجود در تضاد با‌ترکیه قرار دارد. همچنین‌ترکیه هم مثل‌ترامپ ثبات سیاسی ندارد، مانند عربستان پیش رو که مطمئنا سواد سیاسی ندارد. سرمایه و منابع درآمدی این کشور نیز از بیرون مرزهای اوست، از داخل نفت و گاز ندارد، بنابراین یا باید توریست جذب کند و یا از قبل دولت‌های دیگر بهره ببرد.ترکیه قبل از انقلاب ایران یک ویرانه بود. از قبل انقلاب ایران و با توجه به درگیری‌هایی که با عراق داشتیم و خلیج فارس از نظر رفت و آمد کشتی‌ها ناامن شد،ترکیه دلال خریدهای ما شد و خاک این کشور هم مسیر تجاری شد. با اتفاقاتی که در سوریه و دولت خودمختار کرد عراق افتاد،ترکیه بیشترین منابع مالی خود را کسب کرد. ظرف این سال‌های گذشته هم‌ترکیه متوجه شده که در ناآرامی تجارت جهانی را بر عهده بگیرد و اگر در حاشیه مرزهایش و در منطقه خاورمیانه ناآرامی باشد،ترکیه سود می‌برد.
