تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۶/۰۸ ساعت ۱۷:۱۳
کد مطلب : ۱۳۵۸۶۴
کور سوی امید
خاورمیانه بحران‌خیز به کدام سوی می‌رود؟
روزنامه بهار: با نگاهی به وضعیت منطقه در چند سال اخیر می‌توان به این نتیجه رسید که این سال‌ها یکی از بحرانی‌ترین شرایط را در خاورمیانه تجربه کرده‌ایم. تقریبا تمامی همسایگان ایران دچار درگیری‌ها و بحران‌های شدید داخلی شده‌اند و حضور پررنگ تروریست‌ها در کشورهایی همچون عراق و سوریه این وضعیت بحرانی را پیچیده‌تر از قبل کرده است. در این سال‌ها دستگاه دیپلماسی ایران به واسطه شرایط بحرانی پیش آمده در پرونده هسته‌ای به درستی تلاش و برنامه‌ریزی خود را بر روی حل و فصل این پرونده پیچیده و چند بعدی متمرکز کرده بود و در دولت اول اعتدال آنچنان به موضوعات منطقه‌ای وارد نشد و به نوعی می‌توان گفت که مدیریت این موضوع در دو تا سه سال اول دولت اعتدال در عمل به خارج از وزارت امور خارجه واگذار شده بود.
در ماه‌های پایانی دوره اول دولت روحانی بود که ظریف و دیپلمات‌های همراهش در وزارت امور خارجه پس از فراغت از مذاکرات هسته‌ای روی بحران منطقه‌ای تمرکز کرده و در پی راهی بودند که بر اساس آن به خاموش کردن آتشی که همه طرف‌ها در به وجود آمدن آن نقش داشتند و باعث خسارت‌های همگانی شده بود کمک کنند. بروز برخی ناهماهنگی‌های داخلی، تنش‌های به وجود آمده بین ایران و برخی همسایگان، دخالت‌های قدرت‌های فرامنطقه‌ای و. . . از جمله دلایلی بود که باعث شد آن طور که از تیم سیاست خارجی دولت اعتدال انتظار می‌رفت این پرونده به سرانجام مثبتی نرسد. اما در چند هفته اخیر شاهد برخی تحولات هستیم که کورسویی از امید را برای کاهش بحران‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد.
این نشانه‌ها را می‌توان از دو وجه معادلات درون منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مورد بررسی و مداقّه قرار داد. با نگاهی به تقابل نظامی با‌تروریست‌ها در دو کشور عراق و سوریه شاهد آن هستیم که همکاری قدرت‌های منطقه‌ای و قدرت‌های جهانی با یکدیگر که گاه به شکل ملموسی هم عیان می‌شود سبب موفقیت‌های چشمگیری در عقب راندن‌تروریست‌ها شده است. علاوه بر بُعد نظامی در حوزه سیاسی هم کشورهای مختلف خاورمیانه به تدریج در مسیری قرار گرفته‌اند که در انتهای آن می‌توان امید داشت که به درک مشترکی از آنچه در کشورهای درگیر با‌تروریسم می‌گذرد می‌رسند.
واقعیت آن است که بخشی از بحران منطقه‌ای که چند سالی است تشدید شده است به اختلافات متقابل سه کشور ایران، عربستان و ترکیه با یکدیگر باز می‌گردد و می‌توان این طور گفت که کاهش تنش‌ها بین این سه کشور سبب افزایش احتمال مدیریت بحران منطقه‌ای خواهد شد. سفر اخیر سرلشگر محمد باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح به کشور‌ترکیه که بنا بر گفته بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه «سفری بی‌نظیر» بوده است نشانه خوبی از کاهش اختلافات ایران و‌ترکیه در خصوص بحران سوریه است. از طرف دیگر مطابق آنچه وزیر امور خارجه ایران گفته است دیپلمات‌های عربستان نیز پس از موسم حج سفری به ایران خواهند داشت که به احتمال فراوان در نهایت به از سرگیری روابط این دو قدرت مهم و بزرگ منطقه‌ای منجر خواهد شد.
تاکید رییس‌جمهور روحانی بر تنش‌زدایی منطقه‌ای و روابطی نزدیک و مستحکم با کشورهای منطقه و همچنین ایده «منطقه قدرتمند» به جای «قدرت منطقه‌ای» که از سوی روحانی مطرح شد نشانه‌هایی روشن از عزم دولت میانه‌رو ایران برای تعامل منطقه‌ای و کاهش تنش‌ها و بحران‌های این سال‌های منطقه خاورمیانه است. این برنامه دولت در صورتی که در طرف‌های مقابل هم وجود داشته باشد و از آن مهم‌تر با هماهنگی دیگر دستگاه‌های داخلی تاثیرگذار در سیاست خارجی جمهوری اسلامی همراه شود می‌تواند فضای منفی به وجود آمده در منطقه را که مشکلات فراوانی را برای مردم کشورهای جنوب غرب آسیا ایجاد کرده است به سامان برساند.. در طرف دیگر این معادله نقش قدرت‌های فرامنطقه‌ای است که نباید از آن غفلت کرد.
با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید برخی تحلیل‌گران بر این عقیده بودند که حضور‌ترامپ در رأس هیأت حاکمه ایالات متحده به همان میزان که می‌تواند سبب اخلال در مسیر اجرای برجام شود برای حل و فصل بحران خاورمیانه مثبت خواهد بود. حالا و با نگاهی به وضعیت خاورمیانه و مقایسه آن با پیش از شروع به کار‌ترامپ می‌توان با اندکی مسامحه گفت که ظاهرا این پیش بینی چندان هم غیرواقعی نبوده است و هماهنگی و همکاری نسبی ایجاد شده بین آمریکا و روسیه به‌عنوان دو قدرت فرامنطقه‌ای اثرگذار بر بحران خاورمیانه در موضوع مقابله با‌تروریست‌ها شرایط بهتری را نسبت به قبل ایجاد کرده است. خبرهای امیدوارکننده از توافق یمنی-یمنی در کشور یمن و همین‌طور نشانه‌های هر چند اندک و کمرنگ از کاهش تنش میان قطر با عربستان سعودی و هم‌پیمانانش کورسوهای امید دیگری است که نشان می‌دهد که مسیری که به حل بخشی از بحران خاورمیانه منتهی می‌شود دور نیست.
در ماه‌های پایانی دوره اول دولت روحانی بود که ظریف و دیپلمات‌های همراهش در وزارت امور خارجه پس از فراغت از مذاکرات هسته‌ای روی بحران منطقه‌ای تمرکز کرده و در پی راهی بودند که بر اساس آن به خاموش کردن آتشی که همه طرف‌ها در به وجود آمدن آن نقش داشتند و باعث خسارت‌های همگانی شده بود کمک کنند. بروز برخی ناهماهنگی‌های داخلی، تنش‌های به وجود آمده بین ایران و برخی همسایگان، دخالت‌های قدرت‌های فرامنطقه‌ای و. . . از جمله دلایلی بود که باعث شد آن طور که از تیم سیاست خارجی دولت اعتدال انتظار می‌رفت این پرونده به سرانجام مثبتی نرسد. اما در چند هفته اخیر شاهد برخی تحولات هستیم که کورسویی از امید را برای کاهش بحران‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد.
این نشانه‌ها را می‌توان از دو وجه معادلات درون منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مورد بررسی و مداقّه قرار داد. با نگاهی به تقابل نظامی با‌تروریست‌ها در دو کشور عراق و سوریه شاهد آن هستیم که همکاری قدرت‌های منطقه‌ای و قدرت‌های جهانی با یکدیگر که گاه به شکل ملموسی هم عیان می‌شود سبب موفقیت‌های چشمگیری در عقب راندن‌تروریست‌ها شده است. علاوه بر بُعد نظامی در حوزه سیاسی هم کشورهای مختلف خاورمیانه به تدریج در مسیری قرار گرفته‌اند که در انتهای آن می‌توان امید داشت که به درک مشترکی از آنچه در کشورهای درگیر با‌تروریسم می‌گذرد می‌رسند.
واقعیت آن است که بخشی از بحران منطقه‌ای که چند سالی است تشدید شده است به اختلافات متقابل سه کشور ایران، عربستان و ترکیه با یکدیگر باز می‌گردد و می‌توان این طور گفت که کاهش تنش‌ها بین این سه کشور سبب افزایش احتمال مدیریت بحران منطقه‌ای خواهد شد. سفر اخیر سرلشگر محمد باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح به کشور‌ترکیه که بنا بر گفته بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه «سفری بی‌نظیر» بوده است نشانه خوبی از کاهش اختلافات ایران و‌ترکیه در خصوص بحران سوریه است. از طرف دیگر مطابق آنچه وزیر امور خارجه ایران گفته است دیپلمات‌های عربستان نیز پس از موسم حج سفری به ایران خواهند داشت که به احتمال فراوان در نهایت به از سرگیری روابط این دو قدرت مهم و بزرگ منطقه‌ای منجر خواهد شد.
تاکید رییس‌جمهور روحانی بر تنش‌زدایی منطقه‌ای و روابطی نزدیک و مستحکم با کشورهای منطقه و همچنین ایده «منطقه قدرتمند» به جای «قدرت منطقه‌ای» که از سوی روحانی مطرح شد نشانه‌هایی روشن از عزم دولت میانه‌رو ایران برای تعامل منطقه‌ای و کاهش تنش‌ها و بحران‌های این سال‌های منطقه خاورمیانه است. این برنامه دولت در صورتی که در طرف‌های مقابل هم وجود داشته باشد و از آن مهم‌تر با هماهنگی دیگر دستگاه‌های داخلی تاثیرگذار در سیاست خارجی جمهوری اسلامی همراه شود می‌تواند فضای منفی به وجود آمده در منطقه را که مشکلات فراوانی را برای مردم کشورهای جنوب غرب آسیا ایجاد کرده است به سامان برساند.. در طرف دیگر این معادله نقش قدرت‌های فرامنطقه‌ای است که نباید از آن غفلت کرد.
با حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید برخی تحلیل‌گران بر این عقیده بودند که حضور‌ترامپ در رأس هیأت حاکمه ایالات متحده به همان میزان که می‌تواند سبب اخلال در مسیر اجرای برجام شود برای حل و فصل بحران خاورمیانه مثبت خواهد بود. حالا و با نگاهی به وضعیت خاورمیانه و مقایسه آن با پیش از شروع به کار‌ترامپ می‌توان با اندکی مسامحه گفت که ظاهرا این پیش بینی چندان هم غیرواقعی نبوده است و هماهنگی و همکاری نسبی ایجاد شده بین آمریکا و روسیه به‌عنوان دو قدرت فرامنطقه‌ای اثرگذار بر بحران خاورمیانه در موضوع مقابله با‌تروریست‌ها شرایط بهتری را نسبت به قبل ایجاد کرده است. خبرهای امیدوارکننده از توافق یمنی-یمنی در کشور یمن و همین‌طور نشانه‌های هر چند اندک و کمرنگ از کاهش تنش میان قطر با عربستان سعودی و هم‌پیمانانش کورسوهای امید دیگری است که نشان می‌دهد که مسیری که به حل بخشی از بحران خاورمیانه منتهی می‌شود دور نیست.
