سهم ایران از جايزه نوبل ادبیات

جایزه‌ نوبل ادبیات که مهم‌ترین جایزه‌ ادبی دنیاست، هر سال به کارنامه‌ کاری یک نویسنده‌ زنده تعلق می‌گیرد. از ایران نام محمود دولت‌آبادی به عنوان یکی از گزینه‌های کسب نوبل ادبیات مطرح بوده است؛ نویسنده‌ دومین رمان بلند جهان یعنی «کلیدر» که در فهرست طولانی‌ترین رمان‌های جهان منتشرشده در ویکی‌پدیا، پس از اثر معروف «مارسل پروست» یعنی «در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته» در رتبه‌ دوم قرار دارد. نام دولت‌آبادی در عرصه‌ بین‌المللی در یکی دو سال اخیر بیش‌تر هم مطرح شده است. او در دوره‌ قبلی جایزه‌ بوکر آسیا با رمان «کلنل» نامزد بود. همچنین امسال با همین کتاب نامزد جایزه‌ی بهترین کتاب داستانی ترجمه در آمریکا بود و در کنار آن، یکی از سه نامزد نهایی جایزه‌ ادبی سوییس با نام «یان میخالسکی» است.

معیارهای جایزه‌ نوبل مشخص نیست و انتخاب‌هایش گاهی غافلگیرکننده بوده‌اند. مثلا نویسندگان بزرگی همچون لئو تولستوی، ولادیمیر ناباکوف، مارسل پروست، ازرا پاوند، توماس هاردی، آنتوان چخوف، مارک تواین، هنریک ایبسن، جیمز جویس، امیل زولا، خورخه لوییس بورخس و کارلوس فوئنتس جایزه‌ی نوبل نگرفتند. از سوی دیگر، گاهی نویسندگانی نوبل گرفته‌اند که در عرصه‌ی بین‌الملل چندان مطرح و شناخته‌شده نبوده‌اند. امسال هم بازار گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی برنده‌ی نوبل پابرجاست و از اهل قلمی مثل هاروکی موراکامی، جویس کرول اوتس، آدونیس، فیلیپ راث، دن دلیلو، آلیس مونرو و نویسندگانی از مجارستان و کره‌ی جنوبی به عنوان شانس‌های دریافت این جایزه یاد می‌شود.حالا باید منتظر شد و دید آکادمی نوبل امسال جایزه‌اش را به کدام نویسنده از کدام کشور می‌دهد و آیا سرانجام نویسنده‌ای از ایران می‌تواند این جایزه را به کشورمان بیاورد.

جایزه‌ ادبی «نوبل» یکی از پنج جایزه‌ نوبل (فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح) است که از سال 1895 در حال برگزاری است و به کتاب‌های انگلیسی یا ترجمه‌شده به زبان انگلیسی داده می‌شود. برنده‌ی جایزه‌ نوبل یک مدال طلا، دیپلم افتخار و جایزه‌ نقدی دریافت می‌کند که میزان جایزه‌ نقدی به درآمد بنیاد نوبل در آن سال بستگی دارد. سال گذشته جایزه به نویسنده‌ای از آسیا رسید و مو یان چینی آن را دریافت کرد. پیش از آن این جایزه به توماس ترانسترومر رسید و ماریو بارگاس یوسا و هرتا مولر هم برندگان سال‌های قبل بودند.جایزه‌ نوبل ادبیات معتبرترین جایزه‌ ادبی دنیاست، در عین حال، گاهی معرفی برخی نویسنده‌ها به عنوان برنده، به این جایزه اعتبار بخشیده، چنان‌که وقتی در سال 2010 ماریو بارگاس یوسا برنده‌ این جایزه شد، گفته شد که این انتخاب، اعتبار را به جایزه‌ی نوبل بازگرداند.

از سال 1901 تا کنون، از مجموع 109 نویسنده‌ی برنده‌ی این جایزه‌، تنها 28 نفر غیراروپایی بوده‌اند و جالب‌تر آن‌که سهم کشور کم‌جمعیت سوئد که تاکنون هشت برنده داشته، از کل کشور‌های قاره‌ آسیا با 6 برنده بیش‌تر بوده است. در میان کشور‌های برنده‌ نوبل، فرانسه با 15 برگزیده حرف اول را می‌زند، بعد از آن، آمریکا و انگلستان هر یک با 10 نویسنده و آلمان و سوئد هر کدام با 8 نویسنده قرار دارند.

اولین آسیایی برنده‌ نوبل ادبی، رابیندرانات تاگور، شاعر و نویسنده‌ هندی بود و بعد از او، نویسندگانی از هند و چین و دو نویسنده از ژاپن برنده‌ این جایزه شدند. از 108 نویسنده‌ی برنده‌ نوبل ادبی، 97 برنده مرد و 12 برنده زن بوده‌اند. اسامی کاندیداهای جایزه‌ نوبل دست کم برای 50 سال مخفی می‌ماند. جوان‌ترین برنده‌ نوبل ادبیات 42 سال و مسن‌ترین برنده 88 سال سن داشته است. از نکات دیگر این‌که بوریس پاسترناک تحت تأثیر فشار مقامات شوروی سابق، این جایزه را نگرفت و ژان پل سارتر به دلیل اعتقاد نداشتن به هیچ جایزه‌ رسمی، دریافت این جایزه را رد کرد. همچنین به عقیده‌یبسیاری، شگفت‌انگیزترین انتخاب جایزه‌ نوبل ادبی، وینستون چرچیل بوده است. گفته می‌شود کسی می‌تواند برنده‌ این جایزه شود که دست کم دو بار در فهرست نامزد‌ها بوده باشد.