هانتکه و توکارچوک؛ برندگان جایزه نوبل ادبیات

به گزارش دویچه‌وله، آکادمی سوئد برندگان جوایز نوبل ادبیات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی را اعلام کرد. جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۸ به اولگا توکارچوک، نویسنده و روانشناس لهستانی اعطا شد و جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۹ نیز به پتر هانتکه، نویسنده و نمایشنامه‌نویس سرشناس اتریشی مقیم فرانسه تعلق گرفت.
آندرس اولسون، رئیس کمیته نوبل آکادمی سوئد، به هنگام اعلام نام برنده امسال این جایزه بین‌المللی، پترهانتکه را شخصیتی خواند که از سال ۱۹۶۶ تاکنون با آثاری در ژانرهای مختلف ادبی توانسته است خود را به عنوان یکی از نویسندگان تأثیرگذار سال‌های پس از جنگ اروپا تثبیت کند. آکادمی سوئد همچنین اعلام کرد که نویسنده سرشناس اتریشی با "وسعت قلمرو زبانی و جوشش ایده‌های خود ویژگی‌های تجربه‌های انسانی را پژوهیده است".
جایزه ۲۰۱۹؛ تقدیر از نویسنده "خشمگین"
پتر هانتکه ۷۶ ساله دهه‌هاست که با آثار خود کارشناسان و خوانندگان ادبیات را به دو قطب متضاد تقسیم کرده است. گروهی به تمامی ستایشگر او هستند و گروهی دیگر بیزاری خود از او را پنهان نمی‌کنند. این نویسنده "خشمگین" که دوره‌های متفاوتی را در خلاقیت ادبی خود پشت سر گذاشته، خود نیز همواره در معرض خشم منتقدان‌اش بوده است. منتقدان هانتکه هنوز هم او را به خاطر مواضعش در مناقشه بالکان نبخشیده‌اند.
هانتکه در این مناقشه جانب صرب‌ها را گرفت، حملات هوایی ناتو را محکوم کرد و در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ، رئیس جمهوری یوگسلاوی سابق که متهم به جنایت جنگی بود، به ایراد سخنرانی پرداخت. او که نخستین رمانش را در سال ۱۹۶۶ میلادی منتشر کرد، در همان سال به خاطر اظهارنظر در یکی از جلسات حلقه‌ای ادبی معروف به "گروه ۴۷" به شکلی برق‌آسا مشهور شد. هانتکه خشمگین و جوان در این جلسه نویسندگان نامدار آلمانی و آلمانی‌زبان را به "ناتوانی در توصیف" متهم کرده بود.
این شهرت سپس با نخستین اجرای نمایشنامه هانتکه در فرانکفورت با عنوان "اهانت به تماشاگر" استحکام یافت. تماشاچیان خوش‌پوش آن زمان در سالن تئاتر از سوی بازیگران با الفاظی تحریک‌آمیز به عنوان موجوداتی "بلااستفاده" خطاب قرار می‌گرفتند. هانتکه سپس در آثار دیگر ادبی و نمایشی خود همچون "کاسپار" در صحنه ادبی و سپهر عمومی حضوری آشکار داشت. در سال ۲۰۱۱ هم نخستین اجرای نمایشنامه "هنوز هم طوفان" او در زالتسبورگ که به جنگ آزادیبخش اسلوونیایی‌های کرنتن اتریش می‌پردازد، توجه‌ها را دوباره به این نویسنده خشمگین معطوف کرد.
 
هانتکه را کسی نامیده‌اند که با بیش از ۲۰ اثر نمایشی فصلی جدید را در تاریخ تئاتر باز کرده است. نثر توانمند و غنای زبانی در داستان‌ها، رمان‌ها و تأملات‌اش او را به چهره‌ای ماندگار در ادبیات آلمانی‌زبان تبدیل کرده و رفتن برخی از این آثار بر پرده سینما نیز بر این ماندگاری افزوده است. فیلم "بهشت بر فراز برلین" به کارگردانی ویم وندرس، دوست سالیان هانتکه، مشهورترین این آثار است.
"ترس دروازه‌بان از پنالتی"، "ماجراهای مداد"، "زن چپ‌دست"، "نامه کوتاه برای وداع بلند"، "من ساکن برج عاج‌ام"، تأملی بر تنهایی" و "بعدازظهر یک نویسنده" از جمله داستان‌ها، رمان‌ها و تأملات پتر هانتکه هستند. از هانتکه ترجمه‌هایی در ایران از جمله "پیوندهای گسسته"،  "اهانت به تماشاگر"، "از غم بال در آوردن"، "آسمان برلین"، "زن چپ‌دست"، "فروشنده دوره‌گرد" و "محاکمه" منتشر شده است.
جایزه ۲۰۱۸ برای "گذر از مرزهای رایج"
اولگا توکارچوک، نویسنده ۵۷ ساله لهستانی نیز برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۸ بود. داوران آکادمی سوئد گفته‌اند که علت گزینش خانم توکارچوک، گذشتن او از مرزهای رایج به کمک قدرت خیالپردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیر نویسنده بوده است. از نظر داوران جایزه نوبل ادبیات، توکارچوک هیچگاه به واقعیت همچون پدیده‌ای ثابت و تغییرناپذیر نمی‌نگرد و در رمان‌های او اغلب پدیده‌های متضاد، همچون طبیعت و فرهنگ، در برابر یکدیگر قرار می‌گیرند. هیأت دوران پراهمیت‌ترین اثر این نویسنده لهستانی تاکنون را "اسفار یعقوب" منتشرشده در سال ۲۰۱۴ می‌داند. اولگا توکارچوک سال ۲۰۱۸ میلادی نیز با رمان "پروازها" جایزه معتبر بوکر را از آن خود کرده بود. به گفته ماتس مالم، دبیر دائمی آکادمی سوئد، هر دو برنده جایزه نوبل ادبیات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ برای شرکت در مراسم اعطای این جوایز، روز ۱۰ دسامبر آینده به استکهلم رفته و در کنار مدال نوبل و متن تقدیرنامه، هر یک ۹ میلیون کرون سوئد (معادل حدود ۸۳۰ هزار یورو) دریافت خواهند کرد.
نوبل "استثنایی" ادبیات
جایزه نوبل ادبیات در سال گذشته به دلیل یک رسوایی بزرگ در آکادمی نوبل سوئد به کسی تعلق نگرفت و به همین دلیل استثنائا جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال به شکل هم‌زمان اعلام شد.
در رسوایی یاد شده موضوع بر سر ژان کلود آرنو، کارگردان و همسر کاتارینا فروستنسون یکی از اعضای کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات بود. به گزارش رسانه‌های سوئد، آرنو طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده است.
افزون بر این آرنو هفت بار نام برندگان آتی جایزه نوبل ادبیات را که باید مخفی می‌ماندند لو داده و همچنین برای گرداندن یک کلوب فرهنگی‌ که خود سرپرست آن بوده، از پول‌های آکادمی استفاده کرده است. ژان کلود آرنو در آغاز ماه دسامبر ۲۰۱۸ در دادگاه عالی سوئد به جرم تجاوز به دو سال و نیم حبس محکوم شد. آکادمی نوبل همچنین خانم فروستنسون را متهم کرد که نام برندگان جایزه نوبل ادبیات را با همسرش در میان می‌گذاشته؛ امری که نافی تکلیف اعضای این آکادمی در "رازداری" محسوب می‌شود. در پی این رسوایی، اصلاحاتی در آکادمی نوبل سوئد انجام گرفت و ماتس مالم، استاد ۵۴ ساله ادبیات دانشگاه یوتبری (گوتنبرگ) از اول ماه ژوئن گذشته سخنگوی دائم و رئیس آن شد. آقای مالم همان زمان اعلام کرد که به انجام اصلاحاتی که پیش از او در آکادمی آغاز شده، ادامه خواهد داد.
آکادمی سلطنتی سوئد در ماه اکتبر سال گذشته دو عضو جدید کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات را هم معرفی کرد که یکی از آنها ژیلا مساعد، شاعر ایرانی‌تبار مقیم سوئد بود. آخرین دریافت‌کننده جایزه نوبل ادبیات کازوئو ایشی‌گورو، نویسنده بریتانیایی در سال ۲۰۱۷ بود؛ نویسنده‌ای ژاپنی‌تبار که با رمان "بازمانده روز" به شهرت جهانی رسید. پیش از ایشی‌گورو نیز این جایزه به باب دیلن، خواننده و ترانه‌سرای آمریکایی اهدا شده بود. جایزه نوبل ادبیات از سال ۱۹۰۱ میلادی هر ساله به یک هنرمند در حوزه هنرهای کلامی اعطا می‌شود. اسامی برندگان این جایزه نیز روز دهم دسامبر هر سال هم‌زمان با سالروز درگذشت بنیادگذار آن آلفرد نوبل در استکهلم اعلام می‌شود.