تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۰۱ ساعت ۰۸:۴۷
کد مطلب : ۲۷۳۳۷۷
امسال جانوران هم تشنه می‌مانند؟
گروه جامعه: این روزها تشدید پدیده خشکسالی و همزمان با کاهش شدید بارندگی سبب شده آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع، فرونشست زمین، خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها و به تبع آن افزایش گرد و غبار و افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها تشدید شود و آینده زیست محیطی ایران در آستانه تهدید جدی قرار بگیرد.
روز پنج شنبه، نشست زمین در خیابان سی متری جی تهران و در کف یک منزل مسکونی سبب شد که یک خاور در چاله‌ای به عمل پنج متر! بیفتد، درحالی‌‌که کسی از خالی شدن زمین در این محله اطلاعی نداشت و ممکن است که فروچاله‌های مشابه در هر کجای تهران یا در وسط اتوبان‌ها شکل گرفته باشد.
همچنین طی چند روز گذشته هزاران هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور دچار آتش سوزی شده و خشک شدن مراتع و درختان، به نوعی مهار آتش را سخت‌تر از همیشه می‌کند. کارشناسان باور دارند با روند خشکسالی در استان‌ها، شروع زودتر از موعد گرما و بی‌آبی کم سابقه که به باور وزیر نیرو در 50 سال گذشته بی‌سابقه بوده است، پدیده نابودی جنگل‌ها توسط آتش تشدید شود و در این بین دامنه‌ها و ارتفاعات زاگرس که زیستگاه بسیاری از موجودات و گونه‌های کمیاب است، بیشتر در معرض خطر و تهدید قرار دارند. با این حال طی چند روز پهنه وسیعی از زاگرس مخصوصا در استان کهگیلویه و بویراحمد دچار حریق شده، آتش مهیب در جنگل‌های گچساران و ارتفاعات مشرف به کوه‌های «نارک» تا «انبارشاهی» از عصر روز سه شنبه آغاز شده و ساعت 21 پنج شنبه شب پس از مهار مجددا به دلیل سقوط کنده‌های خشک باقی مانده به ارتفاعات پایین دست فوران کرد. با این حال آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع در شهرستان باشت (استان کهگیلویه و بویراحمد)، جنگل‌های گردنه ایواندره در خرم‌آباد، قصرشیرین، سیاه کوه دهلران رخ داده و احتمال آتش سوزی در کردستان، آذربایجان غربی، مازندران و... با گرم شدن هوا و خشکی جنگل‌ها و مراتع سبب شده که نیروهای امدادی این استان‌ها در حالت آماده باش کامل قرار بگیرند.
ابعاد ترسناک خشکسالی و گردوغبار
كشور، خشك‌ترين سال را پيش رو دارد و روند تخريبي محيط زيست نيز، شتاب بيشتري خواهد گرفت. طبق آمار هواشناسی میانگین بارندگی کل کشور از ابتدای سال زراعی (مهر ۹۹) تا ۲۸ اردیبهشت امسال ۱۲۸ میلی‌متر ثبت شده، میزان بارش در سال گذشته در این بازه زمانی ۲۷۳ میلی‌متر بود بنابراین بارش سال جاری حدود ۵۳ درصد کمتر از سال گذشته است و همین امر سبب شده که پهنه وسیعی از تالاب‌ها و بستر رودخانه که روزگاری نه چندان دور سبز و حاصلخیز بودند، به کانون ریزگرد تبدیل شوند. به‌عنوان مثال معادن شن و ماسه، دستکاری بستر رودخانه‌ها و بیابان‌زایی در شهرستان‌های ملارد، شهریار و شهرقدس از عوامل افزایش پدیده گردوغبار در پایتخت هستند. همچنین گزارش تحقیقی مجله «نیچر» در مورد میزان تغییر حجم آب زیرزمینی در حوضه‌های آبریز ایران نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۶ طی ۱۴ سال ، ۷۴ کیلومتر مکعب از آب‌های زیرزمینی از دست رفته است.
آب‌هایی که محو شدند
علی ناظمی نویسنده مسئول این مقاله، درباره معنای تخلیه این حجم از آب می‌گوید: «اول ما این مقدار را با آمریکا و فلات مرکزی این کشور و مرکز کشاورزی‌شان در زمان خشکسالی شدید مقایسه کردیم و مشخص شد این اعداد خیلی در حال نزدیک شدن به شرایطی است که در منطقه‌ای دیگر مشکل‌ساز شده بود. اما بخاطر اینکه این شرایط برای مسئولان و مردم کشورمان معنا بدهد، معیارمان را دریاچه ارومیه گذاشتیم و با کمال تاسف مشخص شد که ۱.۶ برابر حجم آب دریاچه ارومیه، آن هم زمانی که دریاچه در بالاترین سطحش بود، ما آب‌های زیرزمینی را در ۱۴ سال تخلیه کردیم.»خبر بدتر اینکه نتایج مقاله منتشر شده که اطلاعات آن هم براساس آمار اعلام شده توسط وزارت نیروست، این موضوع نشان داده شده است که این آب تخلیه شده حتی با بارندگی‌ها هم برنگشته است.
ناظمی توضیح می‌دهد: « به طور کلی آب بعد از مصرف برمی‌گردد، اولین کاری که بارش قبل از روان شدن می‌کند این است که وارد خاک می‌شود و در خیلی از مناطق ایران، حدود ۴۰ تا ۵۰درصد این آب بارش می‌تواند وارد خاک بشود به سفره آب‌های زیرزمینی برسد، اما با تمام این حرف‌ها ۱.۶ برابر آب دریاچه ارومیه آب خوردیم و برنگشته است.»
این موضوع را به نوعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز تایید کرد و گفت: برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی در طول ۱۴ سال اخیر، باعث بروز خشکسالی فوق‌العاده در بیش از ۷۶ درصد از وسعت ایران شده که تهدیدی جدی علیه امنیت انسانی و غذایی کشور است. محمد شریعتمداری همچنین معتقد است که «در این حوزه ضروری است تا دولت از طریق پرداخت تسهیلات مالی به کشاورزان در زمینه استفاده از روش‌های نوین آبیاری، استفاده از طرح‌های آبخیزداری و مهار آب‌های سطحی و اصلاح رژیم کشت، نسبت به مدیریت بحران خشکسالی و ارتقای فعالیت کشاورزی از طریق افزایش بهره‌وری در استفاده از منابع آبی کشور اقدام کند.» باروري ابرها را - نه تنها در تابستان- بلكه تا پايان نيمه پاييز، مي‌بايست بسيار جدي گرفت.
تشنــگی حیــات وحــش و مــرگ هزاران جانور
براساس آخرین نمودار به‌روز شده از وضعیت بارشی کشور، استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی، سمنان، گلستان، فارس و کرمانشاه در صدر جدول خشکسالی کشور در سال ۱۴۰۰ قرار می‌گیرند. در این میان حیات وحش تشنه مانده و همین چند روز پیش بود که خطر مرگ در کمین ۵ تا ۱۲ هزار جوجه فلامینگو در تالاب بختگان بودند. حقابه تالاب حدود یکصد میلیون مترمکعب در سال است که این حقابه یا در پشت سدهایی مانند درودزن و یا سرازیر به زمین‌های کشاورزی بالادست تالاب می‌شود. در این میان خبرها حکایت از مرگ این جوجه فلامینگوها دارد و در کنار آن آهوهای کوهی جزیره فارور هرمزگان، بی‌آب مانده‌اند.
برخی گزارش‌های مردمی از نزدیک شدن حیات وحش به سکونتگاه‌های انسانی در اطراف روستاها و شهرهای استان‌های جنوبی چون هرمزگان و فارس خبر می‌دهد. این آغاز ماجرایی است که خشکسالی شروع کرده و می‌تواند به تلف شدن حیات وحش منجر شود. فهیمه گودرزی مسئول حیات وحش محیط‌زیست هرمزگان از لایروبی آبشخورها و آبرسانی با تانکر به حیات وحش خبر می‌دهد و می‌گوید: «شرایط سخت است چون به‌دنبال خشکسالی، بیماری می‌آید.» خشکسالی حیات وحش را به چنبره بیماری‌های انگلی می‌اندازد. حیات وحش هرمزگان محل زندگی آهوها، جبیرها، قوچ و میش و... است.
گودرزی می‌گوید: «در زمان خشکسالی برکه‌های آبی به باتلاق تبدیل می‌شود و بستر گلی آنها حیات وحش را زمینگیر می‌کند که می‌تواند به تلف شدن آنها منجر شود.» خشکسالی پوشش سبز زمین را می‌سوزاند و حیات وحش برای آنکه تلف نشوند به تغذیه از درختان خاردار روی می‌آورند. در برخی مواقع شاخ آنها لای این درختان گیر می‌کند و به دام مرگ می‌افتند. در سال‌های گذشته گیاهخواران زیادی به سمت آب انبار‌ها رفته‌اند و در آنها غرق شده‌اند.
گودرزی بیم آن دارد که امسال هم خشکسالی حیات وحش را در آب انبار‌ها به کام مرگ ببرد. او تلفات سال‌های گذشته را بیش از ۱۰ مورد عنوان می‌کند. به گفته گودرزی، امسال خیلی از مناطق باید با تانکر آبرسانی شود. او می‌گوید:« در سال جدید دو بار برای آهوکوهی‌های فارور آبرسانی کرده‌ایم.» فارور جزیره‌ای محصور در میان آب است که آهوی کوهی تنها گیاهخوار ساکن آن است. بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ رأس آهو در این جزیره زندگی می‌کند. فارور محل زندگی خارپشت‌ها و لاک‌پشت‌های دریایی نیز هست.
روز پنج شنبه، نشست زمین در خیابان سی متری جی تهران و در کف یک منزل مسکونی سبب شد که یک خاور در چاله‌ای به عمل پنج متر! بیفتد، درحالی‌‌که کسی از خالی شدن زمین در این محله اطلاعی نداشت و ممکن است که فروچاله‌های مشابه در هر کجای تهران یا در وسط اتوبان‌ها شکل گرفته باشد.
همچنین طی چند روز گذشته هزاران هکتار از جنگل‌ها و مراتع کشور دچار آتش سوزی شده و خشک شدن مراتع و درختان، به نوعی مهار آتش را سخت‌تر از همیشه می‌کند. کارشناسان باور دارند با روند خشکسالی در استان‌ها، شروع زودتر از موعد گرما و بی‌آبی کم سابقه که به باور وزیر نیرو در 50 سال گذشته بی‌سابقه بوده است، پدیده نابودی جنگل‌ها توسط آتش تشدید شود و در این بین دامنه‌ها و ارتفاعات زاگرس که زیستگاه بسیاری از موجودات و گونه‌های کمیاب است، بیشتر در معرض خطر و تهدید قرار دارند. با این حال طی چند روز پهنه وسیعی از زاگرس مخصوصا در استان کهگیلویه و بویراحمد دچار حریق شده، آتش مهیب در جنگل‌های گچساران و ارتفاعات مشرف به کوه‌های «نارک» تا «انبارشاهی» از عصر روز سه شنبه آغاز شده و ساعت 21 پنج شنبه شب پس از مهار مجددا به دلیل سقوط کنده‌های خشک باقی مانده به ارتفاعات پایین دست فوران کرد. با این حال آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع در شهرستان باشت (استان کهگیلویه و بویراحمد)، جنگل‌های گردنه ایواندره در خرم‌آباد، قصرشیرین، سیاه کوه دهلران رخ داده و احتمال آتش سوزی در کردستان، آذربایجان غربی، مازندران و... با گرم شدن هوا و خشکی جنگل‌ها و مراتع سبب شده که نیروهای امدادی این استان‌ها در حالت آماده باش کامل قرار بگیرند.
ابعاد ترسناک خشکسالی و گردوغبار
كشور، خشك‌ترين سال را پيش رو دارد و روند تخريبي محيط زيست نيز، شتاب بيشتري خواهد گرفت. طبق آمار هواشناسی میانگین بارندگی کل کشور از ابتدای سال زراعی (مهر ۹۹) تا ۲۸ اردیبهشت امسال ۱۲۸ میلی‌متر ثبت شده، میزان بارش در سال گذشته در این بازه زمانی ۲۷۳ میلی‌متر بود بنابراین بارش سال جاری حدود ۵۳ درصد کمتر از سال گذشته است و همین امر سبب شده که پهنه وسیعی از تالاب‌ها و بستر رودخانه که روزگاری نه چندان دور سبز و حاصلخیز بودند، به کانون ریزگرد تبدیل شوند. به‌عنوان مثال معادن شن و ماسه، دستکاری بستر رودخانه‌ها و بیابان‌زایی در شهرستان‌های ملارد، شهریار و شهرقدس از عوامل افزایش پدیده گردوغبار در پایتخت هستند. همچنین گزارش تحقیقی مجله «نیچر» در مورد میزان تغییر حجم آب زیرزمینی در حوضه‌های آبریز ایران نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۶ طی ۱۴ سال ، ۷۴ کیلومتر مکعب از آب‌های زیرزمینی از دست رفته است.
آب‌هایی که محو شدند
علی ناظمی نویسنده مسئول این مقاله، درباره معنای تخلیه این حجم از آب می‌گوید: «اول ما این مقدار را با آمریکا و فلات مرکزی این کشور و مرکز کشاورزی‌شان در زمان خشکسالی شدید مقایسه کردیم و مشخص شد این اعداد خیلی در حال نزدیک شدن به شرایطی است که در منطقه‌ای دیگر مشکل‌ساز شده بود. اما بخاطر اینکه این شرایط برای مسئولان و مردم کشورمان معنا بدهد، معیارمان را دریاچه ارومیه گذاشتیم و با کمال تاسف مشخص شد که ۱.۶ برابر حجم آب دریاچه ارومیه، آن هم زمانی که دریاچه در بالاترین سطحش بود، ما آب‌های زیرزمینی را در ۱۴ سال تخلیه کردیم.»خبر بدتر اینکه نتایج مقاله منتشر شده که اطلاعات آن هم براساس آمار اعلام شده توسط وزارت نیروست، این موضوع نشان داده شده است که این آب تخلیه شده حتی با بارندگی‌ها هم برنگشته است.
ناظمی توضیح می‌دهد: « به طور کلی آب بعد از مصرف برمی‌گردد، اولین کاری که بارش قبل از روان شدن می‌کند این است که وارد خاک می‌شود و در خیلی از مناطق ایران، حدود ۴۰ تا ۵۰درصد این آب بارش می‌تواند وارد خاک بشود به سفره آب‌های زیرزمینی برسد، اما با تمام این حرف‌ها ۱.۶ برابر آب دریاچه ارومیه آب خوردیم و برنگشته است.»
این موضوع را به نوعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز تایید کرد و گفت: برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی در طول ۱۴ سال اخیر، باعث بروز خشکسالی فوق‌العاده در بیش از ۷۶ درصد از وسعت ایران شده که تهدیدی جدی علیه امنیت انسانی و غذایی کشور است. محمد شریعتمداری همچنین معتقد است که «در این حوزه ضروری است تا دولت از طریق پرداخت تسهیلات مالی به کشاورزان در زمینه استفاده از روش‌های نوین آبیاری، استفاده از طرح‌های آبخیزداری و مهار آب‌های سطحی و اصلاح رژیم کشت، نسبت به مدیریت بحران خشکسالی و ارتقای فعالیت کشاورزی از طریق افزایش بهره‌وری در استفاده از منابع آبی کشور اقدام کند.» باروري ابرها را - نه تنها در تابستان- بلكه تا پايان نيمه پاييز، مي‌بايست بسيار جدي گرفت.
تشنــگی حیــات وحــش و مــرگ هزاران جانور
براساس آخرین نمودار به‌روز شده از وضعیت بارشی کشور، استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی، سمنان، گلستان، فارس و کرمانشاه در صدر جدول خشکسالی کشور در سال ۱۴۰۰ قرار می‌گیرند. در این میان حیات وحش تشنه مانده و همین چند روز پیش بود که خطر مرگ در کمین ۵ تا ۱۲ هزار جوجه فلامینگو در تالاب بختگان بودند. حقابه تالاب حدود یکصد میلیون مترمکعب در سال است که این حقابه یا در پشت سدهایی مانند درودزن و یا سرازیر به زمین‌های کشاورزی بالادست تالاب می‌شود. در این میان خبرها حکایت از مرگ این جوجه فلامینگوها دارد و در کنار آن آهوهای کوهی جزیره فارور هرمزگان، بی‌آب مانده‌اند.
برخی گزارش‌های مردمی از نزدیک شدن حیات وحش به سکونتگاه‌های انسانی در اطراف روستاها و شهرهای استان‌های جنوبی چون هرمزگان و فارس خبر می‌دهد. این آغاز ماجرایی است که خشکسالی شروع کرده و می‌تواند به تلف شدن حیات وحش منجر شود. فهیمه گودرزی مسئول حیات وحش محیط‌زیست هرمزگان از لایروبی آبشخورها و آبرسانی با تانکر به حیات وحش خبر می‌دهد و می‌گوید: «شرایط سخت است چون به‌دنبال خشکسالی، بیماری می‌آید.» خشکسالی حیات وحش را به چنبره بیماری‌های انگلی می‌اندازد. حیات وحش هرمزگان محل زندگی آهوها، جبیرها، قوچ و میش و... است.
گودرزی می‌گوید: «در زمان خشکسالی برکه‌های آبی به باتلاق تبدیل می‌شود و بستر گلی آنها حیات وحش را زمینگیر می‌کند که می‌تواند به تلف شدن آنها منجر شود.» خشکسالی پوشش سبز زمین را می‌سوزاند و حیات وحش برای آنکه تلف نشوند به تغذیه از درختان خاردار روی می‌آورند. در برخی مواقع شاخ آنها لای این درختان گیر می‌کند و به دام مرگ می‌افتند. در سال‌های گذشته گیاهخواران زیادی به سمت آب انبار‌ها رفته‌اند و در آنها غرق شده‌اند.
گودرزی بیم آن دارد که امسال هم خشکسالی حیات وحش را در آب انبار‌ها به کام مرگ ببرد. او تلفات سال‌های گذشته را بیش از ۱۰ مورد عنوان می‌کند. به گفته گودرزی، امسال خیلی از مناطق باید با تانکر آبرسانی شود. او می‌گوید:« در سال جدید دو بار برای آهوکوهی‌های فارور آبرسانی کرده‌ایم.» فارور جزیره‌ای محصور در میان آب است که آهوی کوهی تنها گیاهخوار ساکن آن است. بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ رأس آهو در این جزیره زندگی می‌کند. فارور محل زندگی خارپشت‌ها و لاک‌پشت‌های دریایی نیز هست.
مرجع : روزنامه آرمان ملی
پربينندهترين مطالب و خبرها
