تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۱۶ ساعت ۰۹:۳۷
کد مطلب : ۴۴۸۷۹۱
ابر‌های سیاه بر فراز دریای سرخ گردهم می‌آیند!
گروه بین الملل:مارکو کارنلوس؛ سفیر سابق ایتالیا در عراق تا سال ۲۰۱۷ میلادی در نشریه میدل ایست آی نوشت: تاریخ شگفتی را دوست دارد. صرف نظر از آن که نوع بشر تا چه حد توانایی‌های پیش بینی خود از جمله استفاده از هوش مصنوعی بسیار ناشناخته را اصلاح کرده، رویداد‌های جهان هم چنان به چرخش‌های غیرمنتظره ادامه می‌دهند و انتظارات قبلی را مختل می‌کنند و ناامیدی‌های بزرگ و آسیب‌های جدی ایجاد می‌کنند. در آینده‌ای نه چندان دور سال ۲۰۲۳ را می‌توان به عنوان سال روایت‌های فروپاشیده و انتظارات برآورده نشده به یاد آورد.
تورم موقتی خواهد بود، اوکراین پیروز خواهد شد. روسیه تحت تحریم‌ها شکست خواهد خورد. توقف عرضه انرژی از مسکو بر تولید صنعتی اروپا تأثیری نخواهد داشت. چین رو به زوال خواهد بود. دموکراسی‌ها بر رژیم خودکامه پیروز خواهند شد. توافق ابراهیم و توافق اسرائیل و عربستان باعث ارتقای صلح در خاورمیانه خواهند شد. نظم جهانی مبتنی بر قوانین به رهبری ایالات متحده تنها قاعده بازی خواهد بود. این فهرست انتظارات و خواسته‌هایی بود که انتظار می‌رفت در سال ۲۰۲۳ تحقق یابند.
با این وجود، واقعیت حکایت از تحولات دیگری دارد. اوکراین به شدت در تلاش است تا توجه ایالات متحده و سایر کشور‌های غربی را حفظ کند در حالی که توانایی‌های آن کشور برای حفظ درگیری با روسیه به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد. اسرائیل در عوض سعی دارد توجه امریکا و کشور‌های غربی را از خود دور نگه دارد و همزمان تلاش می‌کند تا پاکسازی قومی غزه را به عنوان اولین گام به سوی اسرائیل بزرگ ایده‌ای که نیرو‌های سیاسی راست افراطی اسرائیل رویای آن را در سر می‌پرورانند، اجرایی کند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا هم در اوکراین و هم در مناقشه اسرائیل و فلسطین به دنبال استراتژی خروج هستند. مشخص نیست که سال ۲۰۲۴ چنین خواسته‌ای را تحقق بخشند. نتیجه درگیری‌ها در اوکراین و غزه به شکل گیری توازن قوا در سراسر اوراسیا کمک می‌کند در حالی که روابط بین ایالات متحده و متحدان اروپایی اش از یک سو و روسیه، چین و ایران از سوی دیگر هم چنان پرتنش است.
گورستان رویا‌های در هم شکسته
سپتامبر گذشته در جریان برگزاری اجلاس سران کشور‌های عضو گروه - ۲۰ در هند ایالات متحده از آخرین ترفند روابط عمومی خود برای ارزیابی میزان قدرت رو به رشد چین رونمایی کرد. جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در کنار نارندرا مودی نخست‌وزیر هند، حکام عربستان سعودی، امارات متحده عربی و رهبران سه اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپا، یعنی آلمان، فرانسه و ایتالیا پیشنهادی با هدف ایجاد یک کریدور اقتصادی جدید برای اتصال هند به اروپا را مطرح کرد و آن را کریدور هند - خاورمیانه - اروپا (IMEC) نامید. هدف رسمی این کریدور کاهش مدت زمانی بود که کالا‌ها از هند به اروپا می‌رسیدند. کشور‌های درگیر به طور غیرقابل قبولی می‌گویند که با حمل محموله‌ها از هند به عربستان سعودی و امارات متحده عربی و سپس بارگیری آن‌ها به سمت حیفا در اسرائیل و سپس بازگشت دوباره محموله‌ها بر روی کشتی‌هایی که به اروپا می‌روند به چنین نتیجه‌ای دست خواهند یافت. این شامل حداقل شش فرآیند بارگیری و تخلیه در پنج یا شش کشور مختلف است. هدف غیر رسمی کریدور مذکور، اما ارائه جایگزینی برای طرح کمربند و جاده (BRI) است که توسط چین در سال ۲۰۱۳ راه اندازی شد تا یک شبکه ارتباط چند وجهی بزرگ در سراسر اوراسیا ایجاد نماید.
علیرغم تاخیر یک دهه‌ای کریدور هند – خاورمیانه – اروپا اکنون این گونه وانمود می‌شود که آن کریدور در حال رقابت با طرح کمربند و جاده است. با این وجود، کریدور هند – خاورمیانه – اروپا نیز مانند پروژه‌های پیشین غربی از جمله ابتکار عمل "ساختن جهانی بهتر به رهبری آمریکا" (Build Back Better) می‌تواند به راحتی از نظر "خیلی کم و خیلی دیر بودن" به گورستان رویا‌های شکسته منتهی شود. در نهایت، زمان و بازار نشان خواهند داد که آیا چنین گزینه پیچیده‌ای کار خواهد کرد یا خیر. یک جاه طلبی برای کریدور هند – خاورمیانه – اروپا آن است که جایگزین دریای سرخ و کانال سوئز به عنوان کریدور اصلی اقتصادی دریایی به اروپا شود و چشم انداز مندرج در توافق ابراهیم را بیش از پیش تقویت کند. با این وجود، تنش در دریای سرخ به زودی بر روی مسائل ژئوپولیتیک و ژئواکونومیک تاثیرگذار خواهد بود.
تشدید تنش منطقه‌ای
یک ترس عمده در مورد درگیری‌های جاری در غزه، گسترش احتمالی دامنه آن در کل منطقه است. در حالی که بخش عمده نگاه‌ها معطوف به جبهه شمالی اسرائیل و خطر درگیری دوم با حزب الله لبنان بوده جنبشی که تعداد اسلحه کم تری داشت و در میان دیگر گروه‌های جنبش مقاومت ضعیف‌ترین قلمداد می‌شد شگفتی ساز بزرگ پایان سال ۲۰۲۳ میلادی بود: انصارالله یمن.
انصارالله یمن در تنها نمایش همبستگی ملموس با فلسطینیان در جهان عرب تا به امروز هدف قرار دادن کشتی‌های عازم اسرائیل و وابسته به آن کشور را در دستور کار خود قرار داده است. نتیجه آن حملات این بود که ترافیک دریایی بندر ایلات اسرائیل ۸۵ درصد کاهش یافته است.
انصارالله نسخه خود را از استاندارد‌های دوگانه دموکراسی‌های غربی اعمال می‌کند بدان معنا که راه را برای عبور تمام کشتی‌های دیگر از کشتی‌های روسی، چینی، ایرانی گرفته تا کشتی‌های ثبت شده در سایر نقاط جهان از باب المندب بدون ایجاد مزاحمت در تنگه و ورود آن به دریای سرخ به سمت سوئز باز می‌گذارد.
ناو‌های بزرگ به طور موقت ناوبری در دریای سرخ را متوقف کردند و تنها دو گزینه پیش روی شان باقی ماند: مسیر دریایی طولانی‌تر و پرهزینه‌تر در اطراف جنوب آفریقا یا کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب (INSTC) که ایران و روسیه را از طریق قفقاز به یکدیگر متصل می‌کند. اولین گزینه می‌تواند باعث افزایش تورم شود. دومین مسیر مشکلی جدی از نظر سیاسی برای دموکراسی‌های غربی ایجاد خواهد کرد.
ایالات متحده به حملات انصارالله به کشتی‌ها با یک عملیات نظامی به نام "نگهبان رفاه" واکنش نشان داد که وظیفه آن حفاظت از آزادی دریانوردی از طریق دریای سرخ، خلیج عدن و تنگه باب المندب اعلام شده بود.
واقعیت‌های سخت جدید
اگر قرار بود این ابتکار عمل تحت رهبری ایالات متحده در منطقه ثمربخش باشد و آزادی ناوبری را اعمال کند نتایج آن تا حدی ناامید کننده بوده است.
درست است که برخی از ناو‌های حمل و نقل بزرگ مانند مرسک پس از تعلیق حرکت عملیات خود را در دریای سرخ از سر گرفتند، اما حمله انصارالله به کشتی مرسک در تاریخ ۳۱ دسامبر باعث تعلیق مجدد حرکت کشتی‌ها شد. در آن حادثه حملات آمریکا به قایق‌های انصارالله صورت گرفت که منجر به کشته شدن ده جنگجوی یمنی شد.
جنبه ناامید کننده دیگر آن است که با توجه به این که عملیات نگهبان رفاه تماما در مورد توقف اختلال در تجارت بین المللی بود کشور‌های نسبتا معدود غربی آن را تایید کردند و چندین کشور غربی دیگر از جمله استرالیا، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه درخواست پنتاگون برای شرکت در عملیات تحت فرماندهی ایالات متحده را رد کرد و اسپانیا اعلام کرد که تنها تحت فرماندهی ناتو یا اروپا در هرگونه عملیاتی شرکت خواهد کرد. تنها کشور عربی‌ای که در آن عملیات شرکت کرد کشور کوچک بحرین بود و کشور شرکت کننده دیگر در سطح جهانی سیشل یکی از کشور‌های آفریقایی با کم‌ترین جمعیت بود. دو کشور از کشور‌هایی که به شدت تحت تاثیر اختلالات تجارت در دریای سرخ قرار گرفته اند و شرکای قوی ایالات متحده محسوب می‌شوند یعنی مصر و عربستان سعودی تاکنون تصمیم گرفته اند به عملیات نگهبان رفاه نپیوندند. این این تصمیم خود گویای میزان اعتبار و قابلیت اطمینان به امریکا حتی در میان متحدان اصلی آن کشور است. همه طرفین به جز اسرائیل ادعا می‌کنند که می‌خواهند از تشدید تنش جلوگیری کنند، اما رویارویی در بسیاری از نقاط فراتر از غزه و اوکراین رخ می‌دهد: در لبنان، سوریه، عراق و دریای سرخ خطرات ناشی از اشتباه محاسباتی و در نتیجه تشدید بالقوه هم چنان بالاست. بنابراین، به نظر می‌رسد که ابر‌های تاریک برای سال ۲۰۲۴ گردهم می‌آیند. اگر سال ۲۰۲۳ سال روایات فروپاشیده و انتظارات برآورده نشده بود در آن صورت سال ۲۰۲۴ می‌تواند سال بیدار شدن در مواجهه با واقعیت‌های سخت و جدید باشد.
تورم موقتی خواهد بود، اوکراین پیروز خواهد شد. روسیه تحت تحریم‌ها شکست خواهد خورد. توقف عرضه انرژی از مسکو بر تولید صنعتی اروپا تأثیری نخواهد داشت. چین رو به زوال خواهد بود. دموکراسی‌ها بر رژیم خودکامه پیروز خواهند شد. توافق ابراهیم و توافق اسرائیل و عربستان باعث ارتقای صلح در خاورمیانه خواهند شد. نظم جهانی مبتنی بر قوانین به رهبری ایالات متحده تنها قاعده بازی خواهد بود. این فهرست انتظارات و خواسته‌هایی بود که انتظار می‌رفت در سال ۲۰۲۳ تحقق یابند.
با این وجود، واقعیت حکایت از تحولات دیگری دارد. اوکراین به شدت در تلاش است تا توجه ایالات متحده و سایر کشور‌های غربی را حفظ کند در حالی که توانایی‌های آن کشور برای حفظ درگیری با روسیه به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد. اسرائیل در عوض سعی دارد توجه امریکا و کشور‌های غربی را از خود دور نگه دارد و همزمان تلاش می‌کند تا پاکسازی قومی غزه را به عنوان اولین گام به سوی اسرائیل بزرگ ایده‌ای که نیرو‌های سیاسی راست افراطی اسرائیل رویای آن را در سر می‌پرورانند، اجرایی کند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا هم در اوکراین و هم در مناقشه اسرائیل و فلسطین به دنبال استراتژی خروج هستند. مشخص نیست که سال ۲۰۲۴ چنین خواسته‌ای را تحقق بخشند. نتیجه درگیری‌ها در اوکراین و غزه به شکل گیری توازن قوا در سراسر اوراسیا کمک می‌کند در حالی که روابط بین ایالات متحده و متحدان اروپایی اش از یک سو و روسیه، چین و ایران از سوی دیگر هم چنان پرتنش است.
گورستان رویا‌های در هم شکسته
سپتامبر گذشته در جریان برگزاری اجلاس سران کشور‌های عضو گروه - ۲۰ در هند ایالات متحده از آخرین ترفند روابط عمومی خود برای ارزیابی میزان قدرت رو به رشد چین رونمایی کرد. جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در کنار نارندرا مودی نخست‌وزیر هند، حکام عربستان سعودی، امارات متحده عربی و رهبران سه اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپا، یعنی آلمان، فرانسه و ایتالیا پیشنهادی با هدف ایجاد یک کریدور اقتصادی جدید برای اتصال هند به اروپا را مطرح کرد و آن را کریدور هند - خاورمیانه - اروپا (IMEC) نامید. هدف رسمی این کریدور کاهش مدت زمانی بود که کالا‌ها از هند به اروپا می‌رسیدند. کشور‌های درگیر به طور غیرقابل قبولی می‌گویند که با حمل محموله‌ها از هند به عربستان سعودی و امارات متحده عربی و سپس بارگیری آن‌ها به سمت حیفا در اسرائیل و سپس بازگشت دوباره محموله‌ها بر روی کشتی‌هایی که به اروپا می‌روند به چنین نتیجه‌ای دست خواهند یافت. این شامل حداقل شش فرآیند بارگیری و تخلیه در پنج یا شش کشور مختلف است. هدف غیر رسمی کریدور مذکور، اما ارائه جایگزینی برای طرح کمربند و جاده (BRI) است که توسط چین در سال ۲۰۱۳ راه اندازی شد تا یک شبکه ارتباط چند وجهی بزرگ در سراسر اوراسیا ایجاد نماید.
علیرغم تاخیر یک دهه‌ای کریدور هند – خاورمیانه – اروپا اکنون این گونه وانمود می‌شود که آن کریدور در حال رقابت با طرح کمربند و جاده است. با این وجود، کریدور هند – خاورمیانه – اروپا نیز مانند پروژه‌های پیشین غربی از جمله ابتکار عمل "ساختن جهانی بهتر به رهبری آمریکا" (Build Back Better) می‌تواند به راحتی از نظر "خیلی کم و خیلی دیر بودن" به گورستان رویا‌های شکسته منتهی شود. در نهایت، زمان و بازار نشان خواهند داد که آیا چنین گزینه پیچیده‌ای کار خواهد کرد یا خیر. یک جاه طلبی برای کریدور هند – خاورمیانه – اروپا آن است که جایگزین دریای سرخ و کانال سوئز به عنوان کریدور اصلی اقتصادی دریایی به اروپا شود و چشم انداز مندرج در توافق ابراهیم را بیش از پیش تقویت کند. با این وجود، تنش در دریای سرخ به زودی بر روی مسائل ژئوپولیتیک و ژئواکونومیک تاثیرگذار خواهد بود.
تشدید تنش منطقه‌ای
یک ترس عمده در مورد درگیری‌های جاری در غزه، گسترش احتمالی دامنه آن در کل منطقه است. در حالی که بخش عمده نگاه‌ها معطوف به جبهه شمالی اسرائیل و خطر درگیری دوم با حزب الله لبنان بوده جنبشی که تعداد اسلحه کم تری داشت و در میان دیگر گروه‌های جنبش مقاومت ضعیف‌ترین قلمداد می‌شد شگفتی ساز بزرگ پایان سال ۲۰۲۳ میلادی بود: انصارالله یمن.
انصارالله یمن در تنها نمایش همبستگی ملموس با فلسطینیان در جهان عرب تا به امروز هدف قرار دادن کشتی‌های عازم اسرائیل و وابسته به آن کشور را در دستور کار خود قرار داده است. نتیجه آن حملات این بود که ترافیک دریایی بندر ایلات اسرائیل ۸۵ درصد کاهش یافته است.
انصارالله نسخه خود را از استاندارد‌های دوگانه دموکراسی‌های غربی اعمال می‌کند بدان معنا که راه را برای عبور تمام کشتی‌های دیگر از کشتی‌های روسی، چینی، ایرانی گرفته تا کشتی‌های ثبت شده در سایر نقاط جهان از باب المندب بدون ایجاد مزاحمت در تنگه و ورود آن به دریای سرخ به سمت سوئز باز می‌گذارد.
ناو‌های بزرگ به طور موقت ناوبری در دریای سرخ را متوقف کردند و تنها دو گزینه پیش روی شان باقی ماند: مسیر دریایی طولانی‌تر و پرهزینه‌تر در اطراف جنوب آفریقا یا کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب (INSTC) که ایران و روسیه را از طریق قفقاز به یکدیگر متصل می‌کند. اولین گزینه می‌تواند باعث افزایش تورم شود. دومین مسیر مشکلی جدی از نظر سیاسی برای دموکراسی‌های غربی ایجاد خواهد کرد.
ایالات متحده به حملات انصارالله به کشتی‌ها با یک عملیات نظامی به نام "نگهبان رفاه" واکنش نشان داد که وظیفه آن حفاظت از آزادی دریانوردی از طریق دریای سرخ، خلیج عدن و تنگه باب المندب اعلام شده بود.
واقعیت‌های سخت جدید
اگر قرار بود این ابتکار عمل تحت رهبری ایالات متحده در منطقه ثمربخش باشد و آزادی ناوبری را اعمال کند نتایج آن تا حدی ناامید کننده بوده است.
درست است که برخی از ناو‌های حمل و نقل بزرگ مانند مرسک پس از تعلیق حرکت عملیات خود را در دریای سرخ از سر گرفتند، اما حمله انصارالله به کشتی مرسک در تاریخ ۳۱ دسامبر باعث تعلیق مجدد حرکت کشتی‌ها شد. در آن حادثه حملات آمریکا به قایق‌های انصارالله صورت گرفت که منجر به کشته شدن ده جنگجوی یمنی شد.
جنبه ناامید کننده دیگر آن است که با توجه به این که عملیات نگهبان رفاه تماما در مورد توقف اختلال در تجارت بین المللی بود کشور‌های نسبتا معدود غربی آن را تایید کردند و چندین کشور غربی دیگر از جمله استرالیا، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه درخواست پنتاگون برای شرکت در عملیات تحت فرماندهی ایالات متحده را رد کرد و اسپانیا اعلام کرد که تنها تحت فرماندهی ناتو یا اروپا در هرگونه عملیاتی شرکت خواهد کرد. تنها کشور عربی‌ای که در آن عملیات شرکت کرد کشور کوچک بحرین بود و کشور شرکت کننده دیگر در سطح جهانی سیشل یکی از کشور‌های آفریقایی با کم‌ترین جمعیت بود. دو کشور از کشور‌هایی که به شدت تحت تاثیر اختلالات تجارت در دریای سرخ قرار گرفته اند و شرکای قوی ایالات متحده محسوب می‌شوند یعنی مصر و عربستان سعودی تاکنون تصمیم گرفته اند به عملیات نگهبان رفاه نپیوندند. این این تصمیم خود گویای میزان اعتبار و قابلیت اطمینان به امریکا حتی در میان متحدان اصلی آن کشور است. همه طرفین به جز اسرائیل ادعا می‌کنند که می‌خواهند از تشدید تنش جلوگیری کنند، اما رویارویی در بسیاری از نقاط فراتر از غزه و اوکراین رخ می‌دهد: در لبنان، سوریه، عراق و دریای سرخ خطرات ناشی از اشتباه محاسباتی و در نتیجه تشدید بالقوه هم چنان بالاست. بنابراین، به نظر می‌رسد که ابر‌های تاریک برای سال ۲۰۲۴ گردهم می‌آیند. اگر سال ۲۰۲۳ سال روایات فروپاشیده و انتظارات برآورده نشده بود در آن صورت سال ۲۰۲۴ می‌تواند سال بیدار شدن در مواجهه با واقعیت‌های سخت و جدید باشد.
پربينندهترين مطالب و خبرها
پربحثترين مطالب و خبرها
