احمد شرع: اتفاقات ۱۴۰۰ سال پیش چه ربطی به ما دارد؟

او در دیدار با ولید جُنبَلاط، از شخصیت‌های برجسته دروزی لبنان، افزود افرادی می‌آیند و می‌خواهند بابت حوادث یک هزار و ۴۰۰ سال پیش از اهل شام انتقام بگیرند: «این چه عقل و منطقی است؟ این‌ها چه ربطی به ما دارد؟» اشاره احمد الشرع به «انتقام گرفتن از اهل شام»، به حضور نیروهای شیعی به با محوریت جنگجویان گروه حزب‌الله در سوریه اشاره دارد که در بیش از ۱۰ سال اخیر در جنگ داخلی سوریه برای بقای بشار اسد تلاش کرده بودند. بشار اسد به مدت ۱۳ سال با گروه‌های مخالف خود در جنگ داخلی درگیر بود. اما «هئیت تحریر شام» روز ۸ آذر با حرکت از استان ادلب و رسیدن در ۱۱ روز به دمشق، موجب سرنگونی حکومت ۵۴ ساله خاندان اسد و خاتمه دادن به سلطه ده‌ها ساله حزب بعث در سوریه شد. شرع با گفتن «انتقام‌گیری برخی از اهل شام» به خاطر رویدادهای یک هزار و ۴۰۰ سال پیش، هر چند مستقیم به نام ایران و متحدین شیعه آن اشاره نکرد اما گفته‌های او معطوف به ناخشنودی دامنه‌دار شیعیانِ معتقد از رویدادهای دوران خلافت بنی‌امیه و جنگ کربلا بود. حکومت بنی‌امیه با خلافت معاویه، پس از خلفای چهارگانه راشدین آغاز شد و دوران این حکومت در مناطقی که اسلام در آن جاری شده بود، ۹۱ سال طول کشید اما با گسترش حکومت بنی‌امیه در سرزمین‌هایی مانند اندلس، آن‌ها بیش از ۷ قرن در حکومت بودند. شیعیان تأکید دارند که خلافت علی (ع) به زور جنگ و با توطئه گرفته و نصیب بنی‌امیه شد.

تمام سلاح‌ها باید تحت کنترل دولت قرار بگیرند
احمد شرع، گفت که همه گروه‌های مسلح در سوریه به‌زودی "انحلال خود را اعلام" خواهند کرد و به ارتش خواهند پیوست. شرع همچنین اعلام کرد که هیئت تحریر شام اجازه نخواهد داد "هیچ سلاحی خارج از کنترل دولت" در کشور وجود داشته باشد، حتی در مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که به رهبری کردها اداره می‌شوند. وی افزود که ساختار جدید نیروهای مسلح سوریه طی روزهای آینده اعلام خواهد شد. احمد شرع، پیش از این، اعلام کرده بود که سوریه نفوذ خود در لبنان را به طور چشمگیری کاهش خواهد داد. شرع در دیداری با نمایندگان ارشد اقلیت دروزی لبنان گفت که دمشق دیگر "به‌طور منفی در امور لبنان دخالت نخواهد کرد". وی تأکید کرد که رهبری جدید سوریه به "حاکمیت لبنان، یکپارچگی سرزمینی، استقلال تصمیم‌گیری و ثبات امنیتی آن" احترام می‌گذارد. این دیدار میان احمد شرع، رهبر هیئت تحریر شام، و ولید و تیمور جنبلاط، رهبران دروزی، در کاخ ریاست‌جمهوری در دمشق برگزار شد. شرع تأکید کرد که سوریه در لبنان "به یکسان از همه طرف‌ها فاصله خواهد گرفت". او همچنین اعتراف کرد که سوریه تاکنون "منشاء ترس و نگرانی" برای همسایه خود بوده است.
ولید جنبلاط، که مدت‌ها از منتقدان سرسخت بشار اسد، رهبر سابق سوریه بوده است، رژیم اسد را متهم کرده که در قتل پدرش در سال ۱۹۷۷ در جریان جنگ داخلی لبنان نقش داشته است. ارتش سوریه در سال ۱۹۷۶ به‌عنوان بخشی از نیروهای عربی وارد لبنان شد تا جنگ داخلی این کشور را که یک سال پیش آغاز شده بود، متوقف کند. اما به‌جای خروج، نیروهای سوری تا سال ۲۰۰۵ در این کشور حضور داشتند و گروه‌های طرفدار سوریه، مانند شبه‌نظامیان حزب‌الله، تمام بخش‌های سیاسی و نظامی لبنان را کنترل می‌کردند. خروج کامل ارتش سوریه سرانجام در پی اعتراضات گسترده مخالفان در لبنان و فشار شدید بین‌المللی صورت گرفت. اپوزیسیون لبنان دمشق و حزب‌الله را متهم می‌کند که در ترور رفیق حریری، نخست‌وزیر محبوب لبنان، نیز نقش داشته‌اند.

چالش‌های پیش رو در مرحلهٔ انتقالی سوریه
مردم سوریه و ناظران تحولات سوریه سؤال‌های بسیاری دربارهٔ چالش‌های پیش رو در مرحلهٔ انتقالی پس از سقوط حکومت بشار اسد مطرح می‌کنند.عمدهٔ سؤال‌ها دربارهٔ شکل نظام حاکم آینده در سوریه، عدالت انتقالی، حقوق زنان، حقوق اقلیت‌ها، آزادی‌های شخصی، و شکل نهادهای امنیتی و نظامی است. اما یکی از پرسش‌های مهم این است که آیا ابومحمد الجولانی، فرمانده عملیات مسلحانه علیه حکومت بشار اسد، قادر به مهار یا به‌تعبیر برخی «رام کردن» گروه‌های جهادی و متقاعد کردن آن‌ها برای پایان فعالیت‌های مسلحانه در سوریه خواهد بود یا نه؟جولانی که پس از سقوط نظام اسد از نام واقعی خود «احمد الشرع» استفاده می‌کند، باید جهادی‌ها را به اطاعت از قانون اساسی جدید و احترام به نهادهای دولتی متقاعد کند؛ به‌ویژه که اکثر این گروه‌ها، با ادبیاتی دور از ادبیات کشور مدرن، نظام حکم‌رانی و ادارهٔ امور عمومی رشد یافته‌اند. این در حالی است که نگاه این گروه‌ها به نظام حکمرانی به یک جمله محدود می‌شود: «اجرای شریعت».خود جولانی که اکنون با عنوان «فرمانده اتاق عملیاتِ» گروهی مخالف نظام پیشین سوریه شناخته می‌شود، گروهی با نام «تحریر الشام‌» را رهبری می‌کند که از سوی ایالات متحده، «تروریستی» شناخته می‌شد.با این حال، وزارت خارجه آمریکا  اعلام کرد که جایزهٔ ۱۰ میلیون دلاری تعیین‌شده برای بازداشت جولانی را لغو خواهد کرد.

شورش‌های جهادی‌ها
جولانی از زمان بازگشتش به سوریه در سال ۲۰۱۱، با چالش‌های زیادی با جهادی‌های تندروتر از خودش روبرو شد. به گزارش تلویزیون «الحره» از شش نفری که به همراه او از عراق وارد سوریه شدند، سه‌تن رهایش کردند و مدتی بعد به گروه داعش پیوستند.جولانی در سوریه، گروهی با نام «جبهه النصره» را تاسیس، و پیروی خود را از سازمان «القاعده» اعلام کرد؛ سازمانی که از سوی جامعه جهانی، «تروریستی» شناخته می‌شود.در سال ۲۰۱۳، آتش درگیری میان گروه «دولت اسلامی عراق و شام» موسوم به «داعش» که از سوی جامعه جهانی «تروریستی» شناخته می‌شود، درگرفت. رهبران داعش جولانی را به «عقب‌نشینی از اصل اجرای شریعت در مناطق تحت تصرف جبهه النصره» متهم کردند.
این اتهام باعث شد بسیاری از اعضای جبهه النصره، به گروه داعش بپیوندند، زیرا آن را نمونه‌ای موفق در اجرای شریعت اسلامی و اجرای حدود آن به شکلی علنی می‌دانستند؛ همچون بریدن دست دزد در ملا عام، سنگسار «زناکاران»، مجازات تعزیری سیگاری‌ها، تحمیل نقاب به زنان و دیگر احکامی که این گروه پیاده می‌کرد.بسیاری هم به این دلیل به حضور خود در جبهه النصره ادامه دادند که آن را پیرو القاعده، سازمان جهادی پیشرو، می‌دانستند. با این وجود بحث‌ها و جدل‌ها درباره سیاست جولانی، در شبکه‌های اجتماعی و در میان اعضا ادامه یافت. موضوع اصلی این بحث‌ها «اجرای شریعت و اقامه حدود در دوران جنگ» بود.برخی نظر جولانی را که اجرای کامل شریعت را به «سیطره کامل» موکول می‌کرد، پذیرفتند. اما برخی هم بر موضع خود اصرار کرده و خواهان اجرای فوری شریعت، به‌ویژه پس از تصرف شهر ادلب و امضای «توافق کاهش تنش» با دولت سوریه بودند. فوریه ۲۰۱۷، جولانی جنگ علیه برخی گروه‌های جهادی که حاکمان ادلب را به بهانه «اجرا نشدن شریعت اسلامی» تکفیر می‌کردند، آغاز کرد.

مهار کردن جهادی‌ها
آخرین جنگ جولانی با جهادی‌ها، در اکتبر ۲۰۲۱ رخ داد. این جنگ در پی حمله «هیئت تحریر الشام» به مواضع دو گروه «جند الشام» به رهبری «مسلم الشیشانی (چچنی)» و «جندالله» به رهبری «ابوحنیفه آذری» در حومه غرب ادلب و حومه شمال لاذقیه آغاز شد.دلیل اعلام شده این جنگ، «پناه دادن به جهادی‌های تحت تعقیب، سرقت مسلحانه بانام جهاد، تکفیر هیئت تحریر الشام و دولت نجات و ارتباط با گروه داعش» از سوی دو گروه دیگر بود.«جند الشام» و «جند الله» این اتهام‌ها را رد کردند. اما در نهایت این درگیری‌ها به تسلیم شدن این دو گروه، تخلیه مواضع تحت تصرف آنها و پذیرش تسلیم افراد تحت تعقیب به دولت ادلب انجامید.هدف اصلی «هیئت تحریر الشام» از این اقدام‌ها، كنترل دیگر گروه‌های جهادی و اجبارشان برای پیوستن به «اتاق عملیات فتح المبین» بود. در واقع جولانی موفق شد اکثر گروه‌های جهادی در سوریه را وارد ائتلاف «هیئت تحریر الشام» کند. دیگر گروه‌هایی که بر مستقل بودن اصرار کردند، با محدود شدن فعالیت نظامی مواجه و مجبور شدند ضمن به رسمیت شناختن «اتاق عملیات فتح المبین»، «دولت نجات» حاکم در ادلب را به عنوان وجهه سیاسی و خدماتی در مناطق خارج از کنترل دولت، بپذیرند.در آن دوره، جولانی اجازه تشکیل ائتلاف‌های جهادی خارج از «هیئت تحریر الشام» را نداد.

جهادی‌ها در سوریه جدید
در سال‌های گذشته، جولانی موفق شده بود که تا حد زیادی گروه‌های جهادی را کنترل کند. ابزار کوبنده «هیئت تحریر الشام» که «گردان‌های سرخ» و «گردان‌های خالد بن الولید» هستند، تا کنون پیروی مطلق خود را از جولانی نشان دادند.اما سوال این است که آیا جولانی که اکنون با نام اصلی‌اش «احمد الشرع» خطاب می‌شود، خواهد توانست این جهادی‌ها را به پذیرش گفتمان سیاسی جدید پس از تصرف دمشق و سرنگونی نظام اسد متقاعد کند؟به گزارش منابع متعدد، «عبدالرحمن عطون» مرد شماره دو «هیئت تحریر الشام» نقشی اصلی در شکل دهی تحولات فکری و سیاسی این گروه طی سال‌های گذشته ایفا کرد.عطون از دوران تاسیس «جبهه النصره»، همراه و معتمد جولانی بود و به نظر می‌رسد، ماموریت تحول فکری جهادی‌ها در سوریه جدید نیز بر عهده او خواهد بود. به طور حتم پذیرش تحولات جدید برای گروه‌هایی از جهادی‌ها دشوار خواهد بود. هضم گفتمان جدیدی که «اداره امور سیاسی» مطرح می‌کند، از جمله درباره حقوق اقلیت‌ها، انتخابات، رابطه با جامعه جهانی، تدوین قانون اساسی و رابطه با کشوهای غربی، برای این جهادی‌ها دشوار خواهد بود.