مشاوران پوتین را بشناسید

گروه بین‌الملل: طی چند هفته گذشته، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور مادام العمر روسیه تصمیمات مهمی اتخاذ کرده است که نه تنها بر اوکراین و روسیه، بلکه بر سایر نقاط جهان تأثیری پایدار خواهد داشت. پوتین هنگام اتخاذ آنها با چه کسی مشورت کرد؟ آیا چنانکه برخی تحلیل‌گران می‌گویند، لحن نظامی‌گرایانه مسکو نتیجه نفوذ قدرتمند 'سیلوویکی'، گروهی از وزرا و رؤسای سازمان‌های امنیتی، است؟

روسیه را می‌توان به عنوان یک جمهوری توصیف کرد که نظامی کاملا مبتنی بر اختیارات رياست جمهور است. ولادیمیر پوتین بیشترین قدرت را دارد و همه تصمیمات مهم اداره کشور در نهایت بسته به شخص اوست اما حتی به رغم چنین قدرت گسترده‌ای، او با اطرافیان خود مشورت می‌کند، به ویژه با کسانی که دیرزمانی با آنها همکار بوده و بیشتر به آنها اعتماد دارد. در آن دایره، گروهی از مقامات با سابقه در سازمان‌های امنیتی هستند که قدرت و اثرگذاری ويژه‌ای دارند. در روسیه تعدادی سازمان امنیتی و اجرایی قانون وجود دارد که به آنها "سیلوویکی" (از "sila" - روسی به معنای زور) می‌گویند. خود ولادیمیر پوتین کارش را در یکی از آنها آغاز کرد - کاگ‌ب، که در دوران پس از شوروی به سرویس امنیت فدرال روسیه، یا اف‌اس‌بی، تبدیل شد. نفوذ "سیلوویکی" از زمان روی کار آمدن پوتین در حال افزایش بوده است. مهمترین تصمیمات سیاست داخلی و خارجی روسیه معمولاً در جلسات شورای امنیت روسیه گرفته می‌شود. این شورا متشکل از "سیلوویکی"های ارشد - از جمله رؤسای اف‌اس‌بی و اطلاعات خارجی، وزرای کشور، امور خارجه و دفاع و همچنین نخست‌وزیر و رؤسای هر دو مجلس است. اين شورا در مجموع ۳۰ عضو دارد.
نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه، الکساندر بورتنیکوف، رئیس سرویس امنیت روسیه (اف‌اس‌بی) و سرگئی ناریشکین، رئیس سازمان اطلاعات خارجی روسیه، همگی چندین دهه است که ولادیمیر پوتین را می‌شناسند. آنها در دهه ۱۹۷۰ در سن پترزبورگ، لنینگراد سابق، در کنار او خدمت کرده‌اند. اين افراد در کنار وزیر دفاع سرگی شویگو و وزیر امور خارجه سرگی لاوروف، پنج نفری هستند که می‌توان ادعا کرد نزدیک‌ترین افراد به ولادیمیر پوتین هستند و کسانی که او به نظرشان در مورد تصمیمات سیاست خارجی بیشترین اهمیت را می‌دهد. نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت (که پوتین رئیس آن است) و جنگ‌جوی اصلی تیم رئیس جمهور است. سابقه او و ولادیمیر پوتین به کاگ‌ب لنینگراد باز می‌گردد و در دهه ۱۹۷۰ با هم در آن‌جا کار می‌کردند. در سال ۱۹۹۹ پاتروشف به عنوان رئیس اف‌اس‌بی (جانشین کاگ‌ب) جایگزین پوتین شد و تا سال ۲۰۰۸ در این سمت باقی ماند. گفته می‌شود که او یکی از نزدیک‌ترین افراد به پوتین است و شاید پوتین بیش از هر فرد دیگری به او گوش می‌دهد.

البته شاید نزدیکترین معتمد و مشاور در واقع سرگی شویگو، وزیر دفاع روسیه باشد که همچنین مسئول جی‌ آر یو، آژانس اطلاعات نظامی روسیه است که عوامل آن متهم به مسموم کردن مأمور سابق روس سرگی اسکریپال در سال ۲۰۱۸ در بریتانیا و آلکسی ناوالنی سیاستمدار مخالف در سال ۲۰۲۰ در سیبری هستند. بعضی از منابع می‌گویند که در دهه ۱۹۹۰ روابط پوتین و شویگو سرد بود اما در دهه ۲۰۰۰ آنها زبان مشترکی پیدا کردند و دوستان صمیمی شدند. آنها اغلب در تعطیلات با هم به سیبری می‌روند، که شویگو اهل آنجاست. آلکساندر بورتنیکوف رئیس اف‌اس‌بی با ولادیمیر پوتین در کاگ‌ب لنینگراد خدمت کرده است. او در سال ۲۰۰۸ رئیس اف‌اس‌بی و جایگزین پاتروشف شد. او یک مأمور ضد اطلاعات با چندین دهه تجربه است. خودی‌ها می‌گویند که رئیس جمهور روسیه بیشتر از هر منبع اطلاعاتی به گزارش‌های اطلاعاتی که از اف‌اس‌بی دریافت می‌کند، باور دارد. اف‌اس‌بی بر سایر وزارتخانه‌های مجری قانون، مانند وزارت کشور و دفتر دادستان کل نفوذ دارد. اف‌اس‌بی نیروهای ویژه خود را دارد، معادل روسی نیروهای ويژه‌ هوايی (SAS)، از جمله گروه‌های نخبه آلفا و ویمپل.

سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه، از نظر جنگ‌طلبی در نقطه مقابل بورتنیکوف قرار دارد. لاوروف که یکی از با تجربه‌ترین دیپلمات‌های روسیه است، از سال ۲۰۰۴ - نزدیک به دو دهه - این وزارتخانه را رهبری کرده است. گفته می‌شود با اینکه لاوروف با پوتین درس نخوانده یا در سرویس‌های امنیتی با او کار نکرده است، رئیس جمهور روسیه برای او احترام زیادی قائل است. او از حلقه دوستان نزدیک پوتین نبوده است، به دلیل حرفه‌ای بودن، سخت‌کوشی و اشتباه نکردن در طول دوران کاری طولانی خود این احترام را به دست آورده است. مانند بورتنیکوف و پاتروشف، سرگی ناریشکین رئیس سازمان اطلاعات خارجی با ولادیمیر پوتین در لنینگراد خدمت می‌کرد. با اینکه رئیس جاسوسی است، او یک صاحب‌منصب کمابيش با چهره عمومی است و با بسیاری از رسانه‌ها از جمله استیو روزنبرگ، خبرنگار بی‌بی‌سی، مصاحبه کرده است. کسانی که ناریشکین را شخصاً می‌شناسند می‌گویند که او به پوتین وفادار است و ذاتاً مأموری است که به اطاعت بی چون و چرا از دستورات عادت دارد. سوابق خدمات امنیتی، هوش تیز و تجربه حرفه‌ای او به او کمک کرده است تا با حلقه درونی قدرت کار کند و گفته می‌شود ولادیمیر پوتین به گزارش‌های اطلاعاتی ارائه شده توسط سازمان ناریشکین اعتماد می‌کند.

شورای امنیت روسیه: کانون قدرت در تصميم‌گيری
آخرین نشست شورای امنیت روسیه، که در آن درخواست به رسمیت شناختن دو "جمهوری" تحت کنترل جدایی طلبان شرق اوکراین مورد بحث و بررسی قرار گرفت، بینشی آشکار از اوضاع شورا ارائه داد. سارا رینزفورد، خبرنگار بی‌بی‌سی در اروپای شرقی، این نشست را به عنوان یک قطعه نمايشی توصیف کرد که در آن همه نقش و متن مخصوص به خود را داشتند. او گزارش داد "مقامات ارشد روسیه در یک نیم دایره عجیب در مقابل ولادیمیر پوتین نشسته بودند و یکی یکی از آنها خواسته می‌شد تا پشت میکروفون بروند و آنچه را که او می خواست بشنود به او بگویند". اما عده‌ای ديگر از تحلیل‌گران وضعيت پيچيده‌ای را در این بازی ديدند، و آن را مارپيچی بیزانسی از سیاست فردمحور تلقی کردند. الکساندر بایونوف، کارشناس مرکز کارنگی در حوزه مسکو، گفت: "ما باید درک کنیم که شورای امنیت روسیه جلسه‌ای متشکل از افرادی است که هم‌تیمی نیستند - و احتمال دارد با هم تعارض‌هایی داشته باشند." "چیزی که [در جلسه شورای امنیت] گفته‌اند، تنها بیان افکارشان نبوده، بلکه تلاشی بوده است برای شکست نخوردن از دیگران در مقابل پوتین در این بازی دستگاه‌های داخلی." این نشست روشن کرد که ولادیمیر پوتین شخصاً تا چه اندازه بر اعضای شورای امنیت کنترل دارد و چگونه می‌تواند علناً آنها را سرزنش یا رسوا کند - و دوست قدیمی بودن هم هیچ حفاظی در برابر این‌ها نیست. سرگی ناریشکین، رئیس اطلاعات خارجی، با اینکه همکار طولانی مدت - و احتمالاً دوست شخصی -پوتین بود، به دلیل اینکه "صریح صحبت نمی‌کرد"، مورد توبیخ شدید پوتین قرار گرفت

سرگی ناریشکین، رئیس اطلاعات خارجی، با اینکه همکار طولانی مدت - و احتمالاً دوست شخصی - او بوده، توسط پوتین به دلیل اینکه "صریح صحبت نمی‌کرد" و پیشنهاد کرد که پیش از به رسمیت شناختن مناطق تحت کنترل شورشیان باید "به شرکای غربی" "فرصتی دیگر" داده شود، مورد توبیخ شدید پوتین قرار گرفت. این امر به وضوح پوتین را آزار می‌داد و ناریشکین را تحت فشار قرار داد تا در آخر حمایت خود را از به رسمیت شناختن فوری اعلام کند. و رئیس اطلاعات که به شدت تکان خورده بود به آن تن داد. مارک گاليوتی از اندیشکده خدمات متحد سلطنتی برای مطالعات دفاعی و امنیتی در توییتی نوشت "ناریشکین واقعاً از این کار بدترین نتیجه را گرفت و پوتین به او به خاطر سردرگمی‌اش توسری زد. با توجه به اینکه او یکی از صریح‌ترین تحیل‌گران عمومی اخیر بوده است، این ماجرا نشان داد که داشتن خدماتی در گذشته هيچ اعتباری برای‌تان نمی‌آفریند." قابل توجه است که سایر اعضای شورای امنیت به اندازه ناریشکین تحت فشار نبودند.

شویگو وزیر دفاع، لاوروف وزیر امور خارجه و بورتنیکوف رئیس اف‌اس‌بی تنها اعضای شورای امنیت ۳۰ نفره بودند که از آنها خواسته شد دو بار در این نشست تعیین کننده صحبت کنند. لاوروف از ادامه تلاش‌های دیپلماتیک حمایت کرد در حالی که شویگو و بورتنیکوف جنگ‌طلب‌تر بودند و بر به رسمیت شناختن جدایی‌طلبان طرفدار روسیه در شرق اوکراین پافشاری کردند. این نشست همچنین از این جهت استثنایی بود که از تلویزیون دولتی روسیه پخش شد - معمولاً شورای امنیت به صورت محرمانه تشکیل جلسه می‌دهد. قرار بود این پخش زنده باشد، هرچند تردیدهایی در مورد صحت این ادعا مطرح شده است. در بررسی دقیق ویدئو، ناظران متوجه شدند که ساعت برخی از حاضران در جلسه با زمان پخش مطابقت ندارد. همچنین اعتقاد بر این است که به غیر از مقامات امنیتی و وزیر امور خارجه، آقای پوتین با سایر شخصیت‌های کلیدی دیگر در تشکیلات روسیه و حتی خارج از آن گفتگوهای تک به تک دارد. یوگنی مینچنکو، تحلیلگر سیاسی، که رسانه‌های روسی به طور گسترده‌ای از او نقل قول می‌کنند، سال‌هاست که نخبگان روسیه را مطالعه می‌کند. او مرتباً گزارش‌هایی درباره حلقه نزدیک ولادیمیر پوتین می‌نويسد که در آن‌ها با اشاره به رده‌های بالای رهبری کمونیست شوروی از این حلقه به عنوان "دفتر سیاسی ۲.۰" یاد می‌کند.

مینچنکو در آخرین گزارش خود در سال ۲۰۲۱ از سرگی سوبیانین شهردار مسکو و همچنین ایگور سچین، رئیس شرکت غول‌آسای نفتی دولتی روس‌نفت، از نزدیکان رئیس جمهور نام می‌برد. برادران میلیاردر بوریس و آرکادی روتنبرگ نیز به عنوان نزدیکان مورد اعتماد ولادیمیر پوتین و همچنین به عنوان دوستان دوران کودکی ولادیمیر پوتین شناخته می‌شوند. از هر دوی این‌ها، این هفته در تحریم‌های بریتانیا علیه روسیه نام برده شد. در سال ۲۰۲۰ مجله فوربس آنها را به عنوان ثروتمندترین خانواده در روسیه معرفی کرد.