چه سرنوشتی در انتظار بشار اسد است؟

گروه بین‌الملل: بی بی سی در گزارشی نوشت: سرنگونی بشار اسد در سوریه نه‌ تنها دوره ۲۴ ساله ریاست جمهوری او، بلکه بیش از ۵۰ سال حکومت خانواده اسد بر سوریه را پایان داد. پیش از آن که اسد در سال ۲۰۰۰ به قدرت برسد، پدرش، حافظ اسد، تا زمان مرگش به مدت سه دهه رئیس جمهور سوریه بود. اکنون با تشکیل دولت انتقالی مخالفان، آینده رئیس جمهور مخلوع، همسر و سه فرزند او در هاله‌ای ابهام قرار گرفته است. خانواده اسد در حال حاضر به روسیه رفته‌اند که به آنها پیشنهاد پناهندگی داده است. اما چه سرنوشتی در انتظار آنها خواهد بود؟ سال ۲۰۱۵ روسیه حملات هوایی خود را در حمایت از بشار اسد در سوریه آغاز کرد و این کار جریان جنگ را به نفع دولت اسد تغییر داد.
ساعاتی پس از آن که نیروهای شورشی کنترل دمشق را به دست گرفتند، رسانه‌های دولتی روسیه خبر دادند که اسد و خانواده‌اش به مسکو رسیده‌اند و گزارش دادند که به «دلایل انسانی» به آنها پناهندگی اعطا خواهد شد اما زمانی که دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در مورد محل اقامت اسد و درخواست پناهندگی او با پرسش‌های خبرنگاران روبرو شد، گفت: «در حال حاضر چیزی برای گفتن ندارم. بدیهی است که چنین تصمیمی [در مورد اعطای پناهندگی] نمی‌تواند بدون موافقت رئیس جمهور گرفته شود. این تصمیم به عهده اوست.»
گزارش تحقیقی روزنامه فایننشال تایمز در سال ۲۰۱۹ نشان می‌داد که خاندان و بستگان اسد، با خارج کردن ده‌ها میلیون دلار در جریان جنگ داخلی سوریه، دست کم ۱۸ آپارتمان لوکس در پایتخت روسیه خریداری کرده‌اند. در همین حال حافظ، پسر ارشد اسد که ۲۲ سال دارد، در مسکو دانشجوی دوره دکترا است و یک روزنامه محلی هفته گذشته درباره پایان‌نامه دکترای او گزارشی منتشر کرد. در اوج تحولات سوریه، تلویزیون دولتی روسیه گزارش داد که مقام‌های این کشور در مسکو در حال مذاکره با «مخالفان مسلح سوریه» هستند تا امنیت پایگاه‌ها و اماکن دیپلماتیک روسیه را تضمین کنند.

درباره همسر و فرزندان بشار اسد چه می‌دانیم؟
بشار اسد با اسما ازدواج کرده که شهروند دوتابعیتی سوری- بریتانیایی است. والدین اسما اهل سوریه هستند و خودش در غرب لندن زاده و بزرگ شده است. او تحصیلات مدرسه و دانشگاه خود را در لندن گذراند و پیش از ازدواج، به‌عنوان مشاور سرمایه‌گذاری بانکی فعالیت می‌کرد.
اسما سال ۲۰۰۰ به طور کامل به سوریه نقل مکان کرد و تقریبا همان زمانی که بشار جانشین پدرش شد، با او ازدواج کرد.
دکتر نسرین الرفاعی، پژوهشگر مهمان در مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن، به بی‌بی‌سی گفت که اسما «دارای گذرنامه بریتانیایی است» و می‌تواند به جای این که در روسیه بماند «به بریتانیا بازگردد». او افزود: «با این حال آمریکا تحریم‌هایی علیه دکتر فواز الاخرس، پدر اسما اعمال کرده که گفته می‌شود او نیز در روسیه است.» به همین دلیل اسما هم ممکن است ترجیح دهد فعلا در مسکو بماند.
وب‌سایت روزنامه بریتانیایی دیلی‌میل به نقل از همسایگان خانواده اسما گزارش داده است که پدر او که متخصص قلب است و مادرش سحر، یک دیپلمات بازنشسته، می‌خواهند در مسکو باشند تا دختر و دامادشان را «دلداری دهند».
وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۲ در گزارشی به کنگره اعلام کرد که ارزش دارایی‌های خالص خانواده بزرگ اسد، بین ۱ میلیارد تا ۲ میلیارد دلار برآورد شده است،‌ هر چند در این گزارش گفته شده تخمین دقیق این دارایی‌ها دشوار است، چون اموال آنها «احتمالا در حساب‌های متعدد، املاک و مستغلات، شرکت‌ها و گریزگاه‌های مالیاتی خارجی پراکنده و پنهان شده است». بر اساس این گزارش بشار و اسما «روابط حمایتی نزدیکی با بزرگ‌ترین بازیگران اقتصادی سوریه» حفظ کرده‌ بودند و «از شرکت‌های آن‌ها برای پول‌شویی فعالیت‌های غیرقانونی و تأمین مالی رژیم» استفاده می‌کردند. در این گزارش گفته شده که اسما «نفوذ قابل توجهی بر کمیته اقتصادی سوریه» که بحران اقتصادی جاری این کشور را مدیریت می‌کرد داشته و در تصمیم‌گیری‌های مهم مربوط به «یارانه‌های غذا و سوخت، تجارت و مسائل ارزی» نقش داشته است.
او همچنین در «سازمان توسعه سوریه» نفوذ داشت که بیشتر کمک‌های خارجی برای بازسازی مناطق تحت کنترل حکومت از طریق آن منتقل می‌شد. سال ۲۰۲۰ مایک پومپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا، گفت که اسما با کمک همسر و خانواده‌اش به «یکی از بدنام‌ترین سودجویان جنگ سوریه» تبدیل شده است. یکی از مقام‌های ارشد دولت ترامپ نیز اسما را «رئیس اقتصادی خانواده» و یک «الیگارش» توصیف کرد که با رامی مخلوف، پسردایی بشار، رقابت داشته است. رامی مخلوف یکی از ثروتمندترین افراد سوریه است. اختلافات خانوادگی میان او و اسد زمانی علنی شد که مخلوف ویدیوهایی در رسانه‌های اجتماعی منتشر کرد و از شیوه رفتار با خود شکایت کرد.

آیا بشار اسد تحت تعقیب قضایی قرار خواهد گرفت؟

نیروی هوایی روسیه و ارتش سوریه، در جریان خیزش مردم در انقلاب بهار عربی در سال 2012 حلب شرقی را به ویرانه مبدل کردند

اگنس کالامار، دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل، پس از سقوط اسد گفت که مردم سوریه در دوره حکومت او با «مجموعه‌ای وحشتناک از نقض حقوق بشر که رنج‌های بی‌پایان و گسترده‌ای را به همراه داشته» روبرو بوده‌اند. این موارد شامل «حملات با سلاح‌های شیمیایی، بمب‌های بشکه‌ای و سایر جنایات جنگی، همچنین قتل، شکنجه، ناپدیدسازی قهری و نسل‌کشی است که همگی در زمره جنایات علیه بشریت قرار می‌گیرند». او از جامعه بین‌الملل خواست تا اطمینان حاصل کند افرادی که به نقض قوانین بین‌المللی و سایر موارد جدی نقض حقوق بشر متهم هستند، تحت تعقیب قرار بگیرند و برای جرایم خود محاکمه شوند.

زندان مخوف صیدنایا 
روز سه‌شنبه رهبر مخالفان سوریه اعلام کرد که نام تمام مقام‌های ارشد حکومت سابق که در شکنجه زندانیان سیاسی دست داشته‌اند، افشا خواهد شد. احمد الشرع همچنین گفت که «دولت نجات سوریه» تلاش خواهد کرد مقام‌های شناسایی‌شده‌ای را که به کشورهای دیگر گریخته‌اند، به سوریه بازگرداند. در فرانسه، قضات مسئول تحقیق درباره بشار اسد، خواهان صدور حکم بازداشت او به اتهام همدستی در جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی در ارتباط با حمله مرگبار شیمیایی در سال ۲۰۱۳ شده‌اند. این اقدام بر اساس مفهوم «صلاحیت قضایی جهانی» صورت گرفته است. روسیه شهروندان خود را به کشورهای دیگر مسترد نمی‌کند. استرداد فرآیندی قانونی است که در آن شخصی به کشور یا ایالت دیگری بازگردانده می‌شود تا به اتهام ارتکاب جرم محاکمه شود. بعید است اسد روسیه را ترک کند و به کشوری برود که امکان استرداد او به سوریه یا هر کشور دیگری که ممکن است او را تحت پیگرد قانونی قرار دهد، وجود داشته باشد.