اعدام در ملاءعام، بازدارنده یا خشونت زا؟

به گزارش  ایرنا، درست همانند وقوع رخدادی مهم، از روز یا هفته ها قبل اطلاع رسانی صورت می گیرد که فلان مجرم در میدان یا خیابانی اصلی شهر به دارآویخته خواهد شد. به عبارت بهتر مردم شهر از کوچک و بزرگ، زن و مرد دعوت می شوند تا شاهد مجازات فردی باشند که جرم بزرگی مرتکب شده است؛ با هدف اینکه شاید زخم نشسته بر پیکر خانواده یک قربانی التیام یابد، افکار عمومی ارضا شود و معدود مجرمان حاضر در جمع از دیدن این صحنه متنبه شوند و به سراغ بزهکاری نروند.اینک با گذشت سال های طولانی از اجرای حکم اعدام در ملاءعام، در خصوص میزان بازدارندگی و اثربخشی این مجازات ابهاماتی وجود دارد. آیا اعدام در ملاءعام باعث کاهش میزان جرم و جنایت شده است؟ تماشای صحنه جان باختن یک انسان حتی در صورتی که بزرگترین جرم را مرتکب شده باشد، در روحیه مخاطبان که طیف گسترده ای از زنان، کودکان و نوجوانان اند، چه اثراتی خواهد داشت؟ «هادی معتمدی»، «مجید ابهری» و «عالیه شکربیگی» سه تن از جامعه شناسان و آسیب شناسان در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، به پرسش هایی از این دست پاسخ گفتند و پیامدهای اجتماعی اعدام را در ملاءعام بررسی و تشریح کردند.از نگاه این کارشناسان، اجرای چنین مجازات هایی مقابل دید مردم عادی و کودکان نه تنها جنبه تنبیه پذیری نخواهد داشت بلکه باعث تقویت روحیه خشونت طلبی خواهد شد و از میزان حس عاطفی و حمایتی افراد نسبت به یکدیگر خواهد کاست.

** اعدام در ملاءعام، زمینه ساز افزایش خشونت
معتمدی ضمن اشاره به کفه سنگین پیامدهای منفی اعدام در ملاءعام به نسبت فواید آن، به پژوهشگر ایرنا گفت: یکی از اهداف اعدام در ملاء عام این است که افرادی که به طور احتمالی افکار یا اعمال ناخوشایندی دارند با دیدن این صحنه ها پشیمان شوند اما واقعیت این است که افرادِ دارای زمینه ها و افکار بزهکارانه یا به دیدار چنین صحنه هایی نمی آیند یا دیدن این صحنه های تاثیر مثبتی روی آنان نخواهد داشت. چه بسا تماشای چنین صحنه هایی باعث پرورش افکار منفی، حقارت، سرخوردگی و مشکلات نهادینه شده از دوره کودکی در برخی افرادِ مستعد بزهکاری شود. گاهی وقت ها نیز این شیوه از مرگ، مرگی قهرمانانه از نگاه این دسته تلقی می شود. این آسیب شناس تاکید کرد: پیامدهای منفی اعدام در ملاءعام از آثار تنبیهی آن بیشتر است، چراکه در میان بازدیدکنندگان افراد حساس مانند زنان و کودکان وجود دارد که ممکن است دیدن چنین صحنه هایی باعث ابتلا به اختلال های روانی مانند «پی. تی.اس. دی» یا اختلال اضطرابی آنان شود. همچنین، وحشت ناشی از تماشای این صحنه ها باعث ایجاد مشکلات در خواب افراد خواهد شد.

معتمدی افزود: اعدام در ملاءعام باعث افزایش خشونت می شود. مناسب ترین راهکار برای تنبیه جامعه این است که پرونده مجرمان به سرعت بررسی و قضاوت شوند و اگر لازم است، اعدام شوند. تاثیر رسیدگی به جرایم با سرعت بالا به مراتب بیشتر از اعدام در ملاءعام خواهد بود.به گفته معتمدی اعدام افراد شرور باید در زندان صورت گیرد و حتی فیلمی از اعدام ها نیز منتشر نشود. اعدام در ملاءعام امنیت روحی و روانی را به خطر می اندازد.
ابهری نیز در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره مجازات اعدام چنین گفت: اعدام یکی از مجازات های بازدارنده در جامعه به شمار می رود که گاه در ملاءعام و در انظار عمومی به اجرا درمی آید. متاسفانه برخی افراد گویی برای تماشای فیلم یا تئاتر به میدان شهر عزیمت می کنند و فرزندان خردسال را نیز به همراه آورده و در صف های طولانی منتظر وقوع این حادثه می مانند.وی نیز با اشاره به اینکه اعدام مقابل دیدگان مردم، دارای آثار منفی روانی و رفتاری است و باعث افزایش خشونت میان کودکان و نوجوانان خواهد شد، اظهار داشت: صاحبنظران قوه قضاییه نیز به این نتیجه رسیده اند که اجرای مراسم اعدام در انظار عمومی شاید در برخی موارد اثر بازدارندگی یا پیشگیری داشته باشد اما در مجموع باعث افزایش خشونت خواهد شد.این آسیب شناس اجتماعی با تاکید بر اینکه تماشای چنین صحنه هایی باعث کم رنگ شدن حس عاطفی نسبت به سایر افراد جامعه و حتی حیوانات می شود، عنوان کرد: به یاد دارم در زمان کودکی به هنگام سربریدن گوسفند یا مرغ کودکان را از آن منظره دور نگه می داشتند و حتی کودکان نیز توانایی تماشای این صحنه ها را نداشتند اما امروزه کودکان به نوعی داوطلب تماشای مناظری چون سربردین گوسفند یا مرغ می شوند. این حرکت نشان دهنده بالارفتن خشونت و کاهش عطوفت در افراد است.ابهری در پایان گفت: تماشای جان کندن یک انسان، آینده احساسی جوانان و کودکان را به چالش می کشد و باعث می شود به راحتی در اجرای برخی اهداف غیرانسانی موفق شوند.

** آموزش و فرهنگ سازی؛ جایگزین اعدام پیش چشم مردم
شکربیگی نیز با اعدام در ملاءعام مخالفت کرد و گفت: مجازات در ملاءعام تنها شامل مجازات یک شخص نمی شود بلکه این نوع از مجازات عام بوده و ممکن است همه مردم به صورت ناخودآگاه خود را در این جرم شریک تلقی کنند، در حالی که هدف از این نوع اعدام این است که مردم از عاقبت انجام جرم آگاهی یابند و از انجام آن دوری کنند. وی با اشاره به وجود مهربانی و شفقت در ذات همه انسان ها، افزود: به طور اساسی ذات هر انسان همراه با خوبی و ملاطفت هایی است که حتی بسیاری مواقع در افراد مجرم نیز می توان آن را یافت. تفاوت فرد مجرم و در حال اعدام با سایر انسان ها این است که شرایط اجتماعی به گونه ای نبوده که که ذات و پندار این فرد به سوی پرورش نیمه خوبی ها حرکت کند و اکنون در مسیری قرار گرفته که پایان آن اعدام است. اگر اعدام بر مخاطبان آن اثرگذار بود، اکنون نباید شاهد وقوع جرایم بودیم در حالی که نه تنها از میزان آسیب ها و جرایم کم نشده است بلکه روز به روز شاهد افزایش مفاسد اخلاقی، مالی و اجتماعی هستیم.این جامعه شناس بر ضرورت به کارگیری روانشناسان و مددکاران برای مطالعه عمیقترِ افراد مجرم تاکید و عنوان کرد: با اعدام مخالف و با تعلیم موافق ام، چرا که خداوند در وجود انسان گرایشاتی قرار داده که اگر به سمت درست حرکت کند، انسان به تعالی خواهد رسید اما قرار گرفتن در شرایط محیطی، فردی، خانوادگی، آموزشی یا حتی قانونی نامناسب و نادرست عده ای را به سمت و سوی آسیب سوق می دهد.

شکربیگی در مورد میزان اثرگذاری این نوع از مجازات، گفت: قاتلان حرفه ای یا تبهکاران در خاطرات خود عنوان می کنند که کشتن نخستین فرد برای آنان دشوار بوده اما پس از آن به راحتی آب خوردن افراد بعدی را به قتل رسانده اند. بنابراین، دیدن صحنه جان دادن افراد شاید نخستین بار آزاردهنده باشد اما در مراتب بعدی به دلیل تقویت روحیه خشونت، دیدن این صحنه ها حتی جنبه سرگرمی نیز خواهد داشت. به گفته وی، اجرای صحنه اعدام مقابل چشمان کودکان،به طور قطع باعث تربیت و زایش قاتلان و تبه کاران در آینده خواهد شد.این مدرس دانشگاه بیان داشت: یکی از دلایل به وجود آمدن مجرمان در یک جامعه، ساختارهایی است که آنان را احاطه کرده است، ساختارهایی که کارکردهای منفی داشته و در اذهان درونی و برونی انسان ها اثراتی برجای می گذارند. قانونگذاران و برنامه ریزان باید به جای اصرار بر اجرای چنین مجازات هایی، بر مساله آموزش و فرهنگ مردم با هدف کاهش آسیب های اجتماعی تمرکز کنند.

شکربیگی در پایان اضافه کرد: حضور پررنگ مخاطبان اعدام، پرورش قاتلان آتناها، بنیتاها و کودکانی را رقم خواهد زد که زیرپوست جامعه و شهر وجود دارند و دیدن چنین صحنه هایی باعث تاثیرات منفی در آنان می شود.
پیامدهای منفی اعدام در ملاءعام تنها به حاضران محدود نمی شود بلکه تهیه فیلم و تصویر از چنین لحظه ای و انتشار آن در فضای رسانه ای و مجازی باعث می شود تا افرادی که در مراسم اعدام نیز شرکت نکرده بودند در تماشای این صحنه شریک شوند. جامعه شناسان، حقوقدانان و فعالان مدنی در سال های اخیر، برای کاهش مجازات اعدام، جایگزینی مجازات های مناسبت تر و پایان اعدام در ملاءعام بسیار تلاش کرده اند. از دید آنان با توجه به پیامدهای مخرب اجرای چنین حکمی بر روح و روان مخاطبان و کاهش میزان بازدارندگی آن، راهکارهایی مانند اجرای حکم در فضاهای بسته، آموزش و فرهنگ سازی ضروری به نظر می رسد.