تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ ساعت ۱۴:۴۱
کد مطلب : ۱۴۲۲۳۶
هویت ملی و جهانی شدن؛ منافع ملی
محمود منصور- روزنامه بهار
هویت ملی جزئی مهم از تعریف فرد از خود است و تناسب فرد و جامعه را مشخص می‌کند. هویت ملی را نماد خودِ اجتماعی فرد دانسته اند؛ فرد از طریق احساس تعلق به جامعه نه تنها گذشته خود را درونی کرده، بلکه چشم‌اندازی از آینده را نیز برای خود تعریف می‌کند. هویت ملی موضوعی درباره استفاده از منابع تاریخی، زبانی و فرهنگی در روند شدن، بیشتر از بودن است؛ به عبارتی هویت ملی بیشتر از آنکه ما چه کسی هستیم؟ «یا از کجا آمده ایم؟ »، «ما چه چیزی می‌شویم؟ » است. در حقیقت هویت از طریق مشخص کردن تفاوت‌ها، قابل درک است. هویت ملی حاوی خصوصیاتی است، که هر ملتی را از سایر ملت‌ها جدا می‌کند.
تحولات تکنولوژیک و سیاسی نیم قرن اخیر، جهان را وارد عصر جدیدی کرده است، که ویژگی برجسته آن؛ کاهش سریع فاصله‌های زمانی و مکانی، ادغام فزاینده نظام‌های اقتصادی اجتماعی و سیاسی جهان و رشد خیره کننده تولید و مصرف است. مهم‌ترین ویژگی جهانی شدن، پیوند یا درهم تنیدگی گسترده جهانی و در نتیجه وابستگی متقابل پیچیده جهانی است. جهانی شدن نشان دهنده یک واقعیت اجتماعی جدید است، که شامل مناسبات اجتماعی گسترش یافته، تشدید جریان‌ها و شبکه‌های کنش و درهم تنیدگی، افزایش نفوذ پذیری متقابل و زیرساخت‌های جهانی کنش (فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی) است. در این شرایط دولت‌ها ناگزیرند در تبیین و تدوین خط مشی ملی با اندیشه‌ای خلاق و دیدی جهانی، اصول، منافع، مصالح ملی و فرصت‌ها و تهدیدهای موجود و احتمالی را در نظر بگیرند و خط مشی‌ها را مشخص کنند.
سیاست گذاری کلی یا طرح ریزی جامع، فرآیندی نظام‌مند است که طی آن سیاست‌های کلی یک دولت برای تحقق اهداف و منافع ملی تبیین می‌شود. منافع ملی در هر کشوری باتوجه به شرایط سیاسی، جغرافیایی و تاریخی آن کشور منطبق بر ارزش‌های حیاتی، اصول اساسی و مورد قبول جامعه تبیین می‌شود. در دولت مدرن و نظام حقوقی نوین، قانون اساسی بیانیه مأموریت نظام سیاسی را تعریف می‌کند، اصول و ارزش‌ها را تبیین می‌کند، اهداف را تعیین می‌کند و چارچوب و نقاط مشخص را برای تدوین استراتژی و برنامه‌های نظام سیاسی- حقوقی را مشخص و معین می‌کند.
بنابراین منافع ملی براساس اصول و ارزش‌های ملی که مبنای تعریف هویت و نقش نظام سیاسی نیز هست، تبیین می‌شود و میثاق ملی چارچوب تعریف و تشخیص این اهداف و مصالح جامعه است. به همین اعتبار در صورت تطابق این راهبرد ملی با اصول و ارزش‌های میثاق ملی و تطبیق برنامه‌ریزی راهبردی ملی در چارچوب الزامات و اقدامات قانون اساسی، زمینه‌ساز تحکیم همبستگی ملی و تعمیق و گسترش مشارکت اجتماعی به واسطه رشد سرمایه اجتماعی و فراگیری اعتماد اجتماعی خواهد بود.
نظام ارزشی در جامعه، به‌طور کلی منطبق با واقعیت هایی است که موجب برانگیختن احساس و اشتیاق در شهروندان، برای برعهده گرفتن نقش‌های اجتماعی و اثرگذاری بر محیط پیرامون خود در جامعه سیاسی می‌شود. نخستین تجربه‌های جامعه پذیری شهروندان با اخذ هنجارها، ارزش ها، اعتقادات اجتماعی، عضویت در گروه، انجام فعالیت‌های اجتماعی و فراگیری شیوه‌ها و سبک‌های زندگی و رفتار اجتماعی، شکل می‌گیرد. در همین راستا، جامعه پذیری سیاسی به معنای نهادینه کردن و توسعه میزان نفوذ دولت در زندگی سیاسی شهروندان است.
منافع ملی در حقیقت شاخص و راهنمایی است که مبتنی بر اصول و ارزش‌ها و منطبق بر اهداف ملی که بنا به خواست جمعی اکثریت نسبی در قانون اساسی برآمده، کلیه اهداف، استراتژی و برنامه‌ها به آن سمت جهت داده شده و هدایت این فعالیت‌ها از وظایف اصلی دولت و حاکمیت است.بنابراین هرچه حاکمیت سیاسی در شناخت و برنامه ریزی برای تقویت و رفع قوت‌ها و ضعف‌های هویت ملی در راستای تدوین منافع ملی باتوجه به اصول و ارزش‌های مقبول اکثریت جامعه که در میثاق ملی تصریح شده، فعال باشد، به واسطه کنش فعال منافع ملی و تأثیرگذاری متقابل جهانی آن، زمینه بازتولید هویت ملی در عصر جهانی شدن با رویکرد فعال و نقش سازنده فراهم خواهد شد.
هویت ملی جزئی مهم از تعریف فرد از خود است و تناسب فرد و جامعه را مشخص می‌کند. هویت ملی را نماد خودِ اجتماعی فرد دانسته اند؛ فرد از طریق احساس تعلق به جامعه نه تنها گذشته خود را درونی کرده، بلکه چشم‌اندازی از آینده را نیز برای خود تعریف می‌کند. هویت ملی موضوعی درباره استفاده از منابع تاریخی، زبانی و فرهنگی در روند شدن، بیشتر از بودن است؛ به عبارتی هویت ملی بیشتر از آنکه ما چه کسی هستیم؟ «یا از کجا آمده ایم؟ »، «ما چه چیزی می‌شویم؟ » است. در حقیقت هویت از طریق مشخص کردن تفاوت‌ها، قابل درک است. هویت ملی حاوی خصوصیاتی است، که هر ملتی را از سایر ملت‌ها جدا می‌کند.
تحولات تکنولوژیک و سیاسی نیم قرن اخیر، جهان را وارد عصر جدیدی کرده است، که ویژگی برجسته آن؛ کاهش سریع فاصله‌های زمانی و مکانی، ادغام فزاینده نظام‌های اقتصادی اجتماعی و سیاسی جهان و رشد خیره کننده تولید و مصرف است. مهم‌ترین ویژگی جهانی شدن، پیوند یا درهم تنیدگی گسترده جهانی و در نتیجه وابستگی متقابل پیچیده جهانی است. جهانی شدن نشان دهنده یک واقعیت اجتماعی جدید است، که شامل مناسبات اجتماعی گسترش یافته، تشدید جریان‌ها و شبکه‌های کنش و درهم تنیدگی، افزایش نفوذ پذیری متقابل و زیرساخت‌های جهانی کنش (فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی) است. در این شرایط دولت‌ها ناگزیرند در تبیین و تدوین خط مشی ملی با اندیشه‌ای خلاق و دیدی جهانی، اصول، منافع، مصالح ملی و فرصت‌ها و تهدیدهای موجود و احتمالی را در نظر بگیرند و خط مشی‌ها را مشخص کنند.
سیاست گذاری کلی یا طرح ریزی جامع، فرآیندی نظام‌مند است که طی آن سیاست‌های کلی یک دولت برای تحقق اهداف و منافع ملی تبیین می‌شود. منافع ملی در هر کشوری باتوجه به شرایط سیاسی، جغرافیایی و تاریخی آن کشور منطبق بر ارزش‌های حیاتی، اصول اساسی و مورد قبول جامعه تبیین می‌شود. در دولت مدرن و نظام حقوقی نوین، قانون اساسی بیانیه مأموریت نظام سیاسی را تعریف می‌کند، اصول و ارزش‌ها را تبیین می‌کند، اهداف را تعیین می‌کند و چارچوب و نقاط مشخص را برای تدوین استراتژی و برنامه‌های نظام سیاسی- حقوقی را مشخص و معین می‌کند.
بنابراین منافع ملی براساس اصول و ارزش‌های ملی که مبنای تعریف هویت و نقش نظام سیاسی نیز هست، تبیین می‌شود و میثاق ملی چارچوب تعریف و تشخیص این اهداف و مصالح جامعه است. به همین اعتبار در صورت تطابق این راهبرد ملی با اصول و ارزش‌های میثاق ملی و تطبیق برنامه‌ریزی راهبردی ملی در چارچوب الزامات و اقدامات قانون اساسی، زمینه‌ساز تحکیم همبستگی ملی و تعمیق و گسترش مشارکت اجتماعی به واسطه رشد سرمایه اجتماعی و فراگیری اعتماد اجتماعی خواهد بود.
نظام ارزشی در جامعه، به‌طور کلی منطبق با واقعیت هایی است که موجب برانگیختن احساس و اشتیاق در شهروندان، برای برعهده گرفتن نقش‌های اجتماعی و اثرگذاری بر محیط پیرامون خود در جامعه سیاسی می‌شود. نخستین تجربه‌های جامعه پذیری شهروندان با اخذ هنجارها، ارزش ها، اعتقادات اجتماعی، عضویت در گروه، انجام فعالیت‌های اجتماعی و فراگیری شیوه‌ها و سبک‌های زندگی و رفتار اجتماعی، شکل می‌گیرد. در همین راستا، جامعه پذیری سیاسی به معنای نهادینه کردن و توسعه میزان نفوذ دولت در زندگی سیاسی شهروندان است.
منافع ملی در حقیقت شاخص و راهنمایی است که مبتنی بر اصول و ارزش‌ها و منطبق بر اهداف ملی که بنا به خواست جمعی اکثریت نسبی در قانون اساسی برآمده، کلیه اهداف، استراتژی و برنامه‌ها به آن سمت جهت داده شده و هدایت این فعالیت‌ها از وظایف اصلی دولت و حاکمیت است.بنابراین هرچه حاکمیت سیاسی در شناخت و برنامه ریزی برای تقویت و رفع قوت‌ها و ضعف‌های هویت ملی در راستای تدوین منافع ملی باتوجه به اصول و ارزش‌های مقبول اکثریت جامعه که در میثاق ملی تصریح شده، فعال باشد، به واسطه کنش فعال منافع ملی و تأثیرگذاری متقابل جهانی آن، زمینه بازتولید هویت ملی در عصر جهانی شدن با رویکرد فعال و نقش سازنده فراهم خواهد شد.
