کنترل خشونت با آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی

خشونت از جمله آسیب های اجتماعی به شمار می رود که امروز ابعاد مختلف آن بیش از هر زمان دیگری در جامعه مشاهده می شود. هر چند این مقوله تمامی جوامع بشری را در بر می گیرد اما در ایران نیز به ویژه در سال های گذشته این امر افزایش قابل توجهی پیدا کرده و نگرانی جامعه شناسان و روانشناسان را برانگیخته است.شیوع خشونت جامعه را با چالش های اساسی همراه می سازد و مانع جدی برای پیشبرد بسیاری از برنامه ریزی ها و هدف ها محسوب می شود. در این میان برای بررسی علت های تداوم و گسترش خشونت و کاستی‌ های اخلاقی نمی توان تنها به یک عامل، یک دوره زمانی و آدم های خاصی بسنده کرد زیرا همه مسایل مربوط به رفتار انسانی چند عاملی و چند علتی است. هر چند باید دانست، گسترش خشونت بیش از همه به آموزش و فرهنگ، محیط زندگی و نظام ارزشی و اخلاقی جامعه مربوط می شود. پژوهشگر ایرنا به منظور آسیب شناسی خشونت و ارایه راهکارهای کنترل آن با «سیدحسن موسوی چلک» رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران و «حافظ علیخانی» روانشناس بالینی به گفت وگو پرداخته است. در ادامه می خوانیم:

 وضعیت خشونت در جامعه را چگونه ارزیابی می کنید و چه عواملی سبب افزایش این معضل شده است؟
موسوی چلک: خشونت یک بیماری اجتماعی به شمار می رود و در شکل های مختلف فیزیکی و زبانی وجود دارد که به صورت خانگی، اجتماعی و ... به عنوان یک نگرانی در جامعه مشاهده می شود و به عنوان دومین یا سومین موضوع پرونده های قضایی در کشور مطرح است و از طرف دیگر در آمار و مرگ ومیرها، دعوا بالاترین آمارها را به خود اختصاص می دهد که عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... در افزایش آن نقش مهمی دارند.

علیخانی: خشم به عنوان یکی از واکنش های طبیعی بشر محسوب می شود که عوامل مختلفی به افزایش آن کمک می کند و اگر مدیریت نشود، تخریب و ویرانگری را در جامعه به دنبال خواهد داشت. برای نمونه خانواده نقش مهمی در شکل گیری خشونت دارد. مشاهده خشم دیگران در کودکی می تواند باعث خشونت فرد در بزرگسالی و در سطح جامعه شود زیرا کودک هر آن چیزی که در دوران کودکی خود می بیند یاد می گیرد. همچنین در صورتی که فردی در خانواده از طرف والدین تنبیه شود، چون نمی تواند از خود دفاع کند، در هنگام بزرگسالی و جوانی آن را بروز خواهد داد. مخالفت با خواسته های معقول کودکان نیز آنها را دچار سرخوردگی می کند و سبب بروز خشونت در آینده می شود.ایجاد حس حقارت در کودکان نیز یکی دیگر از علت های بروز خشونت در بزرگسالی است. حس حقارت در خردسالی امکان دارد در بزرگسالی به صورت خشونت نمود پیدا کند. همچنین افول ارزش های معنوی، دینی و اخلاقی در جامعه در افزایش خشونت نقش دارد. در دین اسلام و آیین ایران باستان یکی از راهکارهای کنترل خشم توجه به ارزش های معنوی و اخلاقی است. برای نمونه امام علی(ع) در ارتباط با خشم می فرماید: «هنگام خشم تصمیم نگیرید، تنبیه نکنید و ...».

 آیا زندگی مدرن و الزامات آن تاثیری در کم و زیاد شدن خشونت دارد؟
موسوی چلک: زندگی مدرن نیز بی ارتباط با خشونت نیست. نوع معماری ساختمان بر ارتباط میان افراد تاثیرگذار است زیرا باعث می شود که آنها مسوولیت اجتماعی کمتری قبول کنند و نسبت به اطرافیان خود بی تفاوت باشند و هر فردی تنها به منافع شخصی خود بیاندیشد و منافع جمع و دیگران را در اولویت های بعدی قرار دهد که این امر سبب افزایش خشونت می شود. همچنین زندگی های مدرن باعث افزایش استرس در افراد شده است که این مهم نیز رفتارهای خشونت آمیز را در جامعه افزایش می دهد.

علیخانی: وقتی مردم در جامعه در سطحی نزدیک به هم زندگی کنند، مقایسه کمتر و آرامش بیشتر بر جامعه حاکم است اما با مدرن شدن، مردم در پی اوضاع ظاهری زندگی خود هستند و این امر نیاز به انرژی روانی و جسمانی زیادتری دارد و بخش قابل ملاحظه ای از انرژی افراد صرف رسیدن به زندگی مدرن و عقب نماندن از دیگران می شود. در این عرصه رقابت، افرادی که عقب می مانند عصبی شده و از خود خشونت نشان می دهند و اینگونه در روابط میان خود دچار اختلاف می شوند از این رو اعضای خانواده ها فرصتی برای در کنار هم بودن پیدا نمی کنند و اختلاف های مهمی در ارتباط های خانوادگی پیش می آید که این اختلاف ها به جامعه نیز سرایت می کند.

ارتباط خشونت با محرومیت و حاشیه نشینی و به طور کلی وضعیت اقتصادی چگونه است؟
موسوی چلک: خشونت یک مولفه چند وجهی به شمار می رود و عوامل مختلفی سبب گسترش آسیب اجتماعی در جامعه می شود. اقتصاد و چگونگی زندگی کردن نقش مهم و تاثیرگذاری در آن دارد زیرا هیچ کدام از آسیب های اجتماعی را نمی توان بی تاثیر دانست. فقر و زندگی کردن در سکونتگاه های غیررسمی و ناکارآمد شهری به سبب دارا نبودن بسیاری از استانداردها، خشونت در سطح اجتماع را افزایش می دهد.

علیخانی: بخش قابل توجهی از خشونت های درون جامعه به سبب شرایط اقتصادی افراد پیش می آید زیرا زمانی که افراد جامعه به لحاظ اقتصادی تامین نباشند، تلاش می کنند تا به هر روشی به پول برسند و از دیگران عقب نمانند که در این بازار رقابت اگر شرایط برای دستیابی به پول بیشتر و رسیدن به وضعیت مطلوب اقتصادی فراهم نشود، افراد عصبانی شده و به خشونت دست می زنند.

 با استفاده از چه راهکارهایی می توان خشونت را در جامعه کاهش و کنترل کرد؟
موسوی چلک: برای کنترل خشونت در جامعه راهکارهای مختلفی وجود دارد. یکی از این روش ها آموزش است که در سطح خرد آن می توان از آموزش های فردی برای کودکان، کنترل خشم، ارتباط های میان افراد،تصمیم گیری های درست، مبارزه با استرس و هیجان و ... نام برد. شرایط خانواده نابسامان نیز ارتباط مستقیمی با خشونت دارد و به نوبه خود باعث افرایش آن در جامعه می شود که وجود خانواده های سالم در کاهش خشونت بسیار تاثیرگذار است. در سطح کلان نیز سیاست گذاری های کارآمد می تواند باعث کنترل و مدیریت خشونت شود. باید سیاست هایی برای ایجاد شادی و نشاط در جامعه تدوین و همچنین بایستی هویت فرهنگی را تقویت کرد زیرا این امر باعث کاهش خشونت خواهد شد. آموزش مهارت های فردی، اجتماعی و خانواده نیز خشم را کنترل و مدیریت می کند.

علیخانی: یکی از راهکارهای کنترل خشونت بالا بردن سطح آگاهی مردم برای خودشناسی و شناخت افراد جامعه و خانواده است. آموزش، کنترل و مدیریت خشم نیز به صورت مستقیم تاثیر می گذارد. همچنین اطلاع رسانی به مردم به وسیله نوشتن جمله های آموزنده بر روی بیلبوردهای داخل شهر و بزرگراه ها سبب آموزش کنترل خشم می شود. مردم باید یاد بگیرند هنگام عصبانیت به جای اینکه بگویند «تو مرا عصبانی کردی»، جمله «من عصبانی می شوم» را جایگزین کنند زیرا با گفتن عبارت نخست می خواهند بار مسوولیت را به دوش دیگران بیاندازند در صورتی که باید خود را مسوول رفتار خویش بدانند و مراقب باشند تا عصبانی نشوند.

 رسانه ها به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای اطلاعاتی چگونه می توانند به کاهش خشونت در جامعه کمک کنند؟
موسوی چلک: رسانه ها از یک طرف می توانند باعث اطلاع رسانی و آگاه سازی مردم از اثرهای خشونت شوند و از طرف دیگر باید وضعیت خشونت را تحلیل کنند زیرا این مهم تا میزان زیادی خشونت را کاهش می دهد. همچنین رسانه ها نقش مهمی در مطالبه گری مردم در ارتباط با آسیب های اجتماعی دارند که این امر هم به کاهش آن کمک می کند.

علیخانی: رسانه ها نقش مهمی در افزایش آگاهی مردم دارند. آنها می توانند با استفاده از اطلاع رسانی و ارایه آمارها در ارتباط با درگیری ها و استفاده از دیدگاه کارشناسان و گفت وگو با مردم، سواد جامعه را در این زمینه ارتقا دهند و آنها را به آرامش دعوت کنند و در نهایت با ارایه راهکارهای عملیاتی به منظور کنترل خشونت به آموزش آنان بپردازند.