راز اولین تور خارجی پزشکیان

گروه سیاسی: سفر دو روزه مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم به عراق، بار دیگر اهمیت این همسایه غربی با اشتراکات تاریخی، تمدنی و فرهنگی و مذهبی را برای ایران نمایان ساخت.
به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، این سفر که اولین مقصد سفر خارجی یک رئیس‌جمهور ایران به عراق پس از انقلاب به حساب می‌آید، در پرتو شعار اول همسایگان، تنش‌زدایی و مدیریت تنش‌ها با آمریکا صورت می‌گیرد. از این رو، این سوال مطرح است که چرا در این مقطع عراق، و دیگر کشور‌ها نه؟
سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در چرایی این سفر گفت: «انتخاب عراق به‌عنوان اولین مقصد، نشان‌دهنده عمق روابط برادرانه بین دو کشور است.» امضای چندین یادداشت تفاهم و توافق‌نامه در زمینه‌های امنیتی و حضور در بصره به‌عنوان پایتخت اقتصادی عراق و سفر به اقلیم کردستان عراق از برنامه‌های پزشکیان در این تور سه روزه است.
سفر دو روزه مسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم به عراق، بار دیگر اهمیت این همسایه غربی با اشتراکات تاریخی، تمدنی و فرهنگی و مذهبی را برای ایران نمایان ساخت. به موازات این سفر و دستورکار سیاست خارجی پزشکیان با شعار اول همسایگان، تنش‌زدایی و مدیریت تنش‌ها با آمریکا این سوال مطرح است که چرا عراق و دیگر کشور‌ها نه؟
سید عباس عراقچی وزیر خارجه ایران در چرایی این سفر به خبرگزاری الفرات گفت: «انتخاب عراق به عنوان اولین مقصد سفر رئیس جمهور، نشان دهنده عمق روابط برادرانه بین دو کشور است.»
به گفته عراقچی سفر پزشکیان به عراق همچنین شامل امضای چند یادداشت تفاهم و توافق‌نامه در زمینه‌های امنیتی و اقتصادی خواهد بود.
نکته جالب و حائز اهمیت این است که پزشکیان اولین رئیس‌جمهور تاریخ پس از انقلاب است که سفر به عراق را به عنوان اولین سفر خارجی خود تنظیم کرده است. در طول ۲۷ سال گذشته یعنی از زمان ریاست جمهوری سید محمد خاتمی در خرداد ۱۳۷۶ تا پایان ریاست جمهوری شهید رئیسی در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ هیچ‌کدام عراق را به عنوان مقصد اول انتخاب نکرده‌اند.
حتی رئیس دولت سیزدهم در طول ۳ سال ریاست جمهوری خود سفری به عراق نداشتند. اولین سفر خارجی شهید رئیسی به تاجیکستان در ۲۵ شهریور ۱۴۰۰، حسن روحانی به قرقیزستان در ۲۱ شهریور ۱۳۹۲، محمود احمدی‌نژاد به نیویورک در ۲۲ شهریور ۱۳۸۴ و سید محمد خاتمی به ایتالیا به تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۷۷ بوده است.
اهمیت یافتن عراق در سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران به تحولات پسااشغال عراق در سال ۲۰۰۳ و قدرت یافتن شیعیان در این کشور باز می‌گردد که به تدریج با توجه به ایجاد پیوند‌های سیاسی و اقتصادی بین تهران و بغداد، زمینه برای نقش‌یابی جمهوری عراق در سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران فراهم شد.
نقش عراق در محور مقاومت نیز دیگر بعد این اهمیت برای سیاست خارجی ایران است که در خاورمیانه پرآشوب با چالش‌های متراکم و متعدد و کوتاه بودن سقف اتحاد‌ها و ائتلاف‌ها که هر آن احتمال بروز تنش میان همسایگان وجود دارد، بغداد را به یک متحد در سیاست منطقه‌ای ایران تبدیل کرده است.
اهمیت چنین متحدی هم ناشی از جنگ ۸ ساله با این کشور در دوره صدام و ضرورت تبدیل یک دشمن به دوست است و هم داشتن طولانی‌ترین مرز مشترک با ۱۵ همسایه است که اهمیت ثبات و امنیت مرزی را به یک عنصر حیاتی در منطقه دستخوش تنش و بحران تبدیل می‌کند. از این رو اهمیت عراق در سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران در دوره جدید هم نمادین و هم مبتنی بر عناصر واقع بینانه ژئوپلیتیک است.
علاوه بر این نقش مولفه‌های اقتصادی با اهمیت یافتن نقش تجارت در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی، برای داشتن یک روابط دوجانبه با ارزش افزوده نیز حائز اهمیت است. عراق یکی از بازار‌های صادراتی ایران و یکی از ۵ شریک اول اقتصادی جمهوری اسلامی است که ضرورت تقویت این روابط را دو چندان می‌کند.
با توجه به ضعف زیرساخت‌های عراق و اقتصاد تک محصولی آن که وابسته به فروش نفت خام است، ایران توانسته از این بازار که وابسته به محصولات غیرنفتی و کشاورزی و همچنین خدمات مهندسی است، استفاده کند. اگرچه رقبایی، چون ترکیه، امارات، چین و به تازگی عربستان سعودی گوی سبقت را از ایران ربوده و این یکی از زنگ خطر‌های توجه به عراق در دوره جدید است. در این چارچوب قرار است پزشکیان از برخی پروژه‌های شرکت‌های ایرانی در بصره پایتخت اقتصادی عراق بازدید به عمل آورد.
بعد دیگر اهمیت عراق برای ایران، جانمایی سیاست خارجی اول همسایگان در دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی است که داشتن روابط خوب همسایگی را به یک اولویت در سیاست منطقه‌ای ایران تبدیل کرده است. حضور عراق در دو زیرسیستم خلیج فارس و شام با توجه به چالش‌هایی که ایران در این دو حوزه منطقه‌ای دارد، توسعه روابط با عراق می‌تواند موازنه مطلوبی را با بازیگران مرتبط با این دو زیرسیستم از جمله دولت‌های عرب خلیج‌فارس و همچنین اردن برقرار کند.
به موازات این چالش‌ها، توسعه روابط با عراق می‌تواند روابط با اقلیم کردستان عراق را نیز بهبود بخشد. نقش توافق امنیتی میان ایران و عراق که کنترل حضور گروه‌های خرابکار در مرز‌های شمال غربی ایران و در همسایگی با اقلیم کردستان عراق را هدف قرار داده، حائز اهمیت است. اجرای بهینه توافق امنیتی امضا شده در سال ۲۰۲۳ ضرورت و استمرار مشورت‌ها را دو چندان می‌کند. عراق و ایران در مارس ۲۰۲۳ توافقی برای تقویت امنیت مرزی امضا کردند که شامل هماهنگی برای حفاظت از مرز‌های مشترک دو کشور می‌شود.