دوستان روسیه؛ از ارمنستان تا ونزوئلا

گروه بین الملل: تهاجم روسیه به اوکراین می‌تواند به نگرانی‌ها در میان متحدان مسکو دامن بزند. کدام کشورها می‌توانند به رغم این عملیات نظامی علیه اوکراین همچنان در کنار روسیه قرار گیرند و چرا؟

بلاروس
بلاروس از سال ۱۹۹۰ یکی از متحدان وفادار به روسیه محسوب می‌شود. از زمان انتخابات ریاست‌جمهوری در اوت ۲۰۲۰، شاهد نزدیکی بیشتر بلاروس و روسیه هستیم و این کشور از همسایه خود اوکراین رویگردان شده است، به ویژه که شمار زیادی مخالفان رژیم بلاروس به کشور پناه برده‌اند. در مناقشه اوکراین، بلاروس همچنان جانب روسیه را گرفته است.روسیه مهم‌ترین شریک تجاری بلاروس به حساب می‌آید. مسکو تنها صادرکننده عمده نفت خام و گاز به روسیه نیست. با "اتحادیه اقتصادی اوراسیا" و نیز پیمان نظامی "سازمان قرارداد امنیت جمعی" به رهبری روسیه، این دو کشور پیوند نزدیکی با یکدیگر دارند. ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان نیز از کشورهای عضو این دو نهاد نظامی و اقتصادی هستند.

قزاقستان
قزاقستان برای پوتین "یکی از متحدان درجه یک استراتژیک و شریک روسیه" به حساب می‌آید. پوتین این را در اکتبر ۲۰۱۵ در یک ملاقات با جنبش جوانان روسی موسوم به "ناشی" که خود بنیان گذارده بود، بیان داشت.این پیوند نزدیک با قزاقستان خود را در ناآرامی‌های اخیر در اوایل سال جاری میلادی در آلماتی نشان داد. پوتین در پشتیبانی از قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان، واحدهای نظامی و نیروهای چترباز روسیه را به این کشور اعزام کرد.
با این حال قزاقستان در مورد به رسمیت‌شناختن مناطق جدایی‌طلب اوکراین موسوم به "جمهوری‌های خلق" از سوی روسیه، تلاش کرد بی‌طرف بماند. مختار تیلوبردی، وزیر خارجه قزاقستان در گفت‌وگو با "مسکو تایمز" گفت: «در مورد این مسئله که آیا قزاقستان جمهوری‌های خلق لوهانسک و دونتسک را به رسمیت می‌شناسد، در دستور کار نیست. ما بر اساس حقوق بین‌الملل و اصول بنیادین منشور سازمان ملل حرکت می‌کنیم.»
شراکت با قزاقستان به عنوان نهمین کشور پهناور دنیا از اهمیت ژئواستراتژیک و اقتصادی برای روسیه برخوردار است، زیرا این کشور دارای ذخایر عظیمی از نفت و گاز است. اغلب خطوط لوله‌های نفت و گاز در این کشور به کنسرن روسی گازپروم تعلق دارد.بر اساس داده‌های سازمان امنیت و همکاری اروپا، واردات قزاقستان از روسیه در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۱۴ میلیارد دلار بوده است. بدین گونه روسیه به مهم‌ترین واردکننده کالا، پیش از چین، کره جنوبی، آلمان و ایتالیا قرار گرفته است.

چین
در اوایل فوریه سال جاری، سران دو کشور روسیه و چین در یک ملاقات حضوری در پکن، هم‌صدایی خود را علیه غرب به رخ کشیدند. در این میان لحن چین تا حدودی تغییر کرده است. چین در نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل در ۲۲ فوریه ۲۰۲۲ جانب روسیه را نگرفت، بلکه طرف‌های درگیر در بحران اوکراین را به خویشتنداری فراخواند.روابط مسکو و پکن چندان متوازن نیست. روسیه چین را مهم تلقی می‌کند، اما عکس آن صادق نیست. در حالی که یک پنجم حجم تجارت خارجی روسیه به چین اختصاص دارد، روسیه تنها از یک سهم ۲،۴ درصدی در تجارت خارجی چین برخوردار است.با این حال روابط دوجانبه تجاری میان روسیه و چین در سال ۲۰۲۱ افزایشی ۳۶درصدی داشته که برابر با ۱۴۷ میلیارد دلار است. در مقایسه: روابط تجاری میان روسیه و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۱۷۴ میلیارد یورو بوده است.

ارمنستان
ارمنستان بر روی دو ریل حرکت می‌کند. از یک سو این جمهوری پیشین اتحاد شوروی در حوزه قفقاز از نظر اقتصادی به روسیه وابسته است و مناسبات نزدیکی با کرملین دارد. این کشور همانند قزاقستان عضو "اتحادیه اقتصادی اوراسیا" و نیز عضو پیمان نظامی "سازمان امنیت جمعی" به رهبری روسیه است.حدود ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز ارمنستان از روسیه تأمین می‌شود. بر اساس داده‌های "پورتال اقتصاد خارجی" (GTAI) روسیه چه در واردات و چه در صادرات جایگاه اول را در ارمنستان دارد.اما از سوی دیگر، ارمنستان پس از "انقلاب مخملین" سال ۲۰۱۸ در تلاش برای نزدیکی به غرب است. این کشور عضو شورای اروپا و امضاکننده کنوانسیون حقوق بشر اروپا است و در سال ۲۰۱۷ یک توافق‌نامه شراکت با اتحادیه اروپا منعقد کرده است.
علاوه بر این دولت ایروان در ۲۳ فوریه اعلام کرد که به رسمیت شناختن دو به اصطلاح "جمهوری‌های خلق" در دستور کار سیاسی این کشور قرار ندارد.

مجارستان
در اتحادیه اروپا مسکو هم‌پیمانی به معنای رابطه نزدیک ندارد. با این حال ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان یکی از دوستان سیاسی ولادیمیر پوتین به حساب می‌آید.اوربان در سال ۲۰۱۷ چند رآکتور اتمی روسی خرید و در زمینه پروژه‌های تحقیقاتی مشترک فضایی میان مجارستان و روسیه توافق‌نامه‌هایی امضا کرد.علاوه بر این، اوربان واکسن کرونا روسی اسپوتنیک را وارد کشور کرد، که مجوز آن از سوی اداره دارویی اروپا صادر نشده بود.در مقابل آن، مجارستان گاز روسی با قیمتی ویژه و نازل‌تر دریافت می‌کند. اوربان به این حمایت نیاز دارد، زیرا انتخابات سوم آوریل سال جاری در مجارستان در پیش رو است.از سوی دیگر این تهدید برای مجارستان وجود دارد که پول‌های اتحادیه اروپا به این کشور مسدود شوند. زیرا بر اساس حکم اخیر دیوان عالی اروپا مورخ ۱۶ فوریه، کمیسیون اتحادیه اروپا می‌تواند در صورت نارسایی در ساختار حاکمیت قانون یک کشور عضو اقدام کند و از کمک‌های مالی به این کشور در بودجه اتحادیه اروپا بکاهد.
با این حال دوستی مردانه میان اوربان و پوتین مرزهای خود را دارد. در پی به رسمیت شناختن دو به اصطلاح "جمهوری خلق" دونتسک و لوهانسک از سوی کرملین، مجارستان از جمله کشورهایی بود که با اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه موافقت کرد.

صربستان
روسیه در آستانه انتخابات در صربستان به کمک الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهوری صربستان نیز شتافته است. به گزارش خبرگزاری‌ها، مسکو تا ماه مه سال جاری تخفیف کلانی در قیمت گاز ارسالی برای این کشور قائل شده است. این اقدام می‌تواند بر انتخابات زودهنگام پارلمانی صربستان در سوم آپریل تأثیرگذار باشد.ووچیچ همانند بسیاری از هم‌وطنان خود به روسیه به عنوان "برادر بزرگ" می‌نگرد. به نشانه این پیوند، صربستان به عنوان نخستین کشور اروپایی در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۹ با مسکو یک توافق‌نامه تجارت آزاد با "اتحادیه اقتصادی اوراسیا" را منعقد کرد.
اما با وجود پیوندهای سیاسی و فرهنگی میان دو کشور، بلگراد سیاست دوگانه‌ای در پیش گرفته است. اگرچه این کشور با تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه در پی الحاق شبه‌جزیره کریمه مخالفت کرده بود، اما رئیس‌جمهوری صربستان در مورد به رسمیت شناختن دو به اصطلاح "جمهوری‌های خلق" از سوی روسیه، رفتاری خویشتندارانه‌تر از خود نشان داد.الکساندر ووچیچ به "مسکو تایمز" گفت که "صربستان در مسیر اروپایی قرار دارد و از تمامیت ارضی اوکراین حمایت می‌کند، حتا اگر ۸۵درصد مردم این کشور جانب روسیه را بگیرند".صربستان یکی از کاندیداهای عضویت در اتحادیه اروپا است. دولت این کشور قصد دارد از سطح وابستگی اقتصادی به مسکو بکاهد. به همین دلیل دست به طراحی احداث یک خط لوله جدید زده است تا صربستان را به شبکه گاز یونانی متصل کند.

ونزوئلا
پوتین در چندین کشور آمریکای لاتین از هوادارانی برخوردار است. سفر اخیر ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهوری برزیل به مسکو در ۱۵ فوریه در اوج تنش میان روسیه و اوکراین نشان از این نزدیکی دارد.نزدیک‌ترین هم‌پیمان روسیه در منطقه اما ونزوئلا است. نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا از ۱۹ فوریه به جانبداری از روسیه برخاست.مناسبات تنگاتنگ میان مسکو و کاراکاس مبتنی بر همکاری‌های نظامی و اقتصادی است. روسیه از سال ۲۰۰۶ بدین سو حدود ۱۷ میلیارد دلار وام در اختیار کاراکاس قرار داده و بدین گونه به بزرگترین بستانکار دولت ونزوئلا بدل شده است. بخش اعظم این وام به خرید تسلیحات روسی اختصاص یافته است.هم‌زمان روسیه به دست‌یازی و کنترل بر بزرگترین ذخایر نفت جهان کشف شده در این کشور چشم دوخته است. به همین دلیل کنسرن روسی "روس‌نفت" در سال ۲۰۱۷ یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک با کنسرن دولتی نفت ونزوئلایی (PDVSA) تأسیس کرده که سهم طرف روسی ۵۱درصد است.