انحصار دسترسی به داده‌های بیماری در دولت و چالش نمودارهای فریب دهنده بیماری

گروه جامعه: تقریبا زمانی به پایان سال ۱۴۰۰ نمانده و هنوز کشور درگیر پیک ششم کرونا با غالب بودن سویه اومیکرون است. این در حالی است که برخی گزارش‌ها حاکی از کاهش دامنه ابتلا به این ویروس است. در همین زمان نگرانی تکرار نوروز گذشته و عدم ایجاد محدودیت در شرایطی که احتمال بروز پیک دیگری در کشور وجود داشت نیز دوباره در حال افزایش است.

بسیاری از شهر‌ها در حال خروج از رنگ‌های قرمز و نارنجی بوده و برخی از کارشناسان خبر از نزولی شدن پیک اومیکرون می‌دهند اگرچه آمار بستری‌ها و مرگ‌های ناشی از اومیکرون همچنان بالا است. در همین حال برخی دیگر از کارشناسان نیز از امکان وقوع پیک دوم اومیکرون خبر می‌دهند.

در این شرایط ستاد ملی کرونا مسافرت را برای واکسن‌زده‌ها مجاز اعلام کرده و از سوی دیگر محسن فرهادی، معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت از رصد واکسن‌زده‌های مسافر از طریق رصد پلاک‌خودرو‌ها خبر می‌دهد. چند روز قبل نیز فرهادی خواستار ثبت نام راننده‌های واکسن زده که قصد سفر نوروزی کرده بودند در سامانه ایران من شد. با این حال چنین امکانی در این سامانه وجود ندارد.

تصور غلط از کنترل اپیدمی
حمید سوری، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی  با اشاره به رصد واکسیناسیون رانندگان خودرو در مسافرت‌های نوروزی از طریق پلاک خودرو‌ها اظهار کرد: اگر چنین اقدامی برای تشویق به واکسیناسیون باشد امری مثبت است، ولی اگر با این تصور که ما بتوانیم با وجود سفر‌های نوروزی اپیدمی را کنترل کنیم یک تصور خوش‌باورانه و غلط است.

وی افزود: ما تجربه نوروز سال گذشته را داریم که ستاد ملی کرونا تردد‌ها را آزاد اعلام کرد، اما اواخر اردیبهشت‌ ماه پیک چهارم کرونا رقم خورد. بر همین اساس این نگرانی وجود دارد که پیک هفتم کرونا نیز حادث شود.
سوری یادآور شد: در کنترل اپیدمی فقط واکسن اهمیت ندارد، درست است که با واکسن ممکن است فرد قابلیت انتقال ویروس را نداشته باشد، اما جابه‌جایی ویروس در سطح کشور الگوی اپیدمیولوژی بیماری را به هم می‌ریزد؛ لذا واکسیناسیون به تنهایی کافی نیست مگر اینکه فضای کنترل شده و تحت نظارتی شکل بگیرد تا نه تنها واکسیناسیون را هدف قرار دهد بلکه رفتار‌های ایمن و رعایت پروتکل‌ها را نیز مورد توجه قرار دهد.سوری تأکید کرد: وقتی شانس مواجه افراد افزایش پیدا می‌کند باید در انتظار پیامد‌های وخیم آن هم بود که معمولا به شکل‌گیری پیک جدید بیماری و افزایش موارد جدید ابتلا، بستری و مرگ و میر می‌انجامد.

نمودارهای فریب دهنده
وی همچنین با اشاره به برخی گفته‌ها مبنی بر نزولی شدن پیک ششم کرونا اظهار کرد: دامنه پیک ناشی از اومیکرون کوتاه‌تر از سایر پیک‌ها بوده و در جهان هم این‌گونه بوده است. سرعت انتقال ویروس بالا بوده و میزان ابتلا وقتی به حد خاصی رسید نمودار‌ها نزولی می‌شوند، اما مرگ و میر بین دو تا چهار هفته طول خواهد کشید که نزولی شود.

سوری یادآور شد: علی رغم این‌ها ما تصور روشنی از میزان مبتلایان نداریم، بیمار یابی فعال نداشته و نمی‌توانیم درصد مبتلایان واقعی را شناسایی کنیم. درصد زیادی از مبتلایان ثبت و ضبط نشده و ما از میزان واقعی آن‌ها اطلاعی نداریم لذا با توجه به اینکه اطلاعات خود را تنها از بخشی از مبتلایان می‌گیریم، ممکن است بخشی از منحنی‌های شکل گرفته فریب دهنده باشند و نتوانند وضعیت واقعی را برای ما تشریح کنند.

انحصار داده‌های بیماری
سوری  یادآور شد: در کنار این‌ها انحصار دسترسی به داده‌ها موجب می‌شود که تحلیل ما بر اساس داده‌های داخل کشور کمتر باشد و صرفا بر اساس اطلاعاتی باشد که جسته گریخته به آن دسترسی داشته باشیم.
این استاد اپیدمیولوژی یادآور شد: رسیدگی به تعدد بانک‌های اطلاعاتی سلامت در کشور که اغلب هم داده هایشان همدیگر را تایید نمی‌کنند نیازمند یک عزم جدی است. نظام ثبت داده‌ها اصولی دارد که همکاران اپیدمیولوژیست به خوبی با آن آشنا هستند. ما مطالعات متعددی در مورد روایی و پایایی این داده‌ها انجام داده‌ایم که نشان دهنده وخامت موضوع است.

ترس از دسترسی متخصصین به داده‌های بیماری
وی افزود: طبق برآورد‌ها جمع آوری هر عدد در نظام سلامت حدود ۵ هزار تومان هزینه بر می‌دارد. اگر مثلا در کووید ۱۹ ما تنها به ۵-۴ عددی که هر روز به صورت خام منتشر می‌شود نیاز داریم چرا منابع کشور را هدر می‌دهیم؟ اگر این داده‌ها فقط برای مقاله چاپ کردن به اسم چند نفر است آیا این کار ظلم به مملکت نیست؟ اگر تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها بخش‌های مهمی از فرآیند مربوطه است آیا این کار را درست و توسط افراد متخصص و آشنا به موضوع انجام می‌دهیم؟ آیا بقیه کشور‌ها هم مثل ما از دسترسی متخصصان امر به داده‌ها وحشت دارند؟ آیا می‌دانیم چه اطلاعاتی جمع آوری می‌کنیم که اصلا نیازی به آن‌ها نداریم؟ آیا می‌دانیم چه اطلاعاتی نیاز داریم که آن‌ها را جمع آوری نمی‌کنیم؟

وی تأکید کرد: موضوع ثبت داده‌های نظام سلامت بسیار با اهمیت بوده و یک نیاز زیر بنایی برای سیاستگذاری و تصمیم گیری است. آیا ما از این بانک‌های اطلاعاتی متنوع و رنگارنگ که تبدیل به دارایی شخصی افرادی شده و برای خود قلمرو مدیریتی جهت حفظ میز و مقام خود ساخته‌اند درست و استاندارد مطابق موازین علمی استفاده می‌کنیم؟ امیدوارم دلسوزان سلامت مردم به خود بیایند و فکر اساسی بکنند.