آیا گرجستان، اوکراین بعدی است؟

گروه بین الملل: در گرجستان همچنان اعتراض‌های گسترده‌ای علیه قانون تازه‌ای درباره «نفوذ خارجی‌ها» که به «قانون روسی» معروف است در جریان است و نگرانی‌های فزاینده‌ای وجود دارد که تلاش‌ها برای دور شدن از روسیه و نزدیکی به اروپا کشور را در مسیری مانند اوکراین به سوی اشغال بیشتر و جنگ پیش خواهد برد.
گرجستان کشوری ۳.۷ میلیونی واقع در جنوب قفقاز است و یکی از کشورهای سابق اتحاد شوروی است که روسیه مدت‌هاست آن را در حوزه نفوذ خود می‌داند. برای بسیاری از کشورهای شوروی سابق، فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ فرصتی تاریخی در اختیارشان نهاد که نوع نظام سیاسی و ائتلاف‌های بین‌المللی منظور نظر خود را انتخاب کنند.
در مورد بعضی کشورها مثل کشورهای بالتیک، روسیه پذیرفت که این سه کشور عضو اتحادیه اروپا و ناتو شوند.
اما در اوکراین – که کشوری است بسیار بزرگ‌تر و روسیه مدت‌هاست آن را نیز در دایره نفوذ خود می‌داند – اوضاع در سال ۲۰۱۴ پیچیده شد، از آن رو که این کشور پس از موج عظیم اعتراض‌های ضد اروپایی تصمیم گرفت از روابطه نزدیک‌تر اقتصادی با روسیه فاصله بگیرد.
این امر باعث شد مسکو به کریمه و بخش‌هایی از شرق اوکراین حمله کند. حالا ده سال پس از آن، جنگی تمام عیار زبانه می‌کشد و قلمروهای بیشتری از اوکراین تحت اشغال روسیه است. چقدر احتمال دارد که گرجستان نیز گرفتار سرنوشت مشابهی شود؟
اوایل این هفته، پارلمان گرجستان قانونی را تصویب کرد که بنا بر آن بعضی از سازمان‌هایی که بیش از ۲۰ درصد از بودجه خود را از خارج دریافت می‌کنند ملزم به ثبت به عنوان «عوامل نفوذ خارجی» هستند و آشکار کردن این روابط را الزامی کرد و برای نقض آن‌ها جریمه‌هایی وضع کرد.
در گرجستان برای سازمان‌های غیردولتی و رسانه‌‌های مستقل درخواست کمک مالی و سایر بودجه‌ها از خارج، امری است رایج. کار و فعالیت این سازمان‌ها بخشی اساسی از جامعه مدنی این کشور شده است.حزب حاکم گرجستان، «رؤیای گرجی»، که قانون را در پارلمان ارائه کرد می‌گوید که هدف این قانون سرکوب انتقادها از دولت نیست بلکه تضمین شفافیت است و مطلع نگه داشتن مردم از این‌ است که چه کسی پشت سازمان‌های مختلف است.
اما هانس گوتبرود، استاد سیاست‌گذاری عمومی در دانشگاه ایلیای تفلیس، این لایحه را «فقط در ظاهر» مربوط به شفافیت می‌داند.
این صاحب‌نظر سیاسی که از دهه ۱۹۹۰ سیاست قفقاز را پوشش می‌دهد می‌گوید: «این بخشی از حمله‌ای چندجانبه به جامعه مدنی است که مدتی است در گرجستان در جریان است. این قانون، قانون «هر کس را نمی‌خواهی سرکوب کن» است. این قانون جوری تنظیم شده است که اجازه سرکوب هر سازمان جامعه مدنی را که خوش نداشته باشید می‌دهد.»
تصویب نهایی این قانون منجر به هشدارهایی از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا شد. جوزپ بورل، رئیس سیاست‌گذاری خارجی اتحادیه اروپا، در بیانیه‌ای گفت: «تصویب این قانون اثر منفی بر پیشرفت گرجستان برای عضویت در اتحادیه اروپا دارد.»ده‌‌ها هزار معترض که این لایحه را مستبدانه و الهام‌گرفته از روسیه می‌دانند به خیابان‌های تفلیس ریختند و برخوردهایی با پلیس ضد شورش رخ داد.
یکی از معترضان با اشاره به گذشته مستبدانه گرجستان در دوران شوروی به بی‌بی‌سی گفت: «ما آمده‌ایم تا دیگر ما را به سوراخی که به زحمت توانستیم از آن بیرون بیاییم نفرستند.»
قانون گرجستان که مشابه قانونی در روسیه است که برای سرکوب مخالفان استفاده شده است، کمتر از شش ماه پیش از انتخابات پارلمانی بعدی در ماه اکتبر تصویب شده است. این انتخابات می‌تواند به رأی‌دهندگان این فرصت را بدهد که حزب رؤیای گرجی را از قدرت پایین بکشند که از سال ۲۰۱۲ بر کشور حاکم بوده است و سیاست‌های‌اش از نظر بسیاری تقلید کرملین از جهت تمرکز قدرت در دست یک گروه سیاسی است.رئیس افتخاری حزب رؤیای گرجی،‌ بیدزینا ایوانیشویلی میلیاردر است که تخمین زده می‌شود ثروت ۴.۹ میلیادر دلاری او از کل بودجه کشور بیشتر باشد و معادل ۲۰ درصد محصول ناخالص داخلی است. بسیاری از کسب و کارهای او یا در روسیه هستند یا مرتبط با روسیه‌اند.
گابریل گوین، خبرنگار جنوب قفقاز ارگان رسانه‌ای پولتیکو می‌گوید: «فکر می‌کنم دولت گرجستان بیش از پیش خودکامه‌تر شده است و روسیه را الگویی برای سرکوب جامعه مدنی می‌بیند.»
«در عین حال، فکر نمی‌کنم [رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر] پوتین باید حتماً تلفن برمی‌داشت و به ایوانیشویلی زنگ می‌زد. ایوانیشویلی نیازی به تشویق نداشت چون همان سوء ظنی را نسبت به تهدید نفوذ خارجی دارد که خود پوتین دچار آن است.»
گرجستان در جنوب قفقاز واقع است که منطقه‌ای است که دروازه اروپا و آسیا توصیف می‌شود. این کشور گذرگاه مسیرهای تجاری کهنی است که همچنان تا امروز مهم باقی مانده‌اند. از حیث تاریخی، قدرت‌هایی مثل ایران، ترکیه و روسیه بر سر این منطقه جنگیده‌اند و همچنان بر سر داشتن نفوذ در آن رقابت دارند. اخیراً، چین و قدرت‌های غربی نیز توجه دقیق‌تری به آن داشته‌اند.
گرجستان در قرن نوزدهم میلادی بخشی از امپراتوری روسیه شد. رابطه بین مسکو و تفلیس همیشه پیچیده بوده است چون این کشور در بعضی دوره‌های تاریخ‌اش دنبال نزدیکی به روسیه بوده و در دوره‌های دیگر به دنبال متحدانی دیگر گشته است.
این کشور پس از به دست آوردن استقلال به مدت کوتاهی در سال ۱۹۱۸، تا سال ۱۹۹۱ تحت سلطه روسیه در عهد شوروی باقی ماند. گرجستان یکی از نخستین جمهوری‌های شوروی بود که در دهه ۱۹۸۰ شاهد احیای هویت ملی شد که فرایندی در سراسر کشور بود و بخشی از یک سلسله اتفاقات که منجر به فروپاشی اتحاد شوروی شد.
این کشور همچنین اولین کشور پس از دوران شوروی بود که دگرگونی دموکراتیکی را در سال ۲۰۰۳ تجربه کرد که طی آن انقلاب گل رز سعی کرد گذشته استبدادی دوران شوروی را در این کشور بزداید. این انقلاب دولتی را بر سر کار آورد که با مسکو همراه نبود و فعالانه می‌کوشید کشور را در مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو قرار دهد. در سال ۲۰۰۸، روسیه به بخش‌هایی از گرجستان حمله کرد و سربازان‌اش هنوز در آن‌جا در فاصله ۱۳۰ کیلومتری تفلیس پایگاه دارند.
در هفته‌های اخیر، بسیاری از تحلیل‌گران از حس آشنایی که دارند سخن گفته‌اند: وضعیتی که یک دولت روز به روز مستبدتر کشور را از مسیر دموکراتیک‌اش دورتر می‌کند، اعتراض‌هایی رخ می‌دهند و روسیه به منطقه سرباز می‌فرستد. بالاخره، این همان اتفاقی است که در سال ۲۰۱۳ تا ۱۲۰۴ در اوکراین رخ داد و در سال ۲۰۲۲ که بزرگ‌ترین جنگ اروپا از سال ۱۹۴۵ بروز کرد وخیم‌تر شد. اما تفاوت‌های عمده‌ای وجود دارد.
اول از همه، گرجستان طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ مجموعه‌ای از وقایع به سبک اوکراین را پشت سر گذاشت و اعتراضاتی پس از تهاجم روسیه انجام شد. حدود ۲۰ درصد از خاک این کشور تحت اشغال روسیه باقی مانده است و سؤال واقعی این است: آیا اگر وخامت اوضاع در داخل گرجستان تشدید شود و دولت دوست با مسکو کنترل خود را از دست بدهد، روسیه به بخش بیشتری از آن حمله خواهد کرد؟ این را نمی‌توان رد کرد، اما از دست دادن تسلط بر کشور توسط حزب «رویای گرجستان» یک «اگر» بزرگ است.
گرجستان جامعه‌ای قطبی است که بخش قابل توجهی از جمعیت آن نسبت به تشدید تنش‌ها محتاط هستند. برخی واقعاً از حزب حاکم حمایت می‌کنند. برخی بر این باورند که پیوستن به روسیه یک انتخاب واقع‌بینانه برای کشور کوچکی مانند گرجستان است، که اقتصاد آن به تجارت با همسایه بزرگ خود وابسته است و ارتش این کشور بسیار کوچکتر از روسیه است که حتی به فکر نبرد با روسیه باشد، هرچند که ممکن است ارتش روسیه در تهاجم به اوکراین تضعیف شده باشد.
 ایوانیشویلی در آستانه تصویب قانون بحث برانگیز «نفوذ خارجی‌ها» سخنرانی عمومی نادری ایراد کرد و گفت که این قانون برای جلوگیری از تلاش غرب برای استفاده از گرجی‌ها به عنوان «گوشت دَمِ توپ» در رویارویی با روسیه ضروری است.
در حالی که خیابان‌های تفلیس همچنان مملو از معترضانی است که بسیاری از آنها زیر ۳۵ سال سن دارند، آینده گرجستان نامطمئن به نظر می‌رسد. بسیاری از چشم‌انداز زندگی در کشوری با سیاست‌های مشابه روسیه وحشت‌زده شده‌اند، اما دیگران از چشم‌انداز مواجهه با وضعیتی مانند تخریب و تلفات جانی اوکراین به شدت نگران هستند.